Συν + Πλην: “Κουκλόσπιτο” στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων “Λευτέρης Βογιατζής”

Το έργο

Αντί προλόγου και περαιτέρω συστάσεων, επιλέγουμε την πληρέστατη ανάλυση του «Κουκλόσπιτου» από τον σπουδαίο λογοτέχνη Άγγελο Τερζάκη, γραμμένη το 1964. Ο Χένρι Ιψεν γράφει το έργο το 1879.

«…Η αντίδραση που προκάλεσε το “Κουκλόσπιτο” στην πουριτανική κοινωνία της εποχής εκείνης ήταν αφάνταστη. Ο Ίψεν κατηγορήθηκε τώρα επειδή αμφισβητούσε το ηθικό και νομικό κύρος της ιερότερης κοινωνικής καθιέρωσης: Του γάμου. Ακόμα και στη Γαλλία, η αντίδραση δεν ήταν μικρότερη. Ο Μπερναρντίνι αναφέρει πως μια ηθοποιός θέλησε να παίξει το ρόλο της Νόρας μονάχα με τον όρο ν’ αλλάξει ο συγγραφέας την τελευταία σκηνή του έργου του! Η πράξη της Νόρας να εγκαταλείψει άντρα και παιδιά χωρίς λόγο (!) ήταν τόσο ακατονόμαστη, που η αγαθή ηθοποιός φοβήθηκε πως η δυσαρέσκεια του κοινού για την ηρωίδα θα’ χε αντίκτυπο στην καλλιτεχνική της αξία και καταβολή. Ένα κοινό σαν το γαλλικό που έβλεπε συχνά πάνω στο θέατρο γυναίκες και μητέρες να εγκαταλείπουν τον άντρα τους και τα παιδιά τους για το χατίρι του εραστή τους, δεν μπορούσε την εποχή κείνη να δικαιολογήσει την Νόρα που έκανε ό,τι έκανε από μιαν ανώτερη συναίσθηση της ηθικής ευθύνης και της αποστολής της σα γυναίκας και σα μητέρας.

Κι όμως η πολεμική που έγινε στο συγγραφέα κι ο ανελέητος κατατρεγμός της ηρωίδας του είχαν ένα αγαθότατο αποτέλεσμα. Από τη μια έδωσε λαβή σε μια προσεκτικότερη και γονιμότερη συζήτηση για το γάμο και τη θέση γενικά της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, συζήτηση που έθεσε τελικά τη Νορβηγία και τις Σκανδιναβικές χώρες επί κεφαλής της αναμορφωτικής πρωτοπορίας της Ευρώπης κι από την άλλη συνετέλεσε στην καταπληκτική διάδοση του έργου αυτού, που γνώρισε μιαν επιτυχία μεγαλύτερη κι από του Συνδέσμου των νέων κι επέβαλε οριστικά τον Ίψεν στη συνείδηση του καιρού του σαν Ευρωπαίο πια κι όχι σα Νορβηγό ποιητή. […]

Πραγματικά, το “Σπίτι της κούκλας” θα ήταν ένα έργο αναφερόμενο σε καταστάσεις που πια δεν υπάρχουν, αν περιοριζόταν σε μια κριτική του θεσμού του γάμου ή στην διεκδίκηση του δικαιώματος για τη γυναίκα να αποκηρύσσει έμπρακτα μια ψεύτικη κατάσταση, ένα συμβατικό δεσμό. Αλλά και πολύ μικρός ποιητής θα ήταν εκείνος που θα περιοριζόταν να γράψει έναν δραματοποιημένο σχολιασμό κοινωνικού θεσμού. […]

Το αληθινό δράμα όμως προχωρεί βαθύτερα, στην περιοχή όπου όλα δεν διορθώνονται με νομοθετικές διατάξεις ή αλλαγές αντιλήψεων. Το θέαμα του “Σπιτιού της κούκλας” δεν είναι ούτε οι φεμινιστικές διεκδικήσεις, όπως το είχαν νομίσει στα 1880, ούτε ο θεσμός του γάμου με το αντίστοιχο δικαίωμα ή μη της παντρεμένης γυναίκας να παρατάει το σπίτι της, τον άντρα της και τα παιδιά της. Είναι το πρόβλημα του ζευγαριού, αν μπορεί, και πώς, να υπάρξει συμβίωση με περιεχόμενο ανθρώπινο, υψηλό. […].

Κάτω από τη φυσική κλίση της για τον άντρα της η Νόρα, δίχως να το έχει συλλογιστεί ποτέ, πίστευε τον γάμο μια κοινωνία ψυχών. Κάτω από τους παιδιάστικους τρόπους της, μέσα στην αρχική της μακαριότητα, η κούκλα αυτή έκρυβε μια περίεργη προσδοκία. Ανήκε στα ρομαντικά εκείνα πλάσματα που όχι μόνον θέλουν τον κόσμο ωραίο, αλλά και που δεν μπορούν να τον ανεχθούν διαφορετικά. Παρά να προσαρμοστούν, να συνθηκολογήσουν, να λερωθούν, προτιμούν ν΄ αυτοκτονήσουν, πραγματικά ή συμβολικά, δηλαδή να καταστρέψουν τη ζωή τους. Η χοντροκέφαλη κοινωνία του τέλους του 19ου αιώνα δεν κατάλαβε πως το ξεπόρτισμα της Νόρας, στο τέλος του έργου, δεν είναι λιποταξία ή ελαφρομυαλιά, μήτε ανήθικη ανταρσία. Είναι αιματηρή συνέπεια σ’ ένα ιδανικό απαιτητικό. Αλλά ο χαρακτηρισμός της επιφάνειας είναι πάντα ευκολότερος από την ανάλυση σε βάθος».

Τα Συν (+)

• Η σύγχρονη μετάφραση. Ο Γιώργος Σκεύας σκηνοθετεί δυο φορές τον Ιψεν – την πρώτη μεταφράζοντας τον. Μεταχειρίζεται μια σύγχρονη, στέρεη γλώσσα που δεν στερεί από την ποιητική φύση των καταστάσεων και των προσώπων αλλά δίνει στο δράμα της Νόρας την υπαρξιακή του διάσταση.

• Η εξαντλητική ανάγνωση. Αν η σκηνοθεσία εντοπίζεται περισσότερο από τα υπόλοιπα πεδία (αισθητική, ρυθμός) είναι στην επίμονη ανάγνωση του κειμένου. Οι λέξεις έχουν βάρος και μόνον έτσι μπορεί να επιτευχθεί ο πολυπόθητος στόχος ενός κειμένου που «περνάει κάτω».

• Η Νόρα της Αμαλίας Μουτούση. Δεν θα είναι υπερβολή να ισχυριστούμε πως πρεσβεύει ό,τι πιο πλήρες, συγκινητικό, ώριμο, αυθεντικό έχουμε δει πάνω σε αυτό το ρόλο. Το γήινο και το υπερβατικό μαζί τροφοδοτεί την ερμηνεία της με μια αλληλουχία διαρκών ψυχικών μεταπτώσεων. Και για όλους αυτούς τους λόγους καθηλώνει, παρασύρει το κοινό μαζί της.

• Οι ερμηνείες. Όλος ο υπόλοιπος θίασος (Αρης Λεμπεσόπουλος, Μαρία Ζορμπά, Γιώργος Σιμεωνίδης, Νικόλας Παπαγιάννης) έχει πετύχει μια ενιαία γραμμή ερμηνείας, με τρόπο μεστό, έγκυρο και στιβαρό. Ειδική μνεία στον Αρη Λεμπεσόπουλο, έξοχο στην παραληρηματική έκρηξη του – σχεδόν σ’ έναν οίστρο που θυμίζει Λευτέρη Βογιατζή – κατά την τελευταία πράξη.

• Τα προσεγμένα κοστούμια. Τόνος εποχής και υπαινιγμός κλασσικότητας από τα κοστούμια του Αγγελου Μέντη.

Τα Πλην (-)

• Η μεγάλη διάρκεια της παράστασης (δυο ώρες συν το διάλειμμα) ίσως να αποθαρρύνει κάποιους.

Το Άθροισμα (=)

• Γνήσιος Ιψεν δοσμένος μέσα από εξαιρετικές ερμηνείες. Ειδικά η Αμαλία Μουτούση, ανεπανάληπτη.