Τάνια Τσανακλίδου: Ελαχιστοποιώντας τις ανάγκες μου δεν σκλαβώθηκα

Όταν είναι θλιμμένη η Τάνια Τσανακλίδου ακούει τις πιο λυπητερές μουσικές που έχει η συλλογή της κι αυτό σιγά – σιγά την οδηγεί σε μια λύτρωση. Ανοίγει το παράθυρο και παρατηρεί τις φρέζιες στην γλάστρα της που λίγο θέλουν για ν’ ανθίσουν. Αφήνει την σκυλίτσα της να σκαρφαλώσει πάνω της και να κουρνιάσει χαδιάρικα στο λαιμό της.

Πέρασαν τρία χρόνια από τότε που τη συνάντησες στο φυσικό της χώρο, επί σκηνής. Τρία χρόνια εγκατάστασης στο «χωριό» – όπως της αρέσει να αποκαλεί το Πήλιο. Τώρα που γύρισε στη μεγάλη πόλη μιλάει συνεχώς για τα μικρά πράγματα που έχει αγαπήσει και περιγράφουν την ζωηρή καθημερινότητα της. Την τακτική γυμναστική της, το στόχο να κόψει το τσιγάρο και να αλλάξει διατροφολόγιο. Και η Αθήνα να την ανταμείβει αναπάντεχα.

«Διαπιστώνω ότι μου αρέσει πολύ που ζω εδώ. Και ότι το σπίτι μου είναι ένα καταφύγιο από μόνο του οπότε δεν χρειάζεται να πάρω τα βουνά για να ησυχάσω. Ησυχάζω και στη γωνία της Πανεπιστημίου, με θέα τη Βουλή» λέει.

Γαλήνια, κάθεται τώρα στη σκηνή της Φρυνίχου, στην ακρούλα της. Με όσον χώρο πιάνει ο καπνός, τα φιλτράκια, το κινητό της. Και μια μισοάδεια χάρτινη κούπα με καφέ. Πίσω της, απλώνεται κενή και μεγάλη η ξύλινη πλατφόρμα, την οποία αγγίζει πότε – πότε, τρυφερά και, μάλλον, ασυναίσθητα. Ναι, η Τάνια Τσανακλίδου είναι πλάσμα της σκηνής. Στιγμή δεν αμφιβάλλεις γι’ αυτό παρότι εκείνη επιμένει πως «ζω πολύ μεγάλα διαστήματα εκτός δουλειάς και περνάω υπέροχα».

Τώρα, η σκηνή την καλεί ξανά. Επιστρέφει στο Θέατρο Τέχνης (μάλιστα μετά από 40 χρόνια) για να υποδυθεί στην ξαναγραμμένη – από τον Ακη Δήμου – «Πρώτη αγάπη» του Ιωάννη Κονδυλάκη, μια μάνα «που από την πολλή της αγάπη καταστρέφει την ευτυχία του παιδιού της• άρα και τη δική της. Μεταθέτει όλα της τα όνειρα στο γιο της. Περιμένει από εκείνον να εισπράξει όση ευτυχία και χαρά στερήθηκε». Με αυτό το ρόλο, ξαναπιάνει το νήμα της αγάπης της για το θέατρο – σαν να μην το είχε αφήσει ποτέ.

Πώς θυμάστε τον εαυτό σας πριν από 40 χρόνια στο θέατρο Τέχνης;
Είχα την ευλογία και την αγαθή τύχη να δουλέψω με τον Κάρολο Κουν στις «Τρεις αδελφές» στο Υπόγειο. Κατέβαινα τα σκαλιά και ένιωθα σαν μύστης μυστηρίων. Θυμάμαι πως δούλευα σαν σκυλί – απορώ πότε κοιμόμουν. “Παίζει” να μην κοιμόμουν και καθόλου. Θυμάμαι την όρεξη που είχα να μάθω, να κατακτήσω πράγματα, να πετάξω!

Σας λείπει αυτό;
Πλέον έχω “κουλάρει” πολύ αλλά κατά περιόδους με πιάνει. Καταλαβαίνω πια τι μπορώ και τι όχι. Ξέρω τι θέλω και τι δεν θέλω.

Τι θέλετε;
Γίνομαι ευτυχισμένη με πολύ λίγα πράγματα.

Επέτρεψα στον εαυτό μου να βιώσει το φως και το σκοτάδι και να μην περιφρονήσει καμιά μικρή χαρά

Πως πέρασαν αυτά τα 40 χρόνια;
Σαν νεράκι δροσερό. Έτσι είναι η ζωή με όμορφες στιγμές, με ωραία ύψη, με δυσθεώρητα βάθη.

Τα κατακτήσατε όλα;
Αυτά σε κατακτούν. Απλά εγώ επέτρεψα στον εαυτό μου να βιώσει το φως και το σκοτάδι και να μην περιφρονήσει καμιά μικρή χαρά. Τίμησα και τιμώ τις πολύ μικρές χαρές. Δεν τις θεωρώ αυτονόητες γιατί τις βλέπω όλες σαν δώρα.

Περιγράψτε μου μια μικρή χαρά.
Να ξυπνάς το πρωί και να ανοίγεις το παράθυρο να παίρνεις μια βαθιά αναπνοή και να σκέφτεσαι τι όμορφα που είναι και σήμερα που ξύπνησα. Και μετά σιγά-σιγά να αντιμετωπίζεις τα υπόλοιπα. Να σηκώνεις το πρώτο τηλέφωνο που θα σου σπάσει τα νεύρα και να βρίζεις!

Είστε παθιασμένος άνθρωπος – και δεν είναι ερώτηση.
Ναι, αλήθεια είναι αυτό. Έτσι έζησα κι έτσι κατανοώ τη ζωή. Μόνο έτσι τιμάς τη ζωή, όταν ζεις με πάθος.

Μετανιώσατε για τα πάθη σας;
Καθόλου. Φυσικά και υπάρχουν πράγματα που θα ήθελα να είχα αποφύγει, στιγμές μικρότητας και μιζέριας μα από την άλλη μεριά με συγχωρώ γιατί είμαι άνθρωπος. Και πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι σε κάποια πράγματα είμαστε ανίσχυροι.

Η αλήθεια είναι ότι βαριέμαι εύκολα και ψάχνω για ένα καινούργιο ενδιαφέρον. Δεν μπορώ να κάτσω κάπου σταθερά. Η σταθερότητα με παγώνει

Πάθος και το θέατρο;
Το θέατρο είναι το σπίτι μου. Έπαιζα σε παιδικές παραστάσεις από οκτώ ετών. Στην ουσία ο δεσμός μου με το θέατρο δεν κόπηκε ποτέ. Ακόμα κι ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι το τραγούδι είναι μια ερμηνεία πάνω σε ένα θεατρικό μονόλογο. Η σκηνή είναι πάντα ο πιο οικείος μου χώρος – πιο οικεία κι από το σπίτι μου. Συγκινούμαι φοβερά εδώ πάνω, έχω περάσει χρόνια ολόκληρα στη σκηνή. Αισθάνομαι συνεχώς ότι εδώ ειπώθηκαν πράγματα, βιώθηκαν βαθιά συναισθήματα κι αυτό δημιουργεί γλύκα και σεβασμό.

Ανακαλείτε μια στιγμή επί σκηνής; Μια μόνο;
Το παράξενο είναι πως όταν μεγαλώνεις συνειδητοποιείς ότι η μνήμη σου είναι ένας χυλός που μέσα του επιπλέουν διάφορα πραγματάκια, εδώ κι εκεί. Τσακ, να λίγο καρότο, μισή πατάτα πιο δίπλα. Η μνήμη είναι μια ωραία σούπα. Όπως ξεκινάει κι ο Προυστ το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», η γεύση ενός κομματιού μαντλέν βουτηγμένη στο φλαμούρι. Κι αυτό συνοψίζει όλη του τη ζωή.

Τι ξύπνησε την παλιά αγάπη του θεάτρου και επιστρέφετε ανά τακτά διαστήματα;
Τυχαίο είναι. Εκτός από εκείνη τη φορά που πήγα στον Κουν, του χτύπησα την πόρτα και του ζήτησα να με πάρει στο θέατρο Τέχνης – δεν μου άρεσε, βλέπεις, όπως εξελίσσονταν οι μπουάτ στη Πλάκα που σταδιακά … μπουζουκοποιούνταν – όλα τα υπόλοιπα έγιναν τυχαία. Μου προτείνουν κατά καιρούς πράγματα, τα περισσότερα δεν μου αρέσουν αλλά όταν κάτι με ερεθίσει το κάνω. Γενικά δεν σχεδιάζω. Όποτε έκανα σχέδια, κάτι συνέβαινε κι ακυρώνονταν.

Πως φτάσατε στη συνεργασία με τους Βijoux de Kant;
Καταρχάς, ήταν ο τρόπος που με προσέγγισαν. Όταν ήρθαν τα παιδιά στο σπίτι και μιλήσαμε κατάλαβα ότι μου κάνουν, πως αγαπούν το λόγο, πως τους ενδιαφέρει η εμβάθυνση, δεν μένουν στο πρώτο επίπεδο. Έτσι πρέπει να είναι η τέχνη υπαινικτική, όχι προφανής. Ό,τι είναι υπαινικτικό είναι σπουδαίο. Βέβαια, δεν ξέρω αν θα τα καταφέρουμε. Τη μια μέρα λέω πως κάνουμε κάτι υπέροχο, την άλλη πως καταστρεφόμαστε. Όμως πρέπει να αμφιβάλλουμε για την Τέχνη, να μην “κλειδώνουμε” και να περιμένουμε να σκίσουμε. Μέχρι την τελευταία στιγμή πρέπει να αναζητάς γιατί μπορεί να ανακαλύψεις κάτι που θα ανατρέψει όλα τα προηγούμενα.

Αγαπάτε τις πρόβες λοιπόν.
Φρικάρω που δεν υπάρχει κι άλλος χρόνος για πρόβα. Αν μπορούσα θα ανέβαλα συνέχεια την πρεμιέρα. Ποτέ δεν ένιωσα έτοιμη, πάντα έλεγα κι άλλο δουλειά.

Παίζει ρόλο ότι είστε και τύπος που ψάχνεται διαρκώς;
Η αλήθεια είναι ότι βαριέμαι εύκολα και ψάχνω για ένα καινούργιο ενδιαφέρον. Ας πούμε στο σπίτι μου γυρνάω τα έπιπλα γύρω – γύρω, κάθε τόσο. Δεν μπορώ να κάτσω κάπου σταθερά. Η σταθερότητα με παγώνει.

Όσο περνούν τα χρόνια γίνομαι ολοένα και πιο μοναχική, το τραγούδι είναι πιο κοντά σε αυτή την ανάγκη μου. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω μόνη, το προτιμώ από το να δουλεύω με άλλους

Μαθαίνετε ακόμα;
Τρελαίνομαι να μαθαίνω! Ας πούμε στις σκηνές που μοιράζομαι με τον Γιάννη Παπαδόπουλο, που είναι νέος ηθοποιός. Και του το ομολογώ. Τα παιδιά κάνουν ένα θέατρο που δεν ξέρω, κάποια πράγματα μου αρέσουν, άλλα όχι. Στην αρχή νευριάζω αλλά μετά καταλαβαίνω πως αυτό που μου ζητούν είναι πολύ πιο ενδιαφέρον από αυτό που είχα στο μυαλό μου κι έτσι πάω παραπέρα. Αν δεν μάθω τίποτα, θα έχω απλά σπαταλήσει το χρόνο μου.

Υπήρξατε “ξερόλας”;
Ναι και η Τέχνη δεν το σηκώνει αυτό. Το καταπολέμησα όμως. Αλλά έτσι πρέπει να είναι ο νέος άνθρωπος. Να έχει την ορμή να πιστεύει ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Νομίζω λοιπόν πως έκανα σωστά τις διαδρομές μου.

Συγκρίνατε μέσα το θέατρο με το τραγούδι;
Όχι, ποτέ. Απλώς, επειδή όσο περνούν τα χρόνια γίνομαι ολοένα και πιο μοναχική, το τραγούδι είναι πιο κοντά σε αυτή την ανάγκη μου. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω μόνη, το προτιμώ από το να δουλεύω με άλλους• παρότι μαζί με τους άλλους εκπαιδεύεσαι και μαθαίνεις μέσα από συγκρούσεις και διαφορετικές ερμηνείες. Όταν όμως τραγουδάω μόνη μου ξέρω τι θέλω και πως θα το κάνω.

Ήταν δημιουργική η μοναξιά δηλαδή;
Πάρα πολύ. Αν χρειαστεί να περάσω ένα 24ωρο μαζί με άλλους και δεν έχω τουλάχιστον 2-3 ώρες απόλυτης ησυχίας και μοναξιάς, νομίζω ότι θα τρελαθώ. Έχω πολλή μεγάλη ανάγκη να αφουγκράζομαι τη σιωπή.

Και περιέργως, είναι τώρα που το επιζητείτε περισσότερο.
Ναι, γιατί όταν ήμουν νέα το μυαλό μου βρισκόταν αλλού. Δεν το μάζευα εύκολα.

Στους έρωτες;
Μα που άλλου; Ήταν πρώτα και μόνο στους έρωτες. Ήταν ωραία εκείνα τα χρόνια αλλά τώρα είναι άλλες οι ανάγκες μου.

Μάθατε για τον εαυτό σας μέσα από τους έρωτες σας;
Ναι αλλά – όπως και όλοι – έτσι κι εγώ χρησιμοποίησα τους άλλους σαν καθρέφτες. Προσπάθησα να αγαπήσω τον εαυτό μου όπως καθρεφτιζόταν στα μάτια των άλλων. Δυστυχώς, μιλάμε πολύ για την αγάπη ακριβώς γιατί δεν είμαστε σε θέση να την βιώσουμε σε βάθος. Γιατί δεν έχουμε την γενναιοδωρία να χαριστούμε στον άλλο.

Εσείς την είχατε;
Κάποιες φορές και για λίγο. Μετά έβγαινε στην επιφάνεια, το άτιμο Εγώ κι έλεγε «δικό μου», «δικό σου», «δικός μου».

Θέλατε να ανήκετε;
Ναι, στα λόγια μόνο. Αυτό είναι μια αναπηρία – και δεν είναι προσωπική μου αναπηρία. Γιατί το να αφιερωθείς ολοκληρωτικά είναι μεγάλη νίκη.

Εδώ και χρόνια, με πολλή μεγάλη σιγουριά και ησυχία, έχω εξαιρέσει τον εαυτό μου απ’ τον έρωτα. Δεν το έκανα επίτηδες, απλά άφησα να συμβεί στην ψυχή μου ότι συνέβαινε στο σώμα μου

Δεν είστε ανοιχτή να αγαπηθείτε και τώρα;
Εδώ και χρόνια, με πολλή μεγάλη σιγουριά και ησυχία, έχω εξαιρέσει τον εαυτό μου απ’ τον έρωτα. Δεν το έκανα επίτηδες, απλά άφησα να συμβεί στην ψυχή μου ότι συνέβαινε στο σώμα μου.

Ακούγεστε συμφιλιωμένη με τον χρόνο.
Δεν ξέρω αν λέω μεγάλες κουβέντες ή αν είμαι κάπου λάθος γιατί η ζωή και ο εαυτός μας, μας εκπλήσσει συνεχώς και παραμένει ο μεγάλος άγνωστος.

Φοβάστε το μεγάλωμα;
Αφού μεγάλωσα ήδη. Οι φόβοι έγιναν φιλία – ίσως μάλιστα δεν είναι φόβοι.

Και πως αισθάνεστε για εκείνα που μπορεί ο εαυτός σας να αποκαλύψει αργότερα;
Τρομάζω ώρες – ώρες.

Πιεστήκατε να κάνετε πράγματα που δεν θέλατε;
Όχι και το καμαρώνω. Έζησα κυνηγώντας τις επιθυμίες μου. Παρακολουθώ κάποιες επιλογές μου με σκεπτικισμό, αλλά μου τις επιτρέπω. Κι αυτό με βοηθάει να μην την πατάω. Γιατί όταν παρακολουθείς τον εαυτό σου να κάνει μια βλακεία, βγαίνεις έξω από αυτό, δεν σε καθορίζει η στιγμή αλλά ο τρόπος που όλα αυτά φιλτράρονται από την συνείδηση σου.

Σκεφτήκατε ποτέ τον εαυτό σας τακτοποιημένο με παιδιά και σύζυγο;
Κάποια στιγμή γύρω στα 45 μου. Έλεγα πως ήθελα να φοράω μια εμπριμέ ρόμπα, να μαγειρεύω και να περιμένω τα παιδιά μου να γυρίσουν στο σπίτι. Μέγα ψέμα! Επιθυμούσα απλώς μια καθημερινότητα που να μην περιλαμβάνει φώτα και δημόσια έκθεση ούτε τίποτα. Ήθελα την ησυχία μου, να ζω ανάμεσα τους χιλιάδες. Εξάλλου, νομίζω πως αν είχα παιδιά θα τα καταπίεζα φοβερά. Βλέπετε, θεωρώ ότι είναι ύψιστο έργο να έχεις οικογένεια και να μεγαλώσεις σωστά ένα παιδί. Υπάρχουν άνθρωποι που μου λένε «μα εγώ δεν έχω κάνει τίποτα στη ζωή μου» και τους λέω «μα δες τι παιδιά έχεις». Υπάρχει μεγαλύτερο έργο από αυτό; Δεν υπάρχει. Ποια τέχνη μπορεί να το αντικαταστήσει αυτό; Καμιά. Κι όλοι εμείς που τυραννιόμαστε από έλλειψη αγάπης κάνουμε Τέχνη. Ένα τεράστιο «θέλω κι άλλο αγάπη» ουρλιάζει μέσα μας. Κι αν αυτό απαντηθεί στη ζωή, η Τέχνη είναι άχρηστη.

Θέλω όμως, βαθιά συνενοχή σε αυτό που συμβαίνει γιατί αλλιώς δεν έχω κανένα λόγο να είμαι πάνω στη σκηνή

Έσβησε ποτέ αυτό το ουρλιαχτό για αγάπη και προσοχή;
Πλέον, δεν αναζητώ την προσοχή. Ξεκίνησα αναζητώντας την, ναι. Θέλω όμως, βαθιά συνενοχή σε αυτό που συμβαίνει γιατί αλλιώς δεν έχω κανένα λόγο να είμαι πάνω στη σκηνή.

Τι έχει αλλάξει στον τρόπο που βιώνετε την δουλειά σας;
Έχω αγάπη αλλά όχι εξάρτηση. Μιλάω με φίλους καλλιτέχνες που μου λένε «θα πεθάνω όταν πάψω να τραγουδάω». Εγώ λοιπόν, δεν θα πεθάνω καθόλου.

Η δουλειά σας σμίλεψε;
Νιώθω πλούσια και ευγνώμων που μου συνέβη αυτό το πράγμα στη ζωή μου. Και που άκουσα το ένστικτο μου και αποφάσισα ότι αυτό το δρόμο θέλω να πάρω. Δεν θα ήθελα να είχα κάνει τίποτε διαφορετικό – παρότι μεσολάβησε εκείνη η περίοδος που ήθελα να φοράω ρόμπα!

Ήσασταν πάντα τόσο αντισυμβατική;
Ναι, με στένευαν τα καλούπια. Δεν ήθελα να μοιάσω με κανέναν. Κι ενώ με εμπνέουν άνθρωποι με τη στάση ζωής τους, δεν είπα ποτέ «θέλω να γίνω σαν αυτόν». Ίσως είπα «τι ωραία που θα ήταν αν σκεφτόμουν έτσι». Οπότε άρχισα να σκέφτομαι κι εγώ έτσι κάνοντας κάτι δικό μου, χωρίς να μιμούμαι τη φόρμα.

Τι σημαίνει σήμερα κινούμαι έξω από τις συμβάσεις;
Ελαχιστοποιώντας τις ανάγκες μου δεν σκλαβώθηκα. Δεν έγινα σκλάβα κανενός – ούτε του συστήματος. Μπορεί το σύστημα να με στριμώχνει αλλά εγώ είμαι πάντα απέναντι του και το κοιτάζω. Κάποια στιγμή βρέθηκα με το ένα πόδι στη μια όχθη και με το άλλο στην άλλη και είπα όχι• θα στέκομαι όπου θα είμαι ολόκληρη.

Υποχωρήσατε κάποτε;
Καταρχάς έφαγα μια μεγάλη ήττα την πρώτη φορά που κατάλαβα ότι δεν μπορώ να αλλάξω τον κόσμο. Κι αποφάσισα να αλλάξω τον εαυτό μου. Τώρα με την κρίση που ξαναβγήκα στο δρόμο με όλη μου την ενέργεια και την πίστη, έφαγα ξανά μια δεύτερη ήττα και κατάλαβα ότι δεν μπορώ να αλλάξω κανέναν αν δεν το θέλει ο ίδιος. Οπότε επικεντρώθηκα στο να ζω εγώ σωστά και θα ήμουν ευτυχής να ξέρω ότι έχω επηρεάσει έναν, μόνο, άνθρωπο στη ζωή μου.