Μάκης Παπαδημητρίου: Πρέπει, με νόμο, να φτιάξουμε ένα βλακόμετρο

Φορώντας ένα κρεμ παντελόνι, κι από πάνω ένα κόκκινο t-shirt, ατσαλάκωτος, είναι κατά το ήμισυ μέσα στα ρούχα του Μπαρίς Νικολάγιεβιτς Τσεπουρνόι, του νέου του θεατρικού ήρωα. Ενός πνευματώδη 40χρονου κτηνιάτρου, εμπνεύσεως Γκόρκι, αθεράπευτα ερωτευμένου με ένα διαταραγμένο κορίτσι αθεράπευτα κυνικού κι απαισιόδοξου, που δεν έχει εύκολες τις όμορφες λέξεις. Κι όμως λίγο αργότερα θα τον ακούσεις να λέει, με ίχνη ρομαντισμού στη φωνή του, πως «θα ήθελα να κάνω κάτι ηρωικό αλλά δεν ξέρω τι».

Θα μπορούσε να είναι ένας ήρωας σε συνέχεια του περσινού του ρεσιτάλ στον Ιμάνουελ Καντ, αλλά όχι, ο Μάκης Παπαδημητρίου δεν προγραμματίζει το επόμενο βήμα κι ούτε επιλέγει ρόλους. Τον βρίσκει η στιγμή και σε αυτήν αφήνεται. Η στιγμή βεβαίως είναι καλή. Εκτός από την ευτυχή θεατρική συγκυρία, σε λίγες μέρες βγαίνει στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες, το «Chevalier», το βραβευμένο hit της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγκάρη στο οποίο και πρωταγωνιστεί. Και το οποίο θα τον ανεβάσει για τρίτη φορά στο κόκκινο χαλί των ευρωπαϊκών φεστιβάλ.

Ο ίδιος, εδώ και χρόνια επαναλαμβάνει πως θα ήθελε να κάνει μόνο σινεμά. Του αρέσει πολύ περισσότερο από το θέατρο, λέει. Ζει ωστόσο στη χώρα όπου μια δουλειά δεν αρκεί, ούτε για αστείο, να εξασφαλίσεις τα βασικά. Κι έτσι όταν τον ρωτώ ποια θα ήταν η επόμενη ιδεώδης δουλειά μετά την υποκριτική, εκείνος απαντά με χαμόγελο: «Συντάκτης στο περιοδικό ΜΟΤΟ». Πάντα μέσα σ’ εκείνο το κομψό κοστούμι του Ρώσου ευγενούς…

Από τον περσινό «Καντ» του Μπέρνχαρντ περνάς στους διανοούμενους του Γκόρκι. Μέσα από αυτά τα δείγματα μελέτης, τι λες, έχει αποτύχει η δυτική σκέψη;
Δεν μπορώ να απαντήσω με ένα ναι ή με ένα όχι• είναι πολυδιάστατο το θέμα. Αναφορικά με την επιστημονική σκέψη έχουμε προοδεύσει αλλά δυστυχώς εις βάρος της θέσης του ατόμου στην κοινωνία, της συλλογικότητας, των ιδανικών, των ηθικών αξιών. Το πολιτικό σύστημα γιγαντώθηκε τα τελευταία 100 χρόνια, δίνοντας μέσω της βιομηχανικής επανάστασης και του καπιταλισμού χώρο στις εταιρίες, στην εκμετάλλευση, στον καταναλωτισμό. Οι άνθρωποι έμαθαν να αποκτούν υπόσταση γιατί γίνονταν πελάτες ενός brand, έπαιρναν κοινωνικά χαρακτηριστικά μέσα από αυτή τη διαδικασία. Κι έτσι αυτομάτως, ο άνθρωπος μεταπήδησε από την συλλογικότητα και την εμπλοκή με τα κοινά στη μονάδα, στον ατομισμό. Σε αυτό το σημείο υπάρχει οπωσδήποτε μια σαφής διαφορά για τη νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης. Προέκυψαν πολλά δεινά από το δυτικότροπο μοτίβο ζωής ωστόσο από την άλλη είναι αυτό που έλεγε και ο Καντ: «Κάθε φορά ο κόσμος που έχουμε είναι ο καλύτερος που μπορούμε».

Το πιστεύεις αυτό;
Το πιστεύω σαν μια φιλοσοφικού επιπέδου ρήση. Δεν ξέρω αν έχει εφαρμογή. Η δυτική σκέψη στον επιστημονικό τομέα, την ιατρική, την τεχνολογία έχει κάνει τεράστια άλματα. Μακάρι να μπορούσαμε να τα απομονώσουμε από τα αρνητικά αυτής της εξέλιξης• να κρατήσουμε τα θετικά και να πετάξουμε όσα μας κάνουν αυτιστικούς. Νομίζω δηλαδή, ότι θα έπρεπε να γίνει μια πολιτισμική επανάσταση, να υπάρχουμε σαν σύνολο, σαν ανθρωπότητα με κάποιες αδιαπραγμάτευτες ηθικές αξίες. Ο ανθρωπισμός δεν είναι μια παλιά κατάσταση.

Δυστυχώς μοιάζει να έχει παλιώσει με τόση βία να σκορπίζεται γύρω μας.
Ο σύγχρονος πόλεμος θα γίνεται έτσι πια. Ο Γ΄ Παγκόσμιος δεν θα φέρει τρομερές συγκρούσεις αλλά ένα κύμα επιθέσεων σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Πόλεμος, τρομοκρατία και φόβος παντού. Υπάρχουν αναλυτές που ήδη λένε πως η εξέλιξη των τελευταίων ημερών, οι τρομοκρατικές επιθέσεις εξυπηρετούν, βολεύουν κάποιους. Άλλωστε, πως θα κινηθούν οι βιομηχανίες όπλων; Κι έτσι το ερώτημα που γεννιέται, αναλογιζόμενοι τα τρομοκρατικά χτυπήματα, είναι αν «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα».

Θα έπρεπε να γίνει μια πολιτισμική επανάσταση, να υπάρχουμε σαν σύνολο, σαν ανθρωπότητα με κάποιες αδιαπραγμάτευτες ηθικές αξίες. Ο ανθρωπισμός δεν είναι μια παλιά κατάσταση

Ο Γκόρκι γράφει στις παρυφές του υπαρκτού σοσιαλισμού και άρα έχει σε κάτι να ελπίζει. Τόσα αποτυχημένα πειράματα μετά, σε τι μπορούμε να ελπίζουμε;
Η αλήθεια είναι ότι αποτύχαμε σε πάρα πολλά αλλά αυτό δεν είναι λόγος να σταματήσουμε την προσπάθεια. Δεν μας μένει και τίποτε άλλο από την ελπίδα.

Όμως τι νόημα έχει ο κόσμος; Ο ήρωας σου προβληματίζεται ακριβώς πάνω σε αυτό.
Αν και είμαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος συμφωνώ με τον Τσεπουρνόι που ισχυρίζεται ότι «ο κόσμος δεν έχει κανένα νόημα και κανένα σκοπό». Ναι, η ζωή είναι πολύ ωραία αλλά δεν έχει νόημα.

Είναι μάταιο να σκέφτεσαι και να μην πράττεις. Όπως και το να πράττεις χωρίς να σκέφτεσαι

Επομένως σε τι ελπίζεις;
Δεν θέλω να είμαι αχάριστος. Είναι πολλά εκείνα που με ευχαριστούν παρά τις άσχημες συνθήκες. Ο κόσμος γύρω μου δεν με πικραίνει συνεχώς, όχι. Αλλά την ίδια ώρα, αυτό δεν δίνει στη ζωή μου ένα νόημα. Είμαστε υπάρξεις που σε 2.000 χρόνια κανείς δεν θα θυμάται. Και το ότι βρισκόμαστε εδώ που βρισκόμαστε είναι ένα θέμα εντελώς τυχαίο. Γι’ αυτό ας απολαύσουμε αυτό το δώρο με τον καλύτερο τρόπο. Όπως λέει και ο Πάβελ (ο ρόλος του Χάρη Φραγκούλη στην παράσταση) μπορούμε να «ξεπερνάμε τις δυσκολίες γιατί είμαστε παιδιά του ήλιου».

Το φως που βρίσκεται; Βρίσκεται στο πνεύμα;
Σίγουρα κι εκεί. Βρίσκεται επίσης και στον έρωτα.

Είναι εποχή που μπορούν να ευδοκιμήσουν ιδέες ή που υπάρχει χώρος για δράση;
Είναι μάταιο να σκέφτεσαι και να μην πράττεις. Όπως και το να πράττεις χωρίς να σκέφτεσαι. Οπότε μιλάμε για αλληλένδετες έννοιες.

Ποια πρόσφατη πράξη ή σκέψη σε έκανε να αναθεωρήσεις για το τι μπορούμε να κάνουμε ως σύγχρονη κοινωνία;
Το «όχι» της Πορτογαλίας στη λιτότητα. Ξαφνικά, το ΚΚΕ της χώρας αποφάσισε να καταστρατηγήσει σταθερές του κόμματος προκειμένου να συμμετέχει σε μια αλλαγή. Αυτό εμείς, ως Ελληνες δεν το κάνουμε. Εφόσον δεν υπάρχει φωστήρας που θα βοηθήσει να βγούμε από τη δύσκολη θέση, θα πρέπει να δημιουργηθεί μια ικανή συλλογικότητα γιατί τα προβλήματα είναι πολύ πιο μεγάλα από τα πρόσωπα.

Η ζωή είναι πολύ ωραία αλλά δεν έχει νόημα

Θα μπορούσε επίσης η ονομαζόμενη και ως αριστερή κυβέρνηση να δουλέψει για όσα ψηφίστηκε.
Φυσικά, θα μπορούσε να αναλάβει το πολιτικό κόστος και να πει «όχι» στα μέτρα λιτότητας.

Εκτός από την οικονομική κατάρρευση, ποια σημάδια στην καθημερινότητα μας θεωρείς ότι είναι κρίσιμα για το μέλλον της χώρας κι εμείς επιμένουμε να τα αγνοούμε;
Η υποβάθμιση της εκπαίδευσης και η αύξηση της βλακείας. Ειδικά την Παιδεία την έχουν ρημάξει. Η Παιδεία είναι ένα τοπίο που επί χρόνια βομβαρδίζεται. Εδώ και 30 χρόνια δεν υπήρξε ούτε ένας υπουργός για να προτείνει και να εφαρμόσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα καρποφορήσει σε βάθος χρόνου. Μου είναι πραγματικά αδιανόητο ότι τόσες κυβερνήσεις πέρασαν και δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν σε κάτι βασικό και θεμελιώδες. Πιστεύω πως αν είχε προστατευθεί ο τομέας της εκπαίδευσης θα ζούσαμε σε μια άλλη χώρα. Όμως ακόμα και αύριο να ξεκινήσουμε, το πράγμα απαιτεί χρόνο• θέλει τουλάχιστον μια γενιά για να καρποφορήσει. Εύχομαι μόνο τα παιδιά μας να είναι πιο έξυπνα.

Για την ώρα, εμείς επιμένουμε σε debate τύπου Παναθηναϊκός ή Ολυμπιακός…
Την στιγμή δε, που η Ευρώπη βρίσκεται σε μια ιστορική καμπή και Ελλάδα έρχεται αντιμέτωπη με σοβαρότατες προκλήσεις. Δεν είναι αυτό δείγμα τρομακτικής αύξησης της βλακείας; Πρέπει, με νόμο, να φτιάξουμε ένα βλακόμετρο στο οποίο όταν φυσάς και παρουσιάζεται από μια ένδειξη και πάνω να πληρώνεις πρόστιμο. Δηλαδή, είσαι βλάκας; Πλήρωσε 500 ευρώ. Άλλωστε και η βλακεία έχει διαβαθμίσεις.

Η Παιδεία είναι ένα τοπίο που επί χρόνια βομβαρδίζεται. Αν όμως είχε προστατευθεί θα ζούσαμε σε μια άλλη χώρα

Η βλακεία πάντως βολεύει το πολιτικό σύστημα.
Αρκεί να δεις το διαφημιστικό σποτ του Αδωνη Γεωργιάδη. Εκεί νομίζω ότι έσπασαν τα κοντέρ βλακείας. Μα πραγματικά σε ποιο κόσμο απευθύνεται; Προφανώς ο ίδιος, έχει αποφασίσει ότι απευθύνεται σε βλάκες οπότε βγάζει ένα σποτ που είναι χυδαίο.

Με αυτά τα δεδομένα, υπάρχουν στιγμές που είσαι απρόθυμος να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα;
Προσπαθώ κι άλλες φορές τα καταφέρνω, άλλες όχι… Κι αυτό είναι ok.

Κλείνοντας την πόρτα του σπιτιού σου ποια «απειλή» προσπαθείς ν’ αφήσεις απ’ έξω;
Την γκρίνια. Άσχημη αρρώστια.