Συν + Πλην: “Τέφρα και Σκιά” στο θέατρο Ροές

Το έργο
Ένας άνδρας και μια γυναίκα. Ένα ζευγάρι. Πιθανόν ένα παντρεμένο ζευγάρι. Η Ρεβέκκα κι ο Ντέβλιν. Καθισμένοι σε έναν κήπο. Σωπαίνουν. Συζητούν. Ανταλλάσσουν βλέμματα, αφήνουν τα βλέμματα να χαθούν στο πουθενά. Μορφάζουν, χειρονομούν. Σωπαίνουν ξανά. Σκοτεινιάζουν. Μιλούν αμέριμνοι για τη συνάντηση εκείνης με την οικογένεια της αδελφής της. Η φωνή τους έχει μια δροσιά, ένα γλυκό κελάρυσμα. Μιλούν φορτισμένοι για την εμπειρία – κακοποίηση εκείνης από κάποιον παλιό εραστή. Μιλούν φορτισμένοι για την αρπαγή παιδιών από την αγκαλιά της μάνας τους. Μιλούν φορτισμένοι γι’ ανθρώπους που πέφτουν οικειοθελώς στη θάλασσα. Μιλούν φορτισμένοι. Η φωνή τους κρύβει ένα φόβο…

Το «Ashes to ashes», από τα τελευταία έργα στην πλούσια εργογραφία του Πίντερ, είναι ένα κείμενο βαθιά πολιτικό – αν και δεν συγκαταλέγεται στα γνωστά πολιτικά του έργα – αφού αναδεύει με μαεστρία ζητήματα προσωπικής εμπλοκής και συλλογικής μνήμης (και το αντίστροφο). Η ιδιωτική και η δημόσια σφαίρα κυκλοφορούν με την ίδια ελευθερία στο εξοχικό σαλονάκι όπου εκτυλίσσεται η δράση, συγχέονται και αλληλοτροφοδοτούνται σε μια προσπάθεια να έρθει στην επιφάνεια η (συν)ενοχή δυο τυχαίων (αθώων;) ανθρώπων στα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, η ανοχή τους στις θηριωδίες που τα μάτια τους καθημερινά μαρτυρούν, η συμμετοχή τους (ως θύτες ή ως θύματα) σε πράξεις βίας.

Ο Πίντερ κάνει χρήση ενός ελλειπτικού λόγου και τελικά προσδίδει ένα κρυπτικό, αινιγματικό χαρακτήρα στο έργο του που το 1996 – τότε ανέβηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο – σχολίαζε την “ενηλικίωση” της Ευρώπης κάτω από το φάντασμα της ναζιστικής ιδεολογίας που την στοίχειωσε για πάντα. Η επίφαση ρεαλισμού του κειμένου μπορεί να παρασύρει τον θεατή σε απλουστεύσεις ή αυθαίρετες ερμηνείες της σκηνικής δράσης. Είναι άραγε ο Ντέβλιν ο δήμιος στον οποίο αναφέρεται η Ρεβέκκα; Έχει η Ρεβέκκα αναγκαστεί να παραδώσει το παιδί της στα χέρια ενός Γερμανού αξιωματικού; Έχει βιώσει τα φοβερά τα οποία αφηγείται; Όμως, ο Πίντερ με μοναδικό υλικό το λόγο παραδίδει μια πραγματεία για τη βία. Για το πως το ιστορικό ίχνος της βίας επιδρά κι εμποτίζει τους βίους των ανθρώπων, για την υπαρξιακή αγωνία που αυτή ασκεί σε μια τυπική καθημερινότητα. Για το πως οι άνθρωποι γίνονται φορείς, δέκτες, αρνητές, σχολιαστές της• ή απλώς αποστρέφουν μοιρολατρικά το βλέμμα, ενεργοποιώντας το μηχανισμό της δικής τους επιβίωσης. Μήπως, αυτό δεν κάνουμε όλοι κάθε μέρα;

Τα Συν (+)

• Η μετάφραση της Τζένης Μαστοράκη. Η εργασία της, ακριβής και παραγωγική, δίνει χώρο στο λόγο κι αναδεικνύει τα υπόγεια νοήματα του, αφού αυτός κυβερνά την παράσταση και εξουσιάζει το συναίσθημα.

• Οι κεντρικές επιλογές του Δημήτρη Καραντζά απέναντι στο κείμενο και τους ερμηνευτές του. Κατασκευάζει ένα στιλιζαρισμένο, ολόφωτο τοπίο – υπόμνηση δυτικού πολιτισμού και αστικών κατακτήσεων – για να κατοικήσουν οι ήρωες του• αν και θα αποδειχθεί πως τους περιλούζει το σκοτάδι. Αυτό από μόνο του είναι σχόλιο (στην ανθρώπινη εθελοτυφλία). Έχοντας, προφανώς, επίγνωση της δυσκολίας και της πολυπλοκότητας του κειμένου, το «διαβάζει» κανονικά και κερδίζει το στοίχημα στο ρυθμό της παράστασης: Γίνεται ολοένα και πιο εντατικός, καλλιεργώντας μια ατμόσφαιρα ψυχολογικού στρες. «Χτενίζει» επιμελέστατα τους διαλόγους με παύσεις, με λεπτές κινήσεις (σχεδιασμός κίνησης από την Σταυρούλα Σιάμου) που μόνον εσωτερική ακινησία προδίδουν. Και τελικά αποκαλύπτει τη σημασία αυτών που δεν λέγονται.

• Το ντουέτο – γιατί ο Χρήστος Λούλης και η Εύα Σαουλίδου λειτουργούν αναπόσπαστα σε μια άψογη συνεργασία – που θα θυμόμαστε για καιρό. Ισότιμοι συνομιλητές παίζουν με το καθετί που διαθέτουν (την έκφραση, την χειρονομία, τις ρυτίδες, τα μάτια), κατασκευάζουν από κοινού ένα πλαίσιο τρομακτικής ισορροπίας, διαγράφουν αδιάκοπα ένα κύκλο συναισθηματικών μεταπτώσεων – ειδικά όταν αλαφραίνουν την βαριά ατμόσφαιρα του έργου με μικρές, ανεπαίσθητες λύσεις.

• Τα σκηνικά της Ιωάννας Τσάμη. Καλαίσθητος μινιμαλισμός με ειρωνική διάθεση απέναντι στη φύση του έργου.

Τα Πλην (-)

• Η ιδέα της χρήσης ψείρας σε ένα έργο λόγου. Περιττή – ακόμα κι αν είχε πρόθεση να λειτουργήσει σαν υπογράμμιση φράσεων και συναισθημάτων.

• Από τα κείμενα που απαιτούν μελέτη, πριν ή μετά την παράσταση. Μην πάτε αδιάβαστοι, δεν είναι κλασικός, «βατός» Πίντερ.

Το Άθροισμα (=)

• Βαρύ, φορτισμένο, βραδυφλεγές έργο σε μια εντελή απόδοση από κάθε άποψη.