Συν + Πλην: Η όπερα της πεντάρας στο Θέατρο Παλλάς

Το έργο

Η πρεμιέρα του έργου τον Αύγουστο του 1928 κάνει τον 30χρονο Μπρεχτ και τον 28χρονο Βάιλ διάσημους όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά και σ’ όλη την Ευρώπη, μέσα σε μια νύχτα. Μέρος της ακαριαίας επιτυχίας του έργου οφείλεται στο ότι ανέβηκε στα χρόνια του Μεσοπολέμου, κατά την διάρκεια χρόνων εγκαθίδρυσης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Το 1928 μάλιστα ήταν η τελευταία χρονιά της λεγόμενης «χρυσής εποχής» ή «ειρηνικής περιόδου» με συνέπεια ο κυνισμός των στίχων του Μπρεχτ και η αιχμηρότητα της μουσικής του Βάιλ να βρουν ευήκοα ώτα στους ευρύτερους κύκλους του αστικού θεατρόφιλου κοινού, οι οποίοι δεν αναγνώριζαν (ή δεν ήθελαν να αναγνωρίσουν) τους ευατούς τους ως αντικείμενο της παρωδίας του κειμένου.

Πηγές του έργου αποτέλεσαν διάφορα προϋπάρχοντα κείμενα και κυρίως η «Όπερα του ζητιάνου» του Τζον Γκέι, γραμμένη το 1728 – μια μουσική παρωδία της αγγλικής κοινωνίας του 18ου αιώνα και των μεγαλοπρεπών έργων του Χέντελ, που κυριαρχούσαν τότε στην αγγλική οπερατική σκηνή.

Το πρώτο γράψιμο της «Όπερας» ολοκληρώνεται τον Ιούνιο του 1928. Στη συνέχεια ο Μπρεχτ και η ηθοποιός (και γυναίκα του) Χελένε Βάιγκελ, ο Κουρτ Βάιλ, η πρωταγωνίστρια Λότε Λένια και ο σκηνοθέτης της παράστασης Έριχ Ένγκελ ξαναγράφουν το κείμενο σχεδόν απ’ την αρχή, δίνοντας του τον οριστικό τίτλο.
Το ύφος γραφής καθώς και τα θεατρικά είδη που αναπαράγει ποικίλουν: Αντλεί από το μουσικό θέατρο και την οπερέτα, το καμπαρέ και την επιθεώρηση, εισάγει μια αναρχική γραφή, τις τεχνικές αποστασιοποίησης (για τις οποίες είναι γνωστό το σύνολο των έργων του Μπρεχτ) και βρίσκεται στο κατώφλι του πολιτικού θεάτρου.

Η πρώτη ύλη κάποιων από τα θρυλικά τραγούδια της παράστασης προέρχεται από ποιήματα του Κίπλινγκ, ενώ ο Μπρεχτ τολμά να εισάγει αυτούσια στο έργο και ποιήματα του Γάλλου Φρανσουά Βιγιόν χωρίς, ωστόσο, να γίνεται καμιά αναφορά στην πηγή του. Σαν αποτέλεσμα, ξεσπά σκάνδαλο καθώς ο Μπρεχτ κατηγορείται για λογοκλοπή.

Η «Όπερα της πεντάρας», ένα κατ’ εξοχήν δείγμα επικού θεάτρου θεάτρου, παρωδεί ποιητικά και μουσικά την αστική κοινωνία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και ταυτόχρονα την ίδια την όπερα ως μουσικό είδος. Η μουσική του Βάιλ και τα εκπληκτικά τραγούδια του – που έμελλε να κάνουν και καριέρα ξεχωριστά από την οργανική τους παρουσία στο έργο – συνιστούν ένα καινούργιο μουσικό ιδίωμα: Βασισμένο σε μια ιδιόμορφη εκδοχή της τζαζ, επηρεασμένα από τη λαϊκή γερμανική αλλά και την κλασική μουσική.

Η υπόθεση εκτυλίσσεται στο Βικτοριανό Λονδίνο εστιάζοντας στις δολοπλοκίες δύο αντίπαλων συμμοριών που στηρίζουν την επιχειρηματικότητα τους σε ένα σύστημα παραγωγής… ζητιάνων: Από τη μια, ο κύριος Πίτσαμ και από την άλλη ο προαγωγός Μακ, ο Μαχαιροβγάλτης. Στην μέση αυτής της διαμάχης μπαίνει ο αστυνομικός διευθυντής του Λονδίνου «Τίγρης» Μπράουν – συμπολεμιστής του Μακ στις τάξεις του αποικιακού ιμπεριαλιστικού βρετανικού στρατού – που εν τω μεταξύ, έχει βουτηχτεί στη διαφθορά συμμετέχοντας στις βρομοδουλειές του παλιόφιλου του. Όμως, ο Πίτσαμ εκβιάζει τον Μπράουν προκειμένου να τον βγάλει από τη μέση διαφορετικά απειλεί να καταστρέψει την επικείμενη στέψη της Βασίλισσας Βικτωρίας, σκορπώντας τους ζητιάνους του σε όλη την πόλη. Έτσι, ο γοητευτικός Μακ συλλαμβάνεται και οδηγείται στην κρεμάλα…

Μέχρι και σήμερα, η «Όπερα της Πεντάρας» παραμένει το δημοφιλέστερο και πλέον πολυπαιγμένο έργο του Μπρεχτ σε όλο τον κόσμο.

Τα Συν (+)

• Η νέα μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα. Παρότι πρόκειται για ένα έργο, σπαρμένο από γνωστά και δημοφιλή πλέον τραγούδια, ο Γιώργος Δεπάστας επιχειρεί μια πλήρη μετάφραση, αποφεύγοντας τις παγίδες και παραδίδει μια καθαρή και στέρεα μετάφραση πάνω στο πρωτότυπο του Μπρεχτ.

• Οι σκηνοθετικές επιλογές. Σε συνέχεια του εξπρεσιονιστικού σχεδιασμού βάσει του οποίου προσέγγισε τον «Ριχάρδο Γ΄», ο Γιάννης Χουβαρδάς υιοθετεί μια συγγενική λειτουργία και εδώ χτίζοντας ρόλους-μάσκες, επιδιώκοντας εντελείς γκροτέσκες ερμηνείες, οδηγώντας τους ηθοποιούς του σε καρτουνίστικες εκφραστικές λύσεις, αντλώντας από το καμπαρέ μέχρι τον βωβό κινηματογράφο για να κουρδίσει την “πολυμηχανή” της «Οπερας» και να απογειώσει την θεατρικότητα.

• Η υπεροχή του Χρήστου Λούλη. Το να διαθέτει μια απαιτητική παραγωγή σαν αυτή, τον Χρήστο Λούλη για το ρόλο του Μακ είναι, πραγματικά, ευτύχημα. Έχοντας όλες τις λειτουργίες του ηθοποιού σε εγρήγορση, διαθέσιμος στην ολοκληρωτική μεταμόρφωση, παίζει, τραγουδάει, χορεύει το ίδιο καλά και στέφεται απόλυτος κυρίαρχος μιας παράστασης συνόλου.

• Ο θίασος στο σύνολο του. Μια ομάδα σημαντικών πρωταγωνιστών που παρά τις αποκλίσεις και τα παραστρατήματα συνθέτει ένα ενδιαφέρον σχήμα. Ξεχωρίζουν (εκτός από τον Χρήστο Λούλη), οι Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Νίκος Καραθάνος (είναι εξαιρετικός στο ρόλο του Μπράουν αλλά όχι και σε αυτόν του αφηγητή), Αγγελος Παπαδημητρίου, Λυδία Φωτοπούλου καθώς και η ομάδα συντρόφων του Μακ Βασίλης Κουκαλάνι, Αντίνοος Αλμπάνης, Μπάμπης Γαλιατσάτος, Μιχάλης Αφολαγιάν. Να σημειώσουμε τις ωραίες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των εκάστοτε διδύμων.

• Η απόδοση της ορχήστρας. Υπό την διεύθυνση του Θοδωρή Οικονόμου, η 12μελής ορχήστρα των μουσικών του είναι ο κεντρικός αρωγός στην εκτέλεση των τραγουδιών του Κουρτ Βάιλ και σε άψογη συνεργασία με την διανομή.

• Ο αισθητικός κόσμος της παράστασης. Η συνέργεια της Εύας Μανιδάκη στα σκηνικά και της Ιωάννας Τσάμη στα κοστούμια, για μια ακόμα φορά, αποδίδει παρότι κινούνται αμφότερες σε πιο αυστηρές και λιτές γραμμές.

• Ο προσεγμένος κινησιολογικός σχεδιασμός. Η συμβολή της Αμάλιας Μπέννετ στην σωματική διδασκαλία και αφύπνιση των πρωταγωνιστών είναι φανερή.

Τα Πλην (-)

• Το πρόβλημα ρυθμού. Ο γρήγορος ρυθμός, ο παλμός που απαιτεί κάθε παράσταση μουσικού θεάτρου μοιάζει να είναι το μόνιμο διακύβευμα του συγκεκριμένου ανεβάσματος, αφού διαρκώς χάνεται ή αναχαιτίζεται.

• Η διαφοροποίηση της Νάντιας Κοντογεώργη. Παρότι η φωνητική της δυνατότητα απέχει παρασάγγας από κάθε άλλη πρωταγωνίστρια του μουσικού θεάτρου στην Ελλάδα, η Κοντογεώργη μένει εκτός στο κομμάτι της ερμηνείας• δεν ακολουθεί την κοινή γραμμή στην οποία πειθαρχεί ο υπόλοιπος θίασος, δίνοντας την εντύπωση ότι παίζει σε άλλη παράσταση.

Το Άθροισμα (=)

• Αξιόλογη προσέγγιση του εμβληματικού έργου, μέσα από μεταμοντέρνους κώδικες.