Συν + Πλην: Άννα Καρένινα του Λέοντος Τολστόι στο Εθνικό Θέατρο

Το έργο

Έργο εμβληματικό της ρωσικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, η «Αννα Καρένινα» είναι, ένα γνώριμο υλικό, ακόμα για εκείνους που δεν έχουν διαβάσει ποτέ το βιβλίο. Με φόντο την Ρωσία του 19ου αιώνα, των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών ανακατατάξεων, στο χρονικό σημείο όπου ένας παλιός κόσμος και οι ιδεοληψίες του συγκρούεται με την επόμενη εποχή που είναι έτοιμη να ξεμυτίσει, η γυναίκα ενός υψηλόβαθμου στελέχους του Τσαρικού καθεστώτος – με τον οποίο έχει αποκτήσει κι ένα γιο – η Αννα Καρένινα αψηφά τις κοινωνικές συμβάσεις όταν ερωτεύεται τον κόμη Βρόνσκι. Η κατακραυγή, ο συντηρητισμός, η κοινωνική υποκρισία και κακία, το καθήκον απέναντι στην οικογένεια, αναμετρώνται με τον έρωτα της για τον ωραίο κόμη. Μέχρι που η ταχεία περιθωριοποίηση της, την οδηγεί στην παραφορά και τελικά στην απόφαση να βάλει τέλος στη ζωή της.

Το 1873 και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, ο Λέον Τολστόϊ αρχίζει να δημοσιεύει σε συνέχειες την ιστορία της «Αννας Καρένινα» στον «Ρώσο Αγγελιοφόρο», εκτιμώντας όπως έλεγε, ότι το βιβλίο του δεν άρεσε καθώς το έβρισκε «εξαιρετικά απλό και ασήμαντο». Παρόλα αυτά, η υποδοχή από το κοινό είναι μαζική την ώρα που οι κριτικοί της εποχής – με τους συντηρητικότερους εξ αυτών να διαχωρίζουν την θέση τους- διχάζονται. Βεβαίως, τα εύσημα από τον σύγχρονο του, Φίοντορ Ντοστογέφσκι που χαρακτηρίζει την Καρένινα ως μια «αδιαμφισβήτητη απόδειξη του ρωσικού δαιμονίου» και «ένα τέλειο καλλιτεχνικό έργο» είναι ενδεικτικά.

Ο Τολστόϊ, ένας ευγενής της υπαίθρου, γράφει ένα έργο ποταμό κατά την διάρκεια της πιο ταραγμένης περιόδου της ζωής του, κατά την οποία αναθεωρεί πλήρως τις ιδέες και τις θέσεις του του για το νόημα της ζωής, αποκηρύσσει την τέχνη της μυθοπλασίας και τελικά αφοσιώνεται στις θρησκευτικές και υπαρξιακές του αναζητήσεις. Την ίδια ώρα, η μεγάλη εικόνα στη Ρωσία, περιλαμβάνει οικονομικές μεταρρυθμίσεις και πολιτικές αλλαγές. Δεν είναι τυχαίο πως παράλληλα με την ιστορία της Αννας Καρένινα εξελίσσεται εκείνη του Λέβιν, του alter ego του συγγραφέα: Ενός αντισυμβατικού με τις αριστοκρατικές καταβολές του γαιοκτήμονα, που λογοκρίνει τις προσωπικές του ανέσεις και αναζητεί τον εαυτό του έξω από κοσμικούς κύκλους και δίπλα στους χωρικούς, ζώντας μια αγροτική ζωή με τη νεαρή σύζυγο του Κίτι.

Και παρότι, η Καρένινα εγγράφεται ως μια από τις κλασσικότερες ερωτικές ιστορίες της παγκόσμιας παραγωγής – αργότερα μάλιστα εντάσσεται στην πρώιμη μορφή των ψυχολογικών μυθιστορημάτων – αξιολογείται και ως μια τοιχογραφία της Ρωσίας και συνάμα μια πνευματική βιογραφία του Τολστόϊ.
Η ιδέα για την συγγραφή της πάντως βασίστηκε σε ένα πραγματικό γεγονός, το οποίο βίωσε ο σπουδαίος Ρώσος. Ένας φίλος και γείτονας του συζούσε με μια «χαλαρών ηθών» γυναίκα ονόματι Αννα, μέχρι τη στιγμή που εκείνος συνάπτει σχέση με την γκουβερνάντα των παιδιών του, δηλώνοντας μάλιστα την πρόθεση του να την παντρευτεί. Η ερωμένη του τρελή από ζήλια φεύγει από το σπίτι και τρεις μέρες μετά πέφτει απελπισμένη στις ράγες μιας εμπορικής αμαξοστοιχίας. Προηγουμένως, είχε στείλει ένα μήνυμα στο σύντροφο της με το βαρύ κατηγορώ του ενόχου για το θάνατο της. Στην αυτοψία του δυστυχήματος ήταν παρών και ο Λέον Τολστόϊ, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα από το τραγικό συμβάν παραδίδει στην κυκλοφορία το πρώτο από τα οκτώ μέρη του μυθιστορήματος.

Τα Συν (+)

• Οι καλές ερμηνείες. Οι ερμηνευτές των βασικών ρόλων της παράστασης είναι και η σημαντικότερη αρετή της. Καταρχάς, η Μαρία Ναυπλιώτου στον επώνυμο ρόλο έχει το ειδικό βάρος που χρειάζεται αυτή η ηρωίδα – αίσθηση που τονώνεται ακολουθώντας την καταβύθιση της προς την παραφορά, την απελπισία, την τρέλα. Ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος περιεκτικός και ακμαίος ως Αλεξέι Καρένιν, ο Ορφέας Αυγουστίδης στο ρόλο του Βρόνσκι δυναμικότερος στις συναισθηματικές εξάρσεις και κορυφώσεις. Γύρω από το «τρίγωνο», η Ευδοκία Ρουμελιώτη διακρίνεται για την βαθιά και γήινη προσέγγιση της στο ρόλο της Ντόλυ, ο Μελέτης Ηλίας για την συγκρατημένη ελαφράδα με την οποία ποτίζει το ρόλο του Στίβα, ο Μάξιμος Μουμούρης για τη σταθερότητα με την οποία υποδύεται τον Κόστια και ο Γεράσιμος Γεννατάς για την απαράμιλλη φυσικότητα με την οποία αποδίδει το πορτρέτο του Νικολάϊ – αν και σπρώχνεται σε μια γραφική απεικόνιση του θανάτου του ήρωα του.

• H σκηνογραφική πρόταση. Η Αναστασία Αρσένη παίρνει το έμβλημα του έργου, το σύμβολο πίσω από την Αννα Καρένινα και το εντάσσει οργανικά στην σκηνική λειτουργία, χρίζοντας το ως όχημα για κάθε είδους δράση. Ενδιαφέροντα και τα κοστούμια της δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για τις προθέσεις ενός κλασσικού ανεβάσματος.

• Ο γοργός ρυθμός. Η κινηματογραφική ροή των σκηνών από τον Πέτρο Ζούλια, δεν επιτρέπουν στην παράσταση να χαλαρώσει παρά την αδικαιολόγητα μεγάλη διάρκεια της.

• Η ανάδειξη των πολιτικών παραμέτρων του έργου. Είτε επειδή δόθηκε προτεραιότητα στην διασκευή των αδελφών Κούφαλη είτε επειδή εμφατικά στέκεται η σκηνοθεσία στα ερεθίσματα που τρέφουν τους ήρωες, το ανέβασμα δεν εστιάζει μόνο στην τραγικότητα του ρομάντζου αλλά και στο κοινωνικό ψηφιδωτό που το «περιφρουρεί».

Τα Πλην (-)

• Η μεγάλη διάρκεια της παράστασης. Παρότι μιλάμε για την σκηνική μεταφορά ενός επικού μυθιστορήματος, η διάρκεια των 3.5 ωρών (με το διάλειμμα) θα μπορούσε να αξιολογηθεί έως και αποτρεπτική. Οι περικοπές, ειδικά σε αφηγηματικές σκηνές, κρίνονται απαραίτητες.

• Ο, κακώς εννοούμενος, ρεαλισμός. Το έλλειμμα διδασκαλίας ώστε επί μέρους ερμηνείες να βρουν μεγαλύτερη εσωτερικότητα (Ευγενία Δημητροπούλου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Μυρτώ Αλικάκη καθώς ηθοποιοί με βοηθητικούς έκτασης ρόλους) ή αδέξιες σκηνοθετικές λύσεις (χαρακτηριστικό παράδειγμα τα “νεκροκρέβατα” της Καρένινα και του Λέβιν) αφαιρούν σε ποιητική ατμόσφαιρα και ενισχύουν την αίσθηση ενός επίπεδου ανεβάσματος.

Το Άθροισμα (=)

• Συντηρητική, ανέμπνευστη προσέγγιση του μεγαλειώδους μυθιστορήματος που πριμοδοτείται από τις ερμηνείες των βασικών πρωταγωνιστών.