Βάλερυ Κοντάκου: η σκηνοθέτις του ντοκιμαντέρ “Μάνα” μιλά για το μη-κοινωνικό πρόσωπο της Ελλάδας

Με αφορμή την επίσημη πρεμιέρα του «Μάνα» στην Αθήνα στην Ταινιοθήκη, ζητήσαμε από την σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ να μας πει λίγα λόγια για τις πρωτεργάτιδες του Λυρείου, την επιλογή της να επιστρέψει στην Ελλάδα μετά από χρόνια παραμονής της στη Νέα Υόρκη, τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό που έχει δημιουργήσει η ίδια στην Αθήνα, το Exile Room, αλλά και για τα επικείμενα κινηματογραφικά της πλάνα.

Ποιο ήταν το αρχικό σας ερέθισμα για να ξεκινήσετε αυτό το ντοκιμαντέρ;
Παρακολουθώ το Λύρειο τα τελευταία είκοσι χρόνια περίπου και ανέκαθεν μ’ απασχολούσε η δραστηριότητά του. Από το πώς ξεκίνησαν όλα, μέχρι ιστορίες από τις ζωές των παιδιών εκεί αλλά και τι έχει γίνει αυτά τα πενήντα χρόνια λειτουργίας του. Ξέρετε, είναι σαν να παρακολουθεί κάποιος τη νεότερη ιστορία της χώρας μας. Το Λύρειο δημιουργήθηκε, την δεκαετία του ’60 ως όνειρο έξι κοριτσιών που δεν το έβαλαν κάτω και συνεχίζουν μέχρι και σήμερα με την ίδια ευλάβεια, αλλά και με την ίδια επαναστατικότητα όπως όταν ξεκίνησαν. Για πενήντα χρόνια αυτές οι κοπέλες -μοναχές πια- συνεχίζουν να προσφέρουν και να είναι αρωγοί σε δεκάδες παιδιά κάθε χρόνο.

Πείτε μας λίγα λόγια για τις ηρωίδες του “Μάνα”, τις οποίες αποκαλείτε την πιο ατίθαση συμμορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ήταν έξι ανήλικες κοπέλες, που έφυγαν από τα σπίτια τους χωρίς να το πουν στους γονείς τους. Εξαρχής αυτές οι κοπέλες είχαν έναν συγκεκριμένο σκοπό: ήθελαν να βοηθήσουν και να προσφέρουν αγάπη στα παιδιά. Έγιναν μοναχές αλλά δεν αποτραβήχτηκαν. Δούλεψαν ως μοδίστρες, κεντρίστρες -που υπήρχαν τότε- για να συντηρούν τον εαυτό τους, ενώ παράλληλα έκαναν έρευνα για τον σκοπό τους. Αποφάσισαν ότι θέλουν ν’ αφοσιωθούν στα παιδιά χωρίς να ρωτήσουν κανένα, και το έφεραν εις πέρας για 50 ολόκληρα χρόνια.

Αρχικά στις Μοναχές δεν άρεσε η ιδέα του ντοκιμαντέρ. Δεν ήθελαν να εστιάσω σ’ αυτές. Ωστόσο κατάλαβαν ότι το Λύρειο ήταν πλέον κάτι μεγαλύτερο από τους ανθρώπους που το ξεκίνησαν

Πώς αντέδρασαν στην αρχή οι μοναχές στην ιδέα του να γυριστεί ένα ντοκιμαντέρ γύρω από την ιστορία της ανθρωπιστικής τους δράσης στο Λύρειο Παιδικό Χωριό, και πώς τους φάνηκε το τελικό αποτέλεσμα;
Αρχικά δεν τους άρεσε η ιδέα. Το πρόβλημα ήταν ότι δεν ήθελαν να εστιάσω σ’ αυτές αλλά, όταν τους εξήγησα τι ήθελα να κάνω, κατάλαβαν ότι το Λύρειο ήταν πλέον κάτι μεγαλύτερο από τους ανθρώπους που το ξεκίνησαν. Το ντοκιμαντέρ δεν θα εκμεταλλευόταν ούτε τα προσωπικά δεδομένα των παιδιών ούτε τα δικά τους, κάτι που τις καθησύχασε και καθώς περνούσε ο καιρός και μας έβλεπαν με τα παιδιά, αισθάνθηκαν μεγαλύτερη άνεση. Στο τέλος νομίζω ότι έμειναν ικανοποιημένες με το αποτέλεσμα.

Οι ηρωίδες του ντοκιμαντέρ συνεχίζουν να περιθάλπουν και να φροντίζουν παιδιά χωρίς την βοήθεια του κράτους ή της εκκλησίας. Ποιο είναι το μήνυμα που εισπράττουμε από τη δράση τους;
Μακάρι να υπήρχε στην Ελλάδα μια κοινωνική πολιτική που να υποστήριζε όσους έχουν ανάγκη, αντί να υποκαθιστούν φιλανθρωπικοί οργανισμοί τη δουλειά του κράτους. Το πιο δυνατό μήνυμα της ταινίας είναι ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε κάθε δυσκολία.

Σας ενέπνευσε κάτι από την σύγχρονη κοινωνικό-πολιτική πραγματικότητα και αποφασίσατε να γυρίσετε τώρα ένα ντοκιμαντέρ για τα foster houses;
Foster homes στην Ελλάδα απ’ όσο γνωρίζω δεν υπάρχουν. Το πιο κοντινό παράδειγμα θα έλεγα ότι είναι το Λύρειο, διότι προσπαθούν να ζήσουν σαν μια κανονική οικογένεια. Νομίζω ότι το πιο σημαντικό πράγμα που δεν έχουμε καταφέρει ακόμα σαν κοινωνία σ’ αυτή τη χώρα είναι να δεχόμαστε τον διπλανό μας με αξιοπρέπεια και σεβασμό, χωρίς να τον λυπόμαστε.

Το 2009 ιδρύσατε το Exile Room. Τι ακριβώς γίνεται εκεί;
Ξεκίνησε ως μια προσπάθεια να προβάλλονται ενδιαφέροντα και δημιουργικά ντοκιμαντέρ. Έβλεπα ότι δεν υπήρχε εκτίμηση για το ντοκιμαντέρ ως κινηματογραφικό και αφηγηματικό είδος. Πέρα από το «Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης» δεν υπήρχαν και πολλά άλλα πράγματα. Με το Exile Room αρχίσαμε να δείχνουμε ταινίες από το εξωτερικό, κυρίως πράγματα που είχα δει εγώ δηλαδή σε φεστιβάλ. Σιγά-σιγά ο κόσμος επιθυμούσε να μαθαίνει περισσότερα για το ντοκιμαντέρ με αποτέλεσμα να ξεκινήσουμε μια σειρά από εργαστήρια, ομιλίες και δράσεις για επαγγελματίες και μη.

Δεν έχουμε καταφέρει ακόμα σαν κοινωνία να δεχόμαστε τον διπλανό μας με αξιοπρέπεια και σεβασμό, χωρίς να τον λυπόμαστε.

Έχετε γεννηθεί, σπουδάσει αλλά και ζήσει πολλά χρόνια στην Νέα Υόρκη. Τα τελευταία χρόνια όμως ζείτε εδώ. Γιατί επιλέξατε να ζήσετε στην Ελλάδα και τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε όσον αφορά στην κινηματογραφική παραγωγή;
Ήρθαμε αρχικά στην Ελλάδα για 2 χρόνια, και έγιναν 13! Οι λόγοι ήταν προσωπικοί και οικογενειακοί. Έχουμε δυο παιδιά τα οποία θέλαμε να μάθουν Ελληνικά και να γνωρίσουν τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους. Αρχικά έπαθα culture shock, παρόλο που ερχόμουν συχνά στην Ελλάδα. Επαγγελματικά, εντόπισα προφανώς μεγάλες διαφορές ανάμεσα στην Νέα Υόρκη όπου εργαζόμουν για πάνω από 20 χρόνια. Κυρίως οι διαφορές αφορούσαν στα χρηματικά ποσά που διατίθενται για τα ντοκιμαντέρ, αλλά και στον ευρύτερο τρόπο εργασίας. Βασικά, εδώ δεν υπάρχει οργάνωση και ενίοτε αισθάνομαι ότι δουλεύω στο κενό. Από πλευρά ταλέντου δεν νομίζω ότι υπάρχει έλλειψη.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδια αναφορικά με την πορεία της ταινίας; Έχετε κάποιο άλλο project στο μυαλό σας;
Η ταινία θα συνεχίσει την πορεία της σε φεστιβάλ στο εξωτερικό, ενώ θα προβληθεί στον ΟΤΕ TV και σε ξένα τηλεοπτικά κανάλια. Με γνώμονα την εμπειρία που έχουμε αποκομίσει από τα προγράμματα που διοργανώνουμε στο Exile Room, θα κάνουμε προβολές κοινωνικού χαρακτήρα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Πάντα έχω ιδέες αλλά, μπορούν πάντα να υλοποιηθούν;