Nίκος Κουρής: Πρέπει να συνεχίσουμε να υπάρχουμε, εκτός κι αν μας εξαφανίσουν (video)

Είναι από εκείνες τις μέρες που είσαι σαστισμένος, που χάνεις το νόημα των πραγμάτων• και που δεν ξέρεις που να το αναζητήσεις. Απλώς μοιράζεσαι την ίδια απώλεια με όλους -ή σχεδόν με όλους- κι αυτό είναι μια παρηγοριά. Κι έτσι όταν ο Νίκος Κουρής στέκεται στην είσοδο κρατώντας το σνακ της ημέρας από το γειτονικό φαστφουντάδικο, λέγοντας σου πως είναι το τελευταίο που μπόρεσε να φτιάξει αφού δεν έχει άλλες πρώτες ύλες, καταλαβαίνεις πως και η πιο ασήμαντη δραστηριότητα εντάσσεται στο πλαίσιο μιας καινούργιας, κοινής και ζοφερής πραγματικότητας.

Ο ίδιος πάλι μοιάζει να έχει καλά αντανακλαστικά• είναι διαθέσιμος να ανασυνταχθεί αφού «αν κάτι να χαλάσει είναι πολύ καλύτερο να ξαναφτιαχτεί από το να γυρίσει κανείς σε αυτό που ήδη ξέρει και που δεν δουλεύει. Ακόμα και σε μια ανθρώπινη σχέση αυτό συμβαίνει, είναι στη φύση μας».

Βέβαια, είναι δύσκολο αν όχι ακατόρθωτο όταν εκείνο «που δεν δουλεύει» αφορά σε μια χώρα στην ολότητα της, τη δική μας χώρα. Ο Κουρής πάντως, επιμένει. «Πρέπει να κάνουμε καλά τη δουλειά μας. Με το να μην κάνεις τη δουλειά σου και να ασχολείσαι με όλα τα υπόλοιπα, να αμείβεσαι χωρίς να παράγεις, να κάνεις ότι ρεμούλα περνάει από το νου σου για να έχεις έξτρα κέρδη, υπονομεύεις το μέλλον σου και το μέλλον όλων. Και τότε δεν μπορεί να σε σώσει κανένα κόμμα. Γιατί προσπερνάς την δική σου ζωή».

Η δουλειά του, αυτό τον καιρό είναι ο «Αίαντας» του Σοφοκλή. Η καθημερινή πρόβα με την αμφιβολία αν θα καταφέρει η παράσταση να φτάσει στο κοινό της ή αν θα ακυρωθεί όπως πολλές άλλες. Κι είναι η αγωνία για την επόμενη μέρα. Ομως, ερμηνεύοντας τον σοφόκλειο ήρωα, ο Νίκος Κουρής έχει βρει από κάπου να κρατιέται.

«Είναι ένα έργο συναρπαστικό όσο και δύσκολο, ένα κείμενο με μεγάλο ποιητικό μέγεθος σε μια εξαιρετική μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη. Ο λόγος του μοιάζει να γεννήθηκε αύριο. Μιλάει για την πολιτική και το πώς αυτή μπαίνει μέσα στη ζωή μας και καθορίζει τα πάντα ή τα φτιασιδώνει προκειμένου να εξυπηρετήσει κάθε φορά τα δικά της συμφέροντα. Αυτό συμβαίνει και στον Αίαντα».

Αν του έδινες σχήμα και μορφή ποιος θα ήταν σήμερα ο Αίαντας;
Θα ήταν εξόριστος και σίγουρα δεν θα έχει εξελιχθεί σε πολιτικό. Δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να συμπαρασύρει κόσμο μαζί του. Ο Αίαντας θα ήταν ένας άνθρωπος που ασχολείται με την δική του δικαιοσύνη.

Ο Σοφοκλής παρουσιάζει δύο κόσμους σε σύγκρουση, τον ηρωικό και τον πολιτικό. Πού βρίσκεσαι εγγύτερα σε ψυχικό επίπεδο;
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο Αίαντας είναι ένα έργο ηρωϊκό αλλά επειδή πιστεύω ότι είναι πολλά περισσότερα από αυτό κι επειδή δεν μου αρέσουν οι ήρωες, οι ηρωικές πράξεις, οι ηρωοποιήσεις ή ωραιοποιήσεις, καταλήγω να πω ότι ο Αίαντας είναι ένα σύμβολο, μια δύναμη και μια αξία ως σημείο αναφοράς. Είναι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο να λειτουργεί έχοντας σημεία αναφοράς. Και δεν το λέω θεωρητικά, αλλά γιατί κοιτώ γύρω μου αναζητώντας ένα σημείο αναφοράς και δεν μπορώ να βρω κανένα. Μου θυμίζει το ποίημα του Σεφέρη για την Δικτατορία με ήρωα έναν άνθρωπο. «Και σαν μιλώ γι’ αυτόν γιατί δεν βρίσκω τίποτε που να μην το συνηθίσατε». Θεωρώ επομένως, ότι ένα σημείο αναφοράς μπορεί να σου δώσει μια δύναμη να σηκωθείς, να πάρεις ένα καλό παράδειγμα. Μια κατεύθυνση που σου δίνει, να πας κι εσύ προς τα εκεί, με την έννοια της αξίας, της δικαιοσύνης, της γενναιότητας απέναντι στα πράγματα, χωρίς να κοιτάζεις πώς θα τα «βολέψεις»• ή πώς θα αλλάξεις ώστε να γίνεις αποδεκτός. Αλλά να παραμείνεις δίκαιος μέσα στη δική σου δικαιοσύνη.

Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα, αρνούμαι να δεχθώ ότι κάποιος μπορεί να ανήκει σε ένα κόμμα, είμαι υπέρ της κοινής λογικής, του μέσου ανθρώπου και του δίκαιου

Κατά την συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτική συνθήκη που τα σύμβολα έχουν εκπέσει ποιο είναι το δικό σου σημείο αναφοράς;
Το αναζητώ κάθε μέρα• είτε στους ανθρώπους που αγαπώ, είτε στους φίλους μου, είτε στον εαυτό μου και στον τρόπο που σκέφτομαι, είτε στα έργα. Γιατί τα έργα είναι πιο πολύ η ζωή μου, από ότι είναι η… ζωή μου, η καθημερινότητα μου. Οι ιδέες των έργων, η περιπέτεια της ανθρώπινης σκέψης, ένα μυθιστόρημα, ένα ποίημα, ένα τραγούδι, η τέχνη συνολικά, δηλαδή η αλλαγή της πραγματικότητας σε κάτι άλλο που μπορεί να σημαίνει. Η τέχνη είναι πέρα από την ομορφιά, πέρα από το να περνάμε καλά, κάτι σηματοδοτεί, κάτι κωδικοποιεί. Κι αυτός ο κώδικας είναι πολύ σπουδαίο πράγμα. Είναι ένας άνθρωπος που μπήκε στη διαδικασία να μεταμορφώσει την πραγματικότητα σε ένα ποίημα όχι για να ωραιοποιήσει κάτι αλλά για να δείξει κάτι σε όλους μας. Θα μου πεις γίνεται αυτό με την τέχνη; Ναι, γίνεται.

Διανύοντας μια εποχή διάλυσης και φόβου, εκτιμάς ότι θα απομακρυνθούμε κι άλλο από την τέχνη;
Αυτό είναι προσωπικό θέμα του καθενός. Δεν νομίζω ότι θα μας απομακρύνει η κρίση από την ανάγκη να συναντιόμαστε με πράγματα που κάνουν τη ζωή μας λίγο καλύτερη• λίγο πιο φωτεινή, πνευματική. Γιατί αυτή την περίοδο όλα κινούνται γύρω από το δώσε μου ένα ευρώ για να σου δώσω μια τυρόπιτα. Η ζωή μας έχει γίνει μια πραγματιστική κατάσταση και δεν μου αρέσει. Δεν μου αρέσει μια ζωή γεμάτη από ύλη.

Θα ήταν πολύ καλύτερο να προσπαθήσουμε να βρούμε ένα όνειρο για εμάς, μια δική μας φιλοδοξία που να είναι ευγενής και να λαμβάνει υπόψη και τον διπλανό

Η ζωή μας είναι και γεμάτη διλήμματα. Στα χρόνια του Αίαντα ανάμεσα στον ηρωισμό και την πολιτική, στα δικά μας ανάμεσα στο «ναι» ή το «όχι». Πού τάχθηκες εσύ προσωπικά;
Ταλαιπωρήθηκα πάρα πολύ για να βρω ένα νόημα σε αυτή την ιστορία, κάτι που αληθινά να με πείθει. Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα, αρνούμαι να δεχθώ ότι κάποιος μπορεί να ανήκει σε ένα κόμμα, είμαι υπέρ της κοινής λογικής, του μέσου ανθρώπου και του δίκαιου. Υποστηρίζω τη σημασία του να κοιτάς δίπλα σου, να μην εξυπηρετείς τα δικά σου συμφέροντα την δική σου καριέρα. Το μόνο που έκανα όταν μπήκα στο παραβάν λοιπόν ήταν να ψηφίσω «όχι» γιατί μου φάνηκε πιο τίμιο να βρεθώ κοντά στην εφηβική κατάσταση όπου το «όχι» αποκτά μια μεγαλύτερη αξία επειδή λέγεται πιο δύσκολα από το «ναι». Αποφάσισα να πάω με την δυσκολία, αν και ήξερα ότι πρακτικά δεν θα σημαίνει τίποτα, πέρα από τη δήθεν ένωση των ανθρώπων. Μιλώ λίγο θυμωμένα γιατί έχω ανάγκη από τις δυνάμεις καθαρότητας, όπως ο Αίαντας ας πούμε που προκρίνει τα ψυχικά του συμφέροντα. Κατά τα άλλα, παραμένω αμήχανος όπως όλοι και πολύ αποκαρδιωμένος.

Συνεπώς δεν πιστεύεις στα διλήμματα…
Πράγματι, γιατί μετά από κάθε Κυριακή που καλείσαι να επιλέξεις και να ψηφίσεις κάτι, έρχεται η Δευτέρα και πρέπει να συνεχίσεις να ζεις στις ίδιες απελπιστικές συνθήκες. Όμως, πρέπει να συνεχίσουμε να υπάρχουμε – εκτός κι αν μας εξαφανίσουν.

Αισθάνεσαι πως τίποτα δεν μπορεί να μας ενώσει την επόμενη μέρα;
Τίποτα. Μπορεί να μας ενώσει μόνο το να σκύψουμε πραγματικά στον εαυτό μας, να πούμε την αλήθεια με τον εαυτό και με τους ανθρώπους γύρω μας και να βρούμε μια καλή σχέση με την πραγματικότητα, με το τώρα και με αυτό που ονειρευόμαστε – αν ονειρευόμαστε κάτι. Πριν φτάσουμε εκεί πρέπει να εφεύρουμε αυτό που θα κάνουμε. Και να μην αφήσουμε να επικρατήσει η καταγγελία πως «εκείνοι μας έφεραν εδώ». Θα ήταν πολύ καλύτερο να προσπαθήσουμε να βρούμε ένα όνειρο για εμάς, μια δική μας φιλοδοξία που να είναι ευγενής και να λαμβάνει υπόψη και τον διπλανό.

Λαμβάνοντας υπόψη σου την επόμενη γενιά – εφόσον είσαι πατέρας – πώς εξηγείς την κατάσταση στο γιο σου;
Για όσους από εμάς έχουμε παιδιά είναι πολύ δύσκολα και στενάχωρα τα πράγματα. Από την άλλη μεριά, είμαι αισιόδοξος γιατί πιστεύω πως θα γλιτώσει αυτή η γενιά, ότι θα αλλάξει κάτι και πως δική μας υποχρέωση είναι να τους δείξουμε ένα δρόμο μακριά από το «καθάρισε ό,τι υπάρχει γύρω σου αρκεί να προχωρήσεις εσύ». Η’ «αφάνισε τους διπλανούς σου για να σωθείς εσύ»• αυτή είναι μια πολύ λανθασμένη κατεύθυνση που την έζησα στην οικογένεια μου και δυστυχώς έτσι μεγάλωσα. Υπήρξε η δεκαετία του ’80 που αγκάλιασε το κατώτατο κομμάτι του ανθρώπου το οποίο έχει σχέση με το «εγώ». Αυτό εκτός από το ότι είναι χαζό, είναι απάνθρωπο, αφελές και δεν έχει κανένα μέλλον, καμία προοπτική. Αν εκμεταλλευτούμε αυτό που ζούμε πιο δημιουργικά κι όχι με λογιστικές πράξεις – τύπου πόσα ευρώ που κόψανε από το μισθό μου – κάτι καλό θα έχουμε πετύχει. Νομίζω ότι θα ζήσουμε• δυστυχώς. Οπότε ας ασχοληθούμε με το μετά, ας δώσουμε στα παιδιά μας μια κατεύθυνση πιο πλατιά, να ζήσουν αλληλέγγυοι.

Κάθε άνθρωπος μπορεί να κάνει την προσωπική του υπέρβαση και γίνει ήρωας. Δεν μιλώ για θυσίες σαν του Αίαντα, αλλά για θυσίες μικρές που κάνουν την ζωή πολλή μεγάλη και συγκινητική

Αν αναβίωνε μια αξία μέσα από το έργο του «Αίαντα» και την τοποθετούσες στην πραγματικότητα που ζούμε ακριβώς γιατί της λείπει, ποια θα επέλεγες;
Ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί (τηρουμένων των δικών του αναλογιών) να αφοσιώνεται στο δικό του αξιακό σύστημα και να υπερβαίνει τον εαυτό του σε σχέση με κάποια πράγματα μέχρι τώρα αισθανόταν ότι δεν πειράζει κι αν τα προδώσει• αρκεί να επιβιώσει. Να κάποιος κάνει την προσωπική του υπέρβαση και γίνει ήρωας σε σχέση με κάτι που πιστεύει αφού δεχθεί να πληρώσει το τίμημα φυσικά. Δεν μιλώ για θυσίες σαν του Αίαντα, αλλά για θυσίες μικρές που κάνουν την ζωή πολλή μεγάλη και συγκινητική.