Συν + Πλην: Ρωμαίος & Ιουλιέττα στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Το έργο

Στα 30 του χρόνια ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ, μέσα στο άνθος της λυρικής γραφής του, υπογράφει το δεύτερο έργο του και μια τις σπαρακτικότερες ερωτικές ιστορίες που θα γνώριζε η παγκόσμια λογοτεχνία μέχρι τις μέρες μας. Με την φράση «γιατί δεν υπήρξε ποτέ ιστορία πιο θλιβερή από αυτήν της Ιουλιέτας και του Ρωμαίου της» σφραγίζει το πρωτότυπο του, επισημαίνοντας την αδιαμφισβήτητη τραγικότητα του αφηγήματος.

Πιθανολογείται ότι ο Σαίξπηρ ολοκληρώνει το κείμενο το 1595 και το οποίο εκδίδεται για πρώτη φορά δύο χρόνια αργότερα. Είναι η ιστορία δύο εφήβων ευλογημένων όσο και καταραμένων να πεθάνουν υπερασπιζόμενοι τον έρωτα τους, ανίκητο μπροστά στην προαιώνιο μίσος που καταδιώκει τις οικογένειες τους. Είμαστε στη Βερόνα. Είναι ο Ρωμαίος. Είναι η Ιουλιέτα. Και η παλιά έχθρα ανήκει στους Μοντέγους και τους Καπουλέτους.

Πηγή της έμπνευσης του στέκεται επίσημα το ποίημα «Η τραγική ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας» που ο Αρθρουρ Μπρουκ έγραψε το 1592 και το οποίο με την σειρά του θρυλείται πως έλκει την καταγωγή του σε ένα πραγματικό love story που είχε συνταράξει τη Βερόνα κατά τον 14ο αιώνα.

Έτσι και ο Σαίξπηρ πλάθει ένα μύθο αρχετυπικού μεγέθους, μια λυρική τραγωδία, με τομές βίαιες, βαθιά ηρωικές και πρόσωπα που θυσιάζονται για υψηλά ιδεώδη. Όπως παρατηρεί και ο Αγγελος Τερζάκης, «ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, όπως όλοι οι τραγικοί ήρωες του Σαίξπηρ έχουν κάτι το μοιραίο μέσα τους, από την ίδια τους τη φύτρα: Την τάση προς το απόλυτο. Ανώτεροι σε ευαισθησία και ευγένεια από τον περίγυρο τους, μπορούν να ζήσουν με ένταση υπέρτατη, σπάταλα την μοναδική ώρα της ζωής τους και γίνονται παρανάλωμα της φλόγας τους. Είναι ανίκανοι να κάνουν ότι ο πιο κοινός άνθρωπος θα μπορούσε εύκολα να κατορθώσει: Να συμβιβαστούν. Ένα άλλο κορίτσι στη θέση της Ιουλιέτας θα υπέφερε για λίγο ή για πολύ και στο τέλος να δεχόταν να παντρευτεί τον Πάρη. Ένα άλλο αγόρι στη θέση του Ρωμαίου θα αντιπερνούσε, θα κοίταζε να ξεχάσει την Ιουλιέτα. Όμως, ένας Ρωμαίος, μια Ιουλιέτα είναι ανίκανοι για τέτοιες προσαρμογές στην ανάγκη. Παίρνουν φωτιά και καίγονται ολόσωμοι μέσα στην λάμψη του ανένδοτου ονείρου τους».

Ο κεραυνοβόλος έρωτας του Ρωμαίου για την Ιουλιέτα έρχεται σε μια βραδιά γιορτινή. Οι δυο νέοι συναντώνται στη μασκαράτα κι εκεί πληροφορούνται για το θανάσιμο μίσος που χωρίζει τις οικογένειες τους. Αψηφώντας τον κίνδυνο, ο Ρωμαίος αναζητά το κορίτσι. Γλιστρά, το ίδιο βράδυ, στον κήπο των Καπουλέτων, στέκεται κρυφά κάτω από το μπαλκόνι της όπου την ακούει να μονολογεί πως τον αγαπά. Αποφασίζουν να παντρευτούν. Την επομένη κιόλας, ο Ρωμαίος συναντά τον ιερέα Λαυρέντιο, ο οποίος συμφωνεί να τους παντρέψει, καθώς πιστεύει ότι ο γάμος θα φέρει τέλος στο μίσος. «Τα γεγονότα του μύθου ο ποιητής τα έχει συμπυκνώσει σε μια δράση αδυσώπητη. Από Κυριακή βράδυ ίσαμε Παρασκευή πρωί βαστάει η ιστορία του έργου, ούτε πέντε μέρες» εξακολουθεί ο Τερζάκης ανατέμνοντας το έργο.

Με ρυθμό ταχύτατο, αλλεπάλληλα ανατρεπτικά γεγονότα και ανεπανάληπτη ποιητική πληρότητα, ο Σαίξπηρ στήνει την τραγωδία της νιότης για τους «αστερόκρουστους εραστές» που όχι μόνο έμελλε να στιγματίσει την θεατρική φιλολογία και να αναδειχθεί στο πλέον πολυπαιγμένο έργο του κορυφαίου Ελισαβετιανού αλλά και να τροφοδοτήσει τον κόσμο των Τεχνών με εκατοντάδες αναπαραγωγές.

Τα Συν (+)

• Η επιλογή της μετάφρασης. Ο Δημήτριος Βικέλας, πρωτοπόρος της νεολληνικής πεζογραφίας και εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος μαζί με τον Γεώργιο Βιζυηνό, παραδίδει – ανάμεσα σε πολλές άλλες μεταφράσεις σαιξπηρικών έργων οι οποίες εκδόθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα – μια πληθωρική έμμετρη μετάφραση που συνομιλεί με την καταγωγή των υψηλών συναισθημάτων του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, δίνοντας τους το μέγεθος μιας άλλης εποχής.

• Το focus της αφήγησης. Η παράσταση εστιάζει στην γενιά στην οποία κληροδοτείται το μίσος των Μοντέγων και των Καπουλέτων και ο δογματισμός της εξουσίας. Οι νέοι και το σφρίγος τους κυριαρχούν με κάθε τρόπο στην παράσταση – τόσο που απαλείφονται οι δεύτεροι, ίσως και μικρότερης δραματουργικής αξίας ρόλοι – με την αγάπη όσο και το πάθος για εκδίκηση να έχει την ίδια ηλικιακή ορμή.

• Το σύγχρονο τοπίο. Σε αντίστιξη με την παλαιότητα του λόγου, η ματιά του Κωνσταντίνου Ρήγου είναι τόσο σύγχρονη όσο και τα φέροντα σώματα που αφηγούνται επί σκηνής την ιστορία. Το ποπ ύφος, η χρήση βίντεο, η κινησιολογική εγρήγορση, οι χιουμοριστικές παραινέσεις, η χυμώδης σεξουαλικότητα κατασκευάζουν ένα μοντέρνο αμάλγαμα που προσγειώνει τον μύθο των δύο εραστών σε μια εποχή που μοιάζει με τη δική μας.

• Ο καλός ρυθμός. Η αλληλουχία των σκηνών και οι ταχείες εναλλαγές των προσώπων έχουν χαρακτηριστικά κινηματογραφικής ροής που εξυπηρετούν τόσο την αφήγηση όσο και την παρακολούθηση της.

• Το οπερατικό στοιχείο. Με δεδομένο ότι ο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» έχουν εμπνεύσει μερικές δεκάδες έργων όπερας, η ένθεση της μέτζο σοπράνο Αρτεμις Μπόγρη και της υψιφώνου Λητούς Μεσσήνη στην ερμηνεία της Παραμάνας δημιουργεί μια εύστοχη σύνδεση.

Τα Πλην (-)

• Η προβληματική διανομή. Η διανομή του Ρήγου, σε μια προσπάθεια να πρωτοτυπήσει ίσως, «σπάει» την ερμηνεία των κεντρικών ηρώων σε εννιά ηθοποιούς. Ωστόσο, με εξαίρεση τις δύο Ιουλιέτες, τις Κίττυ Παϊταζόγλου και Δανάη Επιθυμιάδη και τον ένα, εκ των επτά Ρωμαίων, τον Γιάννη Καραούλη, το σύνολο της διανομής πάσχει σοβαρά. Οι έξι Ρωμαίοι – παρά τις καλά οργανωμένες σκηνές συνόλου που επιφυλάσσουν – ως μονάδες είναι είτε εντελώς ακατάλληλοι για τον ρόλο είτε κι επιπόλαιοι και απροετοίμαστοι για το μέγεθος του.

• Η προχειρότητα στην διαχείριση του λόγου. Την ώρα που ο ποιητικός λόγος του Σαίξπηρ σε μετάφραση Βικέλα, όφειλε να είναι κορυφαίο εργαλείο στα χείλη των ηθοποιών, γίνεται όχημα για να εκτεθούν. Η απόδοση του μεγαλύτερου μέρους του θιάσου αποκαλύπτει ελλειμματική μελέτη στην εκφορά, στον τονισμό ακόμα και στο πρώτο στάδιο της κατανόησης του κειμένου.

Το Άθροισμα (=)

• Παρά τις αρετές και τη φρεσκάδα του, ένα άνισο ανέβασμα.