Σέρτζι Μπελμπέλ: «Μέσα από το θέατρο μπορώ να “πολεμήσω” αυτήν την Ευρώπη»

Γιος μεταναστών. Γεννημένος στην Καταλονία από κυνηγημένους Ανδαλουσιανούς. Εγγονός από την μια πλευρά ενός υποστηρικτή της δικτατορίας του Φράνκο κι από την άλλη ενός Δημοκρατικού. Θιασώτης της ανεξαρτησίας της Καταλονίας από το ισπανικό κράτος. Σκεπτικός για την Αριστερά των Podemos όσο και για την ελληνική «αριστερή» κυβέρνηση. Σίγουρα, ο Σέρτζι Μπελμπέλ δεν είναι μια τυπική περίπτωση Καταλανού συγγραφέα.

Καταρχάς, είναι cool, άνετος. Καμία πόζα από ένα σταρ της θεατρικής συγγραφής παγκοσμίως, με τα έργα του να έχουν μεταφραστεί σε 12 γλώσσες. Φοράει γιλέκο και μακριά καμπαρντίνα, βολεύεται στον αναπαυτικό, δερμάτινο καναπέ και δείχνει να ξέρει πολλά για την Ελλάδα – εκτός από αρχαία ελληνικά. «Μα η Ελλάδα “παίζει” μέρα παρά μέρα στις ειδήσεις. Σας παρακολουθούμε στενά» λέει με φυσικότητα. Την ίδια ώρα, ο Μπελμπέλ “παίζει” σε δύο αθηναϊκές σκηνές. Οι «Ξένοι» κάνουν πρεμιέρα στο Εθνικό στις 31 Μαρτίου σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη την ώρα που το «Οφσάιντ» συμπληρώνει δύο μήνες παραστάσεων στο «Από μηχανής» σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μάρκελλου.

Ο καλλιτέχνης των ημερών μας δεν έχει την αφέλεια να πιστεύει ότι θα αλλάξει τον κόσμο

Δύο έργα που εντάσσει στην πολιτική του εργογραφία – μια δημιουργική περίοδο που εγκαινίασε την τελευταία 15ετία, μετά το πρώτο μεγάλο τρομοκρατικό χτύπημα στην Δύση, την πτώση των Διδύμων Πύργων – παρότι ο ίδιος εκτιμά το προφανές, πως «όλο το θέατρο είναι πολιτικό. Θεωρώ όμως, ότι ο καλλιτέχνης των ημερών μας δεν έχει την αφέλεια να πιστεύει ότι θα αλλάξει τον κόσμο. Θα μπορούσε ίσως να το πιστεύει μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα, μέχρι και το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου- όμως με αυτά τα γεγονότα που έχουν μεσολαβήσει τις τελευταίες δεκαετίες θα ήταν ψευδαίσθηση να διατηρεί κανείς μια τέτοια πεποίθηση. Οι καλλιτέχνες γνωρίζουμε καλά που βρίσκεται η αλήθεια».

Μολονότι έχει γεννηθεί και ανδρωθεί μέσα σ’ ένα περιβάλλον διχασμού, με το φάντασμα του Φρανκισμού να σκεπάζει για πολλά χρόνια μετά την κατάρρευση του την Ισπανία, ο Σέρτζι Μπελμπέλ δεν αναφέρεται ποτέ ευθέως στα έργα του για τα συλλογικά τραύματα των Ισπανών. «Στην Ισπανία υπήρξε μια περίεργη συγκυρία, κανείς δεν μιλούσε για τις προηγούμενες γενιές και τις ιδέες τους. Στη Γερμανία για παράδειγμα, οι μεταγενέστεροι αναρωτιόνταν για το αν υπήρξαν απόγονοι των Ναζί, στην Ισπανία όμως αυτό αποσιωπήθηκε» διευκρινίζει. «Ξέρετε, προέρχομαι από μια οικογένεια παράξενα μοιρασμένη: Οι γονείς της μητέρας μου ήταν υπέρ της Δικτατορίας και του πατέρα μου Δημοκρατικοί. Ωστόσο, για όλα αυτά ενημερώθηκα όταν πια είχα ενηλικιωθεί. Φαντάζεστε την έκπληξη μου. Δεν γνώρισα κανέναν από τους παππούδες μου, ούτε τους οπαδούς του Φράνκο, ούτε τους δημοκρατικούς».

_{Από την παράσταση “Οφσάιντ” στο Από Μηχανής Θέατρο}

Παρότι ο ελληνικός εμφύλιος έχει αντίστοιχα σημαδέψει την πρόσφατη ιστορία μας, κερδίζοντας επίσης τη σιωπή μας (και σίγουρα την πλημμελή αναπαραγωγή των γεγονότων) γίνεται πιο εύκολα κατανοητό γιατί ο Μπελμπέλ μοιράζεται ένα οικογενειακό περιστατικό από τον εμφύλιο σαν να πρόκειται για ένοχο μυστικό που τον στοιχειώνει: Ο πατέρας του είχε δωροδοκήσει έναν αξιωματικό του Φράνκο όταν η αδελφή του και θεία του Μπελμπέλ φυλακίστηκε και επρόκειτο να εκτελεστεί με την κατηγορία της κομουνίστριας. Κατά την παράνομη απελευθέρωση της, τέθηκε σε απομόνωση σε ένα χωριό της Γρανάδας, όπου έζησε για τα επόμενα 40 χρόνια…

Ίσως γι’ αυτό στα κείμενα του, ειδικά δε στα δύο κείμενα που ανεβαίνουν στην Αθήνα, το πολιτικό στοιχείο προκύπτει εμμέσως ενώ ο σχολιασμός του παρελθόντος συγγενεύει περισσότερο με τον υπαινιγμό παρά με την καταγγελία. Ο 53χρονος συγγραφέας εξηγεί το γιατί: «Σήμερα στο θέατρο δεν είναι ανάγκη να κάνεις πολιτική, σχολιάζοντας την τάδε πολιτική προσωπικότητα που βρίσκεται σε ένα αξίωμα αλλά χρησιμοποιώντας ένα πολύ μικρό κύτταρο, όπως είναι η οικογένεια για να σχολιάσεις την κοινωνική και πολιτική συνθήκη. Είναι μια πολύ σύγχρονη πρακτική αυτή- να μπορέσεις να δεις μέσα από την μικρή, την μεγάλη εικόνα. Να δεις από το μικρό προς το μεγαλύτερο κι όχι από πάνω προς τα κάτω».

Στο «Οφσάιντ» χρησιμοποιεί το ποδόσφαιρο ως «δούρειο ίππο» προκειμένου να σχολιάσει την οικονομική κρίση, την ανάγκη των ανθρώπων που καταπιέζονται από τις νέες κοινωνικές συνθήκες να αποσυμπιεστούν από την πραγματικότητα, ακόμα και μέσω του οπαδισμού, μιας ακόμα σύγχρονης ψευδαίσθησης. Στους «Ξένους» πάλι, η οικογένεια είναι μια αφορμή δήλωσης για την αποξένωση των ανθρώπων της σύγχρονης κοινωνίας, ακόμα και μέσα στους κόλπους ενός σπιτιού. Στην δεύτερη περίπτωση βεβαίως αποτυπώνει και το ζήτημα της μετανάστευσης, μέσα από δύο περιόδους: Την εσωτερική μετακίνηση στην Ισπανία του Εμφυλίου και την μετακίνηση ανθρώπων στις αρχές του 21ου αιώνα από ήπειρο σε ήπειρο. «Δυσκολεύτηκα πολύ να γράψω τους “Ξένους”. Χρειάστηκα τέσσερα χρόνια. Πολλές φορές όσο πιο κοντά σου βρίσκεται ένα θέμα τόσο πιο πολύ δυσκολεύεσαι να το γράψεις» ομολογεί.

Στους «Ξένους» ο Μπελμπέλ, διορατικός και τολμηρός, δίνει μια πρώτη εικόνα της Ευρώπης που βιώνουμε σήμερα – της Ευρώπης της τρομοκρατίας, των κλειστών συνόρων, της κλυδωνιζόμενης συνοχής και του “τιμωρητικού” Βορρά. Αν και όπως λέει, στην περίπτωση που το έργο είχε γραφτεί πέρυσι ή φέτος θα ήταν πολύ πιο επικριτικός. «Κεντρική ηρωίδα του είναι μια καρκινοπαθής. Σε μια σκηνή, εξαιτίας των παρενεργειών των χημειοθεραπειών, κάνει εμετό. Τότε η υπηρέτρια του σπιτιού, η οποία είναι μετανάστρια, ψελλίζει την ώρα που καθαρίζει τις βρομιές: “Αυτό είναι η Ευρώπη σήμερα”. Να φανταστείτε πως αυτό το έργο ολοκληρώθηκε το 2004. Αν το έγραφα τώρα θα παρομοίαζα την Ευρώπη με κάτι πολύ απεχθέστερο». Η Ευρώπη που κλείνει τις πόρτες στους πρόσφυγες τον τρομοκρατεί για τον «βαθύ αποπροσανατολισμό από τις αξίες της» όσο και τον κάνει να ντρέπεται που έχει αλαζονικά γυρίσει την πλάτη της στους ξεριζωμένους.

Ένας Καταλανός διανοούμενος έλεγε ότι «τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο με έναν δεξιό Ισπανό από έναν αριστερό Ισπανό». Φοβάμαι λοιπόν πως και η νέα Αριστερά βαδίζει ακριβώς στον ίδιο δρόμο

Τίποτα δεν μοιάζει ελπιδοφόρο για ένα καλύτερο αύριο, παραδέχεται ο Μπελμπέλ, μολονότι μέχρι πριν από μερικούς μήνες πολλοί μιλούσαν με προσδοκίες για την άνοδο της Αριστεράς στον ευρωπαϊκό Νότο. Υποψιασμένος ήδη από την ταχύτητα μεταμόρφωση της ελληνικής αριστεράς αναφέρει πως «ένας μεγάλος Καταλανός διανοούμενος έλεγε ότι “τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο με έναν δεξιό Ισπανό από έναν αριστερό Ισπανό”. Φοβάμαι λοιπόν πως και η νέα Αριστερά, οι Podemos, βαδίζουν ακριβώς στον ίδιο δρόμο. Βέβαια, στις πρόσφατες εκλογές είχαν ταχθεί υπέρ ενός δημοψηφίσματος για την Καταλονία, κερδίζοντας τον σεβασμό μας. Αν θα μου άρεσε να δω την Αριστερά στην κυβέρνηση της Ισπανίας; Για λίγο ναι, μόνο και μόνο για να απολαύσω τα μούτρα των δεξιών και των μεγάλων επιχειρηματιών που την κυβερνούν!».

_{Από την παράσταση “Ξένοι” στο Νέο Ρεξ του Εθνικού Θεάτρου}

Προτεραιότητα του ως συγγραφέα αλλά και ως καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού θεάτρου της Καταλονίας παραμένει η σχέση του δημιουργού με την πραγματικότητα. Λέει: «Το θέατρο είναι χώρος συνάντησης και οι πολιτικές εξελίξεις γύρω μας σίγουρα με παρακινούν να γράψω. Το θέατρο είναι το πεδίο μέσα από το οποίο μπορώ να “πολεμήσω” αυτήν τη Ευρώπη, να οπτικοποιήσω ότι συμβαίνει γύρω μου, να αντιδράσω και να συμπάσχω με την κατάσταση, όπως το εννοούσε ο Αριστοτέλης».