Κώστας Φιλίππογλου: «Δεν παραχωρώ την ελεύθερη βούληση μου σε κανένα»

Μεθαύριο θα βρίσκεται στη Ραφήνα. Τη Δευτέρα στο Αρχαίο Ρωμαϊκό Ωδείο της Πάτρας και μετά στο Αρχαίο Θέατρο της Μεσσήνης. Ο Κώστας Φιλίππογλου ακολουθεί ακούραστος την περιοδεία του «Προμηθέα», σχεδόν σε κάθε της σταθμό. Βρίσκεται δηλαδή, σε διαρκή κίνηση, μολονότι ο ήρωας του αυτό το καλοκαίρι, ο Προμηθέας είναι δεσμώτης. Ακινητοποιημένος, καθηλωμένος από θεική βούληση μα με το πνεύμα, τη σκέψη και τη θέληση του τιτάνια να χαράσει χιλιάδες δρόμους, να αναριχάται σε καυκάσιους βράχους.

Μοιάζει οξύμωρο, αλλά είναι γεγονός. Ο Κώστας Φιλίππογλου του σωματικού θεάτρου και των κινητικών εικόνων σκηνοθετεί τη δεύτερη τραγωδία της καριέρας του με ένα πρόσωπο και μια τραγωδία σε ακινησία. Πέρυσι ήταν ο «Φιλοκτήτης», φέτος ο «Προμηθέας δεσμώτης». Σύμπτωση ή πρόκληση, αναρωτιέσαι. «Και τα δύο» απαντά ο δημιουργός. «Έτσι κι αλλιώς τα περισσότερα δράματα έχουμε συνηθίσει να τα βλέπουμε στατικά. Πράγματι η σύμπτωση είναι αρκετά μεγάλη, καθώς και οι δυο ήρωες χαρακτηρίζονται από αδυναμία κίνησης. Είναι όμως τόσο έντονη η κίνηση εντός των έργων, οι συναισθηματικές κορυφώσεις, η αντιπαράθεση των επιχειρημάτων, ο γύρω χώρος που αλλάζει, μεταπλάθεται ανάλογα με το πού βρίσκεται η διάνοια των ηρώων, ώστε στα μάτια του δημιουργού η ακινησία είναι που απουσιάζει. Η πρόκληση είναι να βρεθεί η κίνηση που κρύβει μέσα της η πέτρα». Πρόκληση τόσο για το θέατρο του κι ακόμα μεγαλύτερη για την εποχή μας.

Είναι χώρος έμπνευσης για εσάς η τραγωδία;
Η τραγωδία είναι ο χώρος που ενώνονται τα ανθρώπινα με τα θεϊκά, τόσο υποχθόνια όσο και ουράνια. Δεν χωράει η ψυχολογία και ο νοσηρός αστισμός του σύγχρονου δράματος, ενώ η πανανθρώπινη διάσταση των ζητημάτων που τίθενται αφήνει μεγάλα περιθώρια έρευνας. Η τραγωδία είναι ένας καμβάς που δίνει τη δυνατότητα να απελευθερωθεί απόλυτα ο δημιουργός· αποτελεί στέρεη και γόνιμη βάση. Μέχρι και το
παράλογο ακουμπά με ευκολία στο μέγεθος της τραγωδίας.

Έχετε τη φιλοδοξία να προτείνετε κάτι γύρω από την διαχείριση του αρχαίου δράματος;
Είναι πολύ νωρίς να υποστηρίξω κάτι τέτοιο. Οι δύο παραστάσεις που έχουμε ήδη ολοκληρώσει αποτελούν ενδείξεις του τρόπου με τον οποίο δουλεύουμε και συγχρόνως στέκονται ως καινούργια πρόταση για το ανέβασμα της αρχαίας τραγωδίας. Η εμπιστοσύνη που δείχνουμε στη δύναμη των εικόνων, το σωματικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε για να φωτίσουμε διαφορετικά το μεγαλείο του λόγου μας έχουν 
οδηγήσει ως τώρα σε καινούργιους δρόμους. Μένει να φανεί αν οι δρόμοι τούτοι θα παραμείνουν ανοιχτοί και προσβάσιμοι στη συνέχεια. Εμείς θα συνεχίσουμε την έρευνα και την προσπάθεια.       

Στην προκειμένη περίπτωση, πως διαβάζετε τον Προμηθέα; Που επικεντρώνεται η ανάγνωση σας σε αυτό το μεγαλειώδες τραγικό κείμενο;
Η συγκεκριμένη τραγωδία μας γυρίζει πίσω στα πρωταρχικά στοιχεία του κόσμου. Στη Γη, τον Ουρανό, τον Κρόνο-Χρόνο, την πέτρα και το σίδερο. Το νερό με τη μορφή του Ωκεανού και ο αέρας με την παρουσία των Ωκεανίδων-πουλιών πλαισιώνουν έναν κόσμο που οικοδομείται επάνω στο πρόταγμα της δικαιοσύνης, του Λόγου, των επιχειρημάτων. Ο Προμηθέας είναι ένα Πνεύμα που μπορεί να «ξεφύγει κι από το ίδιο του το σώμα». Εστίασα, με τη συνεργάτη μου Φρόσω Κορρού, στα στοιχεία αυτά και αναδείξαμε την ποιητική τους διάσταση, την εικονοπλαστική τους δύναμη με σκοπό να απευθυνθούμε στο υποσυνείδητο των θεατών και όχι στο λογικό τους. Η υπόθεση εξάλλου της τραγωδίας είναι γνωστή και δεν κρύβει ανατροπές. Στραφήκαμε λοιπόν στα αρχέγονα στοιχεία της και στηριχθήκαμε στην υψηλή ποιητικότητα του κειμένου. 

“Ο Προμηθέας υπερασπίζεται τους αδύναμους και τον εαυτό του σαν να είναι ο ίδιος αδύναμος και το κάνει με όλη την δύναμή του”

Ποιο εκτιμάτε ότι είναι το μήνυμα του Προμηθέα στον άνθρωπο της εποχής μας που συνθλίβεται από οικονομικές εξουσίες;
Ο Προμηθέας είναι η πεμπτουσία του Ανθρώπου. Είναι ο Άνθρωπος αντάξιος του Ανθρώπου. Στην τιτάνια μορφή του συγκεντρώνονται εκείνα τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τον άνθρωπο από όλα τα είδη και από τον ίδιο του τον κακό εαυτό. Ο Προμηθέας αγαπάει χωρίς να περιμένει ανταπόδοση, σκέπτεται χωρίς να οργίζεται, επιμένει στην ισχύ της δικαιοσύνης ακόμα κι όταν όλα είναι εναντίον του. Συντάσσεται
με πάθος με εκείνους που θεωρεί φίλους και δίκαιους και αντιτίθεται μέχρι τέλους στους άδικους και τους καταχραστές της εξουσίας. Είναι η δύναμη που δεν συμβιβάζεται όχι από πείσμα, αλλά από μεγαλοφροσύνη. Ο Προμηθέας υπερασπίζεται τους αδύναμους και τον εαυτό του σαν να είναι ο ίδιος αδύναμος και το κάνει με όλη την δύναμή του. Τη δύναμη που γεννάει η Γη. Ένα από όλα αυτά κάνει στάχτη την πιο ισχυρή
οικονομική εξουσία.

Ποια λόγια του Αισχύλου αφομοιώνετε σε σχέση με την τρέχουσα συνθήκη;
«Ας προσπαθήσει να με υποτάξει/ ας στείλει τους κεραυνούς του/ ας σπείρει ανέμων πανικό/ ας συνταράξει συθέμελα τη γη/ ας πνίξει στα πέλαγα τον ουρανό/ ας φυλακίσει τ’ αστέρια στο σκοτάδι των βυθών κι ας με πετάξει στη δίνη της αδέκαστης Ανάγκης, να με αρπάξουν του σκοταδιού οι ρίζες στον Τάρταρο. Εγώ θα μείνω ζωντανός.»  

“Δεν γνωρίζω ποιο κίνητρο θα κινούσε τόσο δυνατά τους ανθρώπους για να ξεβολευτούν από τον ομολογουμένως «άνετο» καπιταλισμό μας”

Τα έργα συνεχίζουν να μιλούν για επανάσταση, οι άνθρωποι όμως όχι. Τι έχει συμβεί; Μήπως έχουμε καταδικαστεί πίσω από τον θερμοκεφαλισμό του ψευτοεπαναστάτη; 
Ποια να είναι η επανάσταση σήμερα όταν απουσιάζει το κοινό πρόταγμα; Ποια είναι η ανάγκη που θα ενώσει τόσο διαφορετικούς ανθρώπους συνηθισμένους, εθισμένους στον ατομισμό τους; Δεν γνωρίζω ποιο κίνητρο θα κινούσε τόσο δυνατά τους ανθρώπους για να ξεβολευτούν από τον ομολογουμένως «άνετο» καπιταλισμό μας. Επιπλέον και μόνο η εικόνα των συνεπειών της ανυπακοής μας κόβει τα πόδια. Όπως ο Ερμής περιγράφει στον Προμηθέα τι θα ακολουθήσει, έτσι και οι κάθε λογής «δανειστές» φρόντισαν και φροντίζουν να μας δίνουν σαφή εικόνα του τι σημαίνει ανυπακοή και αντίδραση. Με τα εικονικά μαρτύρια και τις ποικίλες απειλές που τρομάζουν και μόνο στη σκέψη, πόσω μάλλον στην εφαρμογή τους, η επανάσταση παραμένει μια επιλογή που καλό είναι να υπάρχει, αλλά καλύτερο είναι να μην έρχεται.

Υπό αυτή την έννοια, πώς είδατε τα κινήματα των «όχι» και των «ναι»;
Εκείνη η εβδομάδα υπήρξε ατυχής στιγμή. Τα ερωτήματα ήταν ασαφή, οι προθέσεις πίσω από το δημοψήφισμα δυστυχώς φαίνονταν υστερόβουλες και μικροπολιτικές, η προπαγάνδα που φούντωσε εκείνες τις ημέρες ήταν πραγματικά τρομακτική, ένιωσα πως ένα τέρας που κοιμόταν για καιρό και το είχαμε ξεχάσει, ξύπνησε σε όλο του το τρομακτικό μέγεθος. Όλη η φιλολογία για εμφύλια διαμάχη έδωσε συγκεκριμένο και αχρείαστο σχήμα σε μια ένταση που ήταν και λογική και αναμενόμενη και φυσικά στη βάση της δημοκρατική. Ο φανατισμός και των δύο πλευρών από την άλλη έδειξε πόσο έτοιμοι για σύγκρουση είμαστε ορισμένοι. Φίλοι μου υπερασπίστηκαν με σθένος το «ναι» και δεν είχα τι να τους απαντήσω καθώς τα επιχειρήματά τους εξέφραζαν τη στάση ζωής τους και τις επιδιώξεις τους από την κοινωνία και την
πολιτική. Άλλοι πάλι υποστήριζαν το «όχι» για λόγους εντελώς αντίθετους με την ιδεολογία μου, για λόγους εθνικοφροσύνης, αντιευρωπαϊκούς ή ακόμα και καθαρά αντιδραστικούς. Είδα μέσα στην αναταραχή που δημιουργήθηκε πόσο ξεχωριστά συμφέροντα εκπροσωπούμε όλοι μας και πόσο απομακρύνεται διαρκώς το όνειρο της συναίνεσης και της ομόνοιας – με την έννοια του κοινού, όμοιου νου. Ακόμα μεγαλύτερο πλήγμα ήταν η παντελής απαξίωση της λαϊκής βούλησης από τα κλιμάκια των Ευρωπαίων εταίρων και από το θηρίο των οικονομικών μεγεθών.

“Πολύ φοβάμαι ότι η επόμενη μεγάλη αντίδραση δεν θα είναι από εμάς για εμάς, αλλά θα είναι από τους απελπισμένους ανθρώπους που μεταναστεύουν για ένα καλύτερο μέλλον και βρίσκουν εδώ ακόμα μεγαλύτερη απελπισία”

Ποια προβλέπετε πως θα είναι η επόμενη «εξέγερση» μας κάτω από το συγκεκριμένο καθεστώς;
Κοίταξε, αν δούμε λίγο πίσω μας, την πρόσφατη ιστορία, μετά τη Marfin, ο δρόμος ησύχασε ανεπιστρεπτί και μαζί του η αντίδραση στα απανωτά μνημόνια. Ο φόβος και η απειλή που είπαμε και παραπάνω μας κρατούν δεμένους χειροπόδαρα. Μετά το δημοψήφισμα και την νύχτα των κρυστάλλων που ζήσαμε στο τελευταίο Eurogroup, η αντίδραση μοιάζει να αναβάλλεται επί μακρόν. Πολύ φοβάμαι ότι η επόμενη μεγάλη
αντίδραση δεν θα είναι από εμάς για εμάς, αλλά θα είναι από έναν καινούργιο παράγοντα που λαμβάνει τώρα μεγάλες διαστάσεις, τους απελπισμένους ανθρώπους που μεταναστεύουν για ένα καλύτερο μέλλον και βρίσκουν εδώ ακόμα μεγαλύτερη απελπισία. Δεν ξέρω τι θα προκαλέσει η καταλυτική παρουσία τους, αλλά όπως ξέρουμε μόνο εκείνοι που δεν έχουν τίποτε να χάσουν ρίχνονται στο κενό της «εξέγερσης».