Δημήτρης Καταλειφός: Χωρίς δουλειά, είμαι έρημος

Σας τρομάζει η αφοσίωση που έχετε στο θέατρο ή τρομάζει τους άλλους γύρω σας;
Τους άλλους, σίγουρα. Πιθανόν φταίει ότι ο χρόνος περνάει – πλέον είμαι 61 ετών – και σαν να θέλω να προλάβω να κάνω πράγματα, όσο έχω ακόμα δυνάμεις. Η αγάπη μου για το θέατρο έχει αποκτήσει μια πολύ υπαρξιακή διάσταση που μπορεί να φαντάζει υπερβολική. Ωστόσο δεν μπορώ να κάνω κάτι για να το εμποδίσω γιατί την ίδια ώρα μου δίνει μια τεράστια ευχαρίστηση. Έχω την τύχη να διαπραγματεύομαι σπουδαίους συγγραφείς που απαιτούν να τους δώσεις αίμα και ψυχή• δεν μπορώ να κάθομαι αδρανής – μου είναι αδύνατον.

Η αγάπη μου για το θέατρο έχει αποκτήσει μια πολύ υπαρξιακή διάσταση που μπορεί να φαντάζει υπερβολική

Προσπαθείτε να κάνετε όσα περισσότερα μπορείτε ή όσο καλύτερα μπορείτε;
Δεν με κυνηγάει η ποσότητα αλλά η ποιότητα των παραστάσεων που θέλω να κάνω. Γι’ αυτό και παίζω σε ένα, το πολύ δύο έργα τη σεζόν.

Αυτή η πίεση έχει λειτουργία ηδονής;
Ναι, μου αρέσει• ούτε με κουράζει, ούτε με στενοχωρεί. Αντιθέτως με γεμίζει. Ίσως είναι ένα ερωτικό υπακατάστατο, ένας γεροντοέρωτας!

Πάντα ήμουν μια ρευστή παρουσία, ένας εργάτης του θεάτρου

Η σκηνοθεσία αρχίζει να γίνεται ο νέος σας έρωτας;
Δεν σου κρύβω πως με ενδιαφέρει ιδιαίτερα και ιδιαίτατα! Θέλω πολύ να σκηνοθετώ. Μ’ αρέσει να προσπαθώ ν’ αφηγηθώ μια ιστορία, όχι μόνο από μέσα αλλά κι απέξω. Η αλήθεια βέβαια, είναι πως έχω κάνει πολύ λίγα πράγματα σαν σκηνοθέτης. Αλλά όλα αυτά τα χρόνια είτε στο «Εμπρός», είτε με τον Αντώνη Αντύπα, είτε τώρα με την Ελένη Σκότη η συνεργασία μας ήταν πολύ στενή• υπήρχε πάντα μια ανταλλαγή. Επιπλέον, έκανα μαθητείες στη σκηνοθεσία στήνοντας παραστάσεις για τις εξετάσεις των μαθητών μου.

Ωστόσο, εδώ, στο «Χορό του θανάτου» σκηνοθετείτε και πρωταγωνιστείτε. Κάτι που είχατε δηλώσει πως δεν θέλετε να συνδυάσετε ξανά.
Ναι, είναι δύσκολο ειδικά όταν ο ρόλος που παίζω είναι τόσο απαιτητικός όσο ο τωρινός. Έχω, όμως, την πολύτιμη βοήθεια της Ελένης Σκότη. Είμαστε δύο άνθρωποι που επί τέσσερα χρόνια και παρά τους εγωισμούς, τους ναρκισσισμούς και τις ανασφάλειες, μπορούμε και συνεργαζόμαστε αρμονικά σαν ντουέτο. Μετά από το Στρίντμπεργκ, θα ήθελα να σκηνοθετήσω χωρίς να παίζω – γιατί πάντα η υποκριτική ήταν η πρωταρχική μου επιθυμία. Πλέον όμως, συναγωνίζεται με την ανάγκη μου να σκηνοθετώ.

Είμαι ένας μαζεμένος άνθρωπος, πολλές φορές και βαρετός

Συνεπώς, δεν πιστεύετε πλέον πως ο ηθοποιός προηγείται του σκηνοθέτη…
Ο Μινωτής έλεγε πως το θέατρο είναι ρεφενές και πως ο καθένας βάζει ό,τι μπορεί κι ό,τι έχει. Αυτό το πιστεύω πάρα πολύ γιατί σαν ηθοποιός έχω καταθέσει σε πολλούς σκηνοθέτες προτάσεις και σκέψεις. Δεν υπήρξα ποτέ ο ερμηνευτής που περιοριζόταν στο ρόλο του κι αδιαφορούσε για το τι συμβαίνει γύρω του. Το ίδιο γίνεται και τώρα που σκηνοθετώ – ακούω τι έχουν να μου πουν οι συνεργάτες μου. Δεν ακολουθώ την στερεότυπη ταμπέλα του ή «εγώ τα κάνω όλα» ή «κάνω ότι ζητήσει ο σκηνοθέτης». Πάντα ήμουν μια ρευστή παρουσία, ένας εργάτης του θεάτρου.

Πώς φτάνετε να σκηνοθετείτε Στρίντμπεργκ, ένα συγγραφέα με τον οποίο δεν είχατε ποτέ καταπιαστεί;
Το έργο μου το θύμισε η Φιλαρέτη Κομνηνού, σε μια επιθυμία μας να συνεργαστούμε. Κι ομολογώ ότι τώρα νιώθω τεράστιο ενθουσιασμό που καταπιάστηκα με το Στρίντμπεργκ. Είναι ένας πνευματικός γίγαντας που επηρέασε τον 20ο αιώνα. Είναι ο συγγραφέας που για πρώτη φορά εισήγαγε τον άνθρωπο ο οποίος ζει μέσα από αντιφάσεις, που δεν ξέρει τι θέλει, που η ύπαρξη του έχει απίστευτη ερημιά – κάτι που ισχύει μέχρι σήμερα.

Στην καθημερινότητα είμαι πιο υποκριτής ενώ στη σκηνή απαιτώ από τον εαυτό μου να είμαι όσο πιο αληθινός γίνεται

Που θα συνοψίζατε το νόημα του «Χορού του θανάτου»;
Στο ότι ζούμε σε μια μεγάλη αντίφαση: Από τη μια τρέμουμε την ιδέα του θανάτου και την απωθούμε κι από την άλλη βρίσκουμε μαρτυρική τη ζωή μας.

Ποιο από τα δύο θεωρείτε περισσότερο βασανιστικό;
Ο φόβος του θανάτου είναι κοινός για όλους μας κι επιπλέον είναι η μόνη πραγματικότητα. Όπως αναφέρεται και στο έργο «όλη η υπόλοιπη ζωή μας είναι μια κατασκευή ψευδαισθήσεων για να αντέξουμε». Το ασπάζομαι απολύτως αυτό. Απλώς η δική μου ψευδαίσθηση, που ήταν πάντα το θέατρο, έδωσε πολύ μεγάλο νόημα μου στη ζωή μου. Από πολύ μικρός βρήκα νόημα να ζω επικοινωνώντας με τους άλλους μέσω του θεάτρου. Φυσικά, ο φόβος του θανάτου δεν παύει
να με καταδιώκει απλώς η ψευδαίσθηση είναι ακόμα πολύ ισχυρή.

Οι ήρωες του Στρίντμπεργκ αγωνίζονται μανιασμένα για την ελευθερία του Εγώ τους. Νιώθετε κι εσείς αγωνιστής στην ίδια μάχη;
Τι άλλο από απελευθέρωση είναι το θέατρο; Στη ζωή είμαι ένας μαζεμένος άνθρωπος, πολλές φορές θα έλεγα ότι είμαι και βαρετός. Ούτε διεκδικώ – ούτε ξέρω πώς να το κάνω – πολλές φορές πιάνομαι κορόιδο, αποφεύγω τις συγκρούσεις. Όμως, αν με δεις εν ώρα πρόβας μπορεί να φοβηθείς από το πώς διεκδικώ κάτι για το έργο. Είμαι εντελώς άλλος άνθρωπος στο θέατρο• εκεί βγαίνει ο πραγματικός μου εαυτός. Στην καθημερινότητα είμαι πιο υποκριτής ενώ στη σκηνή απαιτώ από τον εαυτό μου να είμαι όσο πιο αληθινός γίνεται.

Πού αποδίδετε αυτή την αντίφαση;
Στο ότι η πραγματικότητα είναι για μένα πληκτική ή τη φοβάμαι ενώ το θέατρο είναι το καταφύγιο και η πηγή της δύναμης μου.

Με τρομάζει η σκέψη να είμαι γέρος, ανήμπορος και να μην μπορώ να παίζω. Εύχομαι να πεθάνω δουλεύοντας, μια κι έξω

Ξορκίζετε δηλαδή τη ζωή μέσα από την τέχνη;
Όχι. Για μένα το θέατρο είναι ένα δώρο ώστε να εκτιμήσω πολύ περισσότερο τη ζωή. Φωτίζει την πραγματικότητα μου ένα ένα τρόπο που την κάνει πιο ενδιαφέρουσα και συνάμα με κάνει πολύ καλύτερο άνθρωπο.

Είστε πλημμυρισμένος από το θέατρο, μιλάτε συνεχώς γι’ αυτό.
Μα ξέρετε πολλούς ανθρώπους που ξυπνάνε το πρωί και νιώθουν ερωτευμένοι με την δουλειά τους; Υπάρχουν φυσικά άνθρωποι που ευτυχούν στην προσωπική τους ζωή, με τα παιδιά και την οικογένεια τους. Εγώ δεν ήμουν και δεν είμαι τέτοιος τύπος. Είμαι ο άνθρωπος που από το μηδέν που είναι η πραγματικότητα μπορεί να πλάσει κάτι, να δημιουργήσει. Αυτό μου κληροδότησε η μοίρα μου. Δεν μπορώ να πω ότι εξαιτίας του θεάτρου έχω στερηθεί πράγματα από τη ζωή. Αυτά τα θεωρώ πολύ κλισέ. Μέσα από το θέατρο ζω πολύ πιο βαθιά τη ζωή.

Νιώθετε πιο θαρραλέος βγαίνοντας στο δρόμο;
Η πραγματικότητα είναι πολύ εχθρική. Ο,τι κι αν βλέπουμε γύρω μας περιγράφει μια ακατάπαυστη αγριότητα. Οι πρόσφυγες που πνίγονται στο Αιγαίο, οι πόλεμοι, οι τρομοκρατικές ενέργειες, είμαστε στα πρόθυρα του Γ΄ Παγκόσμιου, λένε κάποιοι. Αλλά και γύρω μας να κοιτάξουμε τα τελευταία χρόνια η κατάσταση γίνεται όλο και πιο δύσκολη για πάρα πολλές κατηγορίες ανθρώπων. Για να φτάσω στο θέατρο κάθε μέρα συναντώ, ναρκομανείς, αστέγους, ζητιάνους. Για να αντέξω ναι, σκέφτομαι τη δουλειά μου. Το θέατρο είναι ανθρωπιά, χώρος για τους ανθρώπους. Για εκείνους που έχουν ανάγκη να παντρέψουν τα χνώτα τους με άλλους ανθρώπους. Θα σας πω το εξής: Πριν λίγες μέρες παρακολούθησα τη «Μεγάλη Χίμαιρα» στο «Πορεία». Στο διάλειμμα κοίταζα ευχαριστημένους ανθρώπους να συζητούν για τον Καραγάτση και σκέφτηκα τι ωραίο είναι αυτό να συμβαίνει σε ένα στενάκι δίπλα στην πλατεία Βικτωρίας, πλάι στο μεγαλόκοσμο της βίας. Μικρά φωτάκια λοιπόν είναι το θέατρο, ζωές δεν αλλάζει.

Την ερημιά της ύπαρξης, για την οποία, κάνει λόγο ο Στρίντμπεργκ την έχετε βιώσει;
Τις ελάχιστες φορές που δεν είχα δουλειά. Όταν, ας πούμε, διαλύθηκε το Εμπρός και δεν ήξερα τι θα κάνω ή όταν κινδύνευσε να εξαφανιστεί η Ελληνική Θεαμάτων χωρίς να υπάρχει η διάδοχη κατάσταση με τα Αθηναϊκά Θέατρα. Την αισθάνθηκα όλες τις στιγμές που δεν υπήρχε το «χαπάκι» του θεάτρου κι ήμουν γυμνός και εκτεθειμένος απέναντι στην ύπαρξη μου. Αυτή η μοναξιά ήταν ανυπόφορη. Γι’ αυτό σας λέω, το θέατρο είναι το ναρκωτικό μου. Χωρίς αυτό είμαι σαν ψάρι έξω από το νερό. Με τρομάζει η σκέψη να είμαι γέρος, ανήμπορος και να μην μπορώ να παίζω. Εύχομαι να πεθάνω δουλεύοντας, μια κι έξω. Μην έχοντας κάνει παιδιά, που σημαίνει ότι δεν θα αποκτήσω εγγόνια φοβάμαι ότι η ζωή θα με εκδικηθεί που της γύρισα την πλάτη ως προς αυτή την άποψη.

Υπάρχουν εκείνοι που ματώνουν για μια παράσταση κι οι άλλοι που δεν χάνουν ευκαιρία να τρέξουν στα μπαρ και να κάνουν δημόσιες σχέσεις.

Σας συγκινούν γενικώς οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τη ζωή τους κατά τον ίδιο τρόπο, δουλεύοντας σκληρά;
Απόλυτα. Πιστεύω ότι ο άνθρωπος πρέπει να δουλεύει σαν το μυρμήγκι. Ο καθένας που κάνει τη δουλειά του με αγάπη – από τον πολιτικό μέχρι τον περιπτερά – μου προξενεί τεράστιο σεβασμό. Αν το κάναμε όλοι αυτό θα είχαμε μια σωστή κοινωνία. Αν ας πούμε οι υπουργοί που εξελέγησαν εργάζονταν πραγματικά και δεν έβγαιναν στην τηλεόραση σαν σχολιαστές τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα. Αυτοί δηλαδή είναι άνθρωποι που δουλεύουν ή που απλώς εμφανίζονται; Το ίδιο φαινόμενο το παρατηρώ στους ηθοποιούς: Υπάρχουν εκείνοι που ματώνουν για μια παράσταση κι οι άλλοι που δεν χάνουν ευκαιρία να τρέξουν στα μπαρ και να κάνουν δημόσιες σχέσεις.