Χάρις Αλεξίου: «Μέσα μου, δεν νιώθω ότι έχω τελειώσει»

Στο φωτεινό, διαμπερές σαλόνι του σπιτιού της επικρατεί απόλυτη ησυχία. Μόνο η φωνή της Χάρις Αλεξίου, βραχνή, βαθιά κι αισθαντική κυριεύει την ώρα και το χρόνο αυτού του μεσημεριού, που γεμάτο ήλιο εισβάλλει απ’ τα παράθυρα του μπαλκονιού. Με τη φωνή της ξαφνικά ν’ ανοίγεται σε ομολογίες και παραδοχές που δεν περίμενες να ακούσεις, αφού αυτή είναι η πρώτη σας συνέντευξη. 

Όμως, η Χάρις, η Χαρούλα Αλεξίου ξέρει τι πάει να πει μοίρασμα. «Όταν καταλάβεις ότι αυτό που ζεις δεν είναι απόλυτα δικό σου, κι ας είσαι το κέντρο του κόσμου σου, διαμορφώνεσαι αλλιώς. Είναι ωραίο πράγμα να μπορείς να μοιραστείς, να μιλάς για τον εαυτό σου, ν’ ακούς τον άλλο να μιλάει για εκείνον. Το έχω σχολιάσει και σ’ ένα τραγούδι μου, ‘πάντα γι’ άλλους μιλάμε’ λέει ο στίχος. Εγώ λοιπόν, δεν ήθελα να μιλάω για άλλους, μου άρεσε να μιλάω για μένα και για σένα».

Τώρα, έχεις κι εσύ να μοιραστείς κάτι μαζί της, μικρό κι ασήμαντο. Τις κασέτες, που άκουγες σαν παιδί, με τις αυτοκόλλητες διακριτικές ταινίες – και πάνω τους χειρόγραφο το όνομα της. Συγκινείται, δεν το κρύβει μα έχει μια ιστορία και γι’ αυτό. «Ξέρεις πότε κατάλαβα ότι έχω μεγαλώσει; Κάποτε, στην εποχή της κασέτας και των δίσκων, έρχονταν κορίτσια και μου ζητούσαν αυτόγραφο. Τους έδινα ευχαρίστως. Χρόνια μετά έρχονταν πάλι κορίτσια αλλά αυτή τη φορά μου ζητούσαν ένα αυτόγραφο για τη μαμά τους. Σήμερα πια έρχονται παιδιά και μου ζητούν αυτόγραφα για την γιαγιά τους». Γελάει. Αυτή τη ζωή, των πυκνών αναμνήσεων την μοιράζεται στο «Χειρόγραφο», τη νέα παράσταση της. Προηγουμένως, όμως μιλάει για σένα ή σε σένα, όπως υποσχέθηκε.

Πώς προέκυψε αυτή η ανάγκη απολογισμού;
Δεν είχα ανάγκη για απολογισμό. Ήταν καθαρά καλλιτεχνικό το αίτημα. Ήθελα να φτιαχτεί ένα έργο με κείμενα και ιστορίες, τα οποία να συντροφεύουν τα τραγούδια μου- κι αντίστοιχα τα τραγούδια μου να συντροφεύουν αυτές τις ιστορίες.

Οι συναυλίες είναι σκληρή διαδικασία. Ζητούν μια ένταση, έναν τρόπο απεύθυνσης στον κόσμο πολύ συγκεκριμένο και ίσως, για κάποιον που το κάνει τόσα χρόνια όσο εγώ, τον βαρεθεί κιόλας

Σκεπτόμενη ωστόσο πως θέλατε να πάρετε αποστάσεις από τα τετριμμένα.
Καμιά φορά οι συναυλίες για εμάς τους τραγουδιστές – ιδιαίτερα για τη δική μου γενιά που εξακολουθεί να είναι στο προσκήνιο – είναι σκληρή διαδικασία. Ζητούν μια ένταση, έναν τρόπο απεύθυνσης στον κόσμο πολύ συγκεκριμένο και ίσως, για κάποιον που το κάνει τόσα χρόνια όσο εγώ, τον βαρεθεί κιόλας. Αναζητούσα λοιπόν κάτι άλλο, του οποίου να είμαι μέρος – κι όχι απαραίτητα πρωταγωνίστρια – αλλά να είμαι μέρος ενός παραμυθιού. Διάλεξα λοιπόν να το σκηνοθετήσει ο Γιώργος Νανούρης. Μου άρεσε η αφαίρεση της ματιάς του, μου άρεσε που είναι νέος άνθρωπος και δεν έχει ζήσει όσα έχω ζήσει εγώ. Συνεπώς θα τα έβλεπε πιο αποστασιοποιημένα κι αυτό θα με βοηθούσε πάρα πολύ. Ήταν άλλωστε, εκείνος που με παρότρυνε να γράψω το κείμενο της παράστασης.

Και τελικά προέκυψε μια αυτοβιογραφική δουλειά.
Κι εγώ αναρωτιόμουν. Είναι βιογραφία; Σίγουρα, είναι στιγμές, φλασιές ζωής, εσωτερικών αλλά και πιο εξωστρεφών αναζητήσεων. Κυρίως θέλησα να μείνω στα σημεία που δεν έχω μοιραστεί με τον κόσμο.

Έχετε μοιραστεί τη ζωή σας με το κοινό σας;
Κακά τα ψέματα, από την στιγμή που ένας καλλιτέχνης βγαίνει στη δισκογραφία, γράφει τραγούδια, δίνει συναυλίες, κάνει συνεντεύξεις μοιράζεται τη ζωή του. Λίγο – πολύ ο άλλος ξέρει ποιος είσαι, τι περνάς, τι κάνεις.

Άλλωστε, δεν είναι η πρώτη φορά που αυτοβιογραφείστε. Το κάνατε συχνά μέσα στα τραγούδια σας. Πόσο διαφορετική ήταν αυτή η διαδικασία;
Κατά καιρούς κρατούσα ένα ημερολόγιο, το άνοιξα ξανά. Ανέτρεξα στο βιβλιαράκι που είχα γράψει πριν από 20 χρόνια στην «Ατέλειωτη λέξη», σε φακέλους όπου κρατούσα κάποια δικά μου κείμενα. Παράλληλα με αυτή την έρευνα, έγραφα κιόλας. Έχω μια αυτόματη γραφή, δεν ξέρω που θα με πάει. Σιγά – σιγά μαζεύτηκε ένα υλικό. Η δυσκολία πάντως, ήταν στο να κάνω μια σύνθεση κειμένου. Αφού μέχρι εκείνη τη στιγμή, είχα στα χέρια μου αποσπάσματα από διαφορετικούς χρόνους, διαφορετικές διαθέσεις. Κι έπειτα, η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να ακούσω τη φωνή μου πάνω σε αυτά.

Σας φόρτισε αυτή η επιστροφή;
Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Θυμάμαι μια μέρα που ο αδελφός μου ήρθε στην πρόβα, χωρίς να ξέρει τι κάνω. Τον άκουγα από κάτω να βγάζει επιφωνήματα έκπληξης, μας διέκοπτε λέγοντας «αλήθεια λέει, έτσι είναι, έτσι έγινε». Υπήρξαν στιγμές που έσπασα. Τώρα όμως που παίζω αυτά τα λόγια, κάποια φορτία έπαψαν. Έγινε μια κάθαρση. Πολλοί μου λένε ότι είναι τολμηρό αυτό που έχω κάνει, ότι είναι μεγάλη η έκθεση. Όμως δεν το αντιμετωπίζω έτσι, το νιώθω σαν κάτι κανονικό. Έχω αναρωτηθεί το ίδιο πράγμα και για τραγούδια μου. Σκεφτόμουν εξάλλου, «αυτό το προσωπικό σου βίωμα πόσο μπορεί να αφορά έναν άλλο; Γιατί πρέπει να το μοιραστείς;». Όταν όμως γινόταν πια αυτό το μοίρασμα συνειδητοποιούσα πως μια εμπειρία δεν είναι μόνο δική μου, την έχει ζήσει και κάποιος άλλος.

Το τραγούδι ήταν πάρα πολύ δυνατό και δεν άφησε χώρο για τίποτε άλλο

Και πάλι, μου αφήνετε την απορία: Γιατί τώρα;
Γιατί το τραγούδι ήταν πάρα πολύ δυνατό και δεν άφησε χώρο για τίποτε άλλο. Ξεκίνησα πιτσιρίκα, έζησα μια από τις καλύτερες εποχές του ελληνικού τραγουδιού, είχα την τύχη να συναντηθώ με πολύ σπουδαίους συνθέτες και το ένα έφερνε το άλλο. Δεν υπήρχε περιθώριο να κοιτάξω αλλού. Μου έδινε τόση χαρά αυτό που ζούσα: Μεγάλωσα μέσα στο τραγούδι, ταξίδεψα, γύρισα όλο τον κόσμο, έζησα την αγάπη.

Καταλαβαίνω πως σας έσπρωξε και η ανάγκη της καινούργιας εμπειρίας. Να μην “παλιώσετε” ίσως;
Ναι, την χρειαζόμουν αυτή την καινούργια εμπειρία. Σκεφτόμουν, άντε πάλι να κάνουμε ένα δίσκο, ένα νέο συγκρότημα, ένα άλλο concept αλλά πάλι μέσα στα γνωστά πλαίσια. Μου έκανε σαν déjà vu. Τώρα, όμως, είδα τη Χαρούλα μέσα σε κάτι άλλο.

Και τι αποκομίσατε από αυτό;
Έπρεπε να προσαρμοστώ απολύτως σε μια άλλη συνθήκη. Όταν βγαίνω στη σκηνή να τραγουδήσω παίρνω το μικρόφωνο κι ορίζω το τιμόνι. Τώρα έπρεπε να πειθαρχήσω στους κανόνες ενός θεατρικού έργου, είχε να κάνει ακόμα και με τον τρόπο που θα πω τα τραγούδια μου ως συνέχεια της αφήγησης. Είχε να κάνει με την ταχύτητα του λόγου, με το να μπαίνω στην ενέργεια του κειμένου. Πρώτα απ’ όλα, έπρεπε να ακολουθώ τις οδηγίες ενός σκηνοθέτη που με βλέπει από κάτω, χωρίς να με κρίνει, γιατί ειλικρινά ντρεπόμουν. Θυμάμαι να λέω στο Γιώργο «Δεν είμαι ηθοποιός, μη με αντιμετωπίσεις σαν ηθοποιό» κι εκείνος με καθησύχαζε. «Δεν είσαι ηθοποιός» μου έλεγε αλλά «πρέπει να γίνεις η Χαρούλα».

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να είστε η Χαρούλα;
Υπάρχει η εικόνα που έχει φτιάξει ο κόσμος για εμάς και ο καθένας από το σημείο ή από την στιγμή που μίλησες στην καρδιά του έχει καταλήξει για σένα σ’ ένα συμπέρασμα. Μπορεί να με θεωρούν δυνατή, ευφυή ή ευαίσθητη αλλά να μην θέλουν να με δουν αλλιώς. Εκεί παίζεται το παιχνίδι: Πόσο αποφασισμένος είσαι να μην υπηρετήσεις την εικόνα που έχει ο άλλος για σένα, πόσο αποφασισμένος είσαι να παραμείνεις ο εαυτός σου.

Αποκλίνατε από αυτό το δρόμο;
Όσο μεγαλώνει κανείς, μέσα σε μια τέτοια δουλειά, αποκτά τα ευκολάκια του. Νομίζει ότι ξέρει πότε θα σηκωθεί ο κόσμος όρθιος, πότε θα αντιδράσει, πότε θα τραγουδήσει μαζί του. Μα όταν βάλεις μια κουρτίνα μπροστά σε αυτά και πάψουν να σε απασχολούν, όταν περπατήσεις στο δρόμο που θέλεις, θα δοθείς ολοκληρωτικά σ’ αυτό που αγαπάς και που σε κάνει να αγαπάς τον εαυτό σου.

Τι σας κάνει να αγαπάτε τον εαυτό σας αυτή τη στιγμή;
Κάνω αυτό που μου αρέσει. Το «Χειρόγραφο» είναι το μωρό μου, το έχω αγαπήσει πολύ. Όχι πως συνηθίζω να κάνω πράγματα που δεν μου αρέσουν- απλώς πολλές φορές υποχρεωνόμαστε σε συμβιβασμούς ή αδικούμε τον εαυτό μας.

«Τα ζήτησα όλα απ’ τη ζωή μου, τα πλήρωσα με την ψυχή μου», λέει ένα τραγούδι σας.
Αυτό τον στίχο τον έχω λογοκρίνει. Έλεγε «…τα πλήρωσα με τη φωνή μου». Ξέρετε, μέσα στο χρόνο υπάρχουν φθορές. Ακόμα και δυο νότες να χάσεις. Ας πούμε, δεν μπορώ πλέον να τραγουδήσω την do κι έτσι πήγα στην ci και μετά στην la. Δεν τις αγγίζω πια αυτές τις νότες γιατί θα με εκθέσουν. Όμως είναι φυσιολογικό. Και η φθορά έχει να κάνει με τα τεχνικά σημεία. Κατά τα άλλα, μέσα μου δεν νιώθω ότι έχω τελειώσει.

Σας κόστισε που αποχαιρετήσατε αυτές τις νότες;
Όταν πάω να την βγάλω και δεν υπάρχει είναι μια ανάπηρη νότα. Αλλά μπορώ να ζήσω και χωρίς τη do.

Όταν ήμουν 20 ή 30 χρονών έλεγα ότι θα παραιτηθώ μόλις διαπιστώσω τη φθορά. Μετά βλέπεις ότι αυτό δεν γίνεται. Ποιος κατάφερε ή πόσοι κατάφεραν να αποσυρθούν από την σκηνή και το καλλιτεχνιλίκι τους;

Σκεφτήκατε να αποσυρθείτε επειδή η φωνή σας δεν ήταν τόσο άρτια όσο στο παρελθόν;
Όταν ήμουν 20 ή 30 χρονών έλεγα ότι θα παραιτηθώ μόλις διαπιστώσω κάτι τέτοιο. Μετά βλέπεις ότι αυτό δεν γίνεται. Ποιος κατάφερε ή πόσοι κατάφεραν να αποσυρθούν από την σκηνή και το καλλιτεχνιλίκι τους; Πολλές φορές, καλλιτέχνες σε πιο μεγάλη ηλικία από μένα με συμβούλεψαν «μην πεις ποτέ ότι φεύγεις από το τραγούδι γιατί θα προδώσεις την υπόσχεση σου». Εν τω μεταξύ, έχω κρατηθεί εκτός σκηνής για διαστήματα, για ένα, δύο χρόνια. Αυτό που σίγουρα δεν αντέχω είναι να είμαι στη σκηνή και να νιώθω άδεια. Να μην είμαι ερωτευμένη με αυτό που κάνω.

Έχετε στήσει σενάρια για το τι άλλο μπορείτε να κάνετε;
Όσο κι αν αφήνω χώρο για την ζωή εκτός σκηνής ή εκτός καλλιτεχνικής δράσης, πάντα θα με περιτριγυρίζει αυτή η σκέψη. Σκέφτομαι πως θα κάνω παραγωγές, θα γράφω τραγούδια για άλλους… Πάντα όμως κάτι θα γράφω• θα βρω, ας πούμε, ένα βιβλίο να μεταφράσω όπως έκανα πέρυσι.

Είμαι χορτάτη από τη ζωή- ντρέπομαι να πω ότι δεν είμαι. Αλλά θέλω κι άλλο..

Τελικά, είστε χορτάτη από τη ζωή σας, της ζητήσατε τα πάντα;
Δεν ξέρω αν τα ζήτησα όλα από τη ζωή μου. Ξέρω ότι πολέμησα από πιτσιρίκι, ότι έζησα τον εαυτό μου. Ήμουν φιλόδοξο παιδί και δεν αρκούμουν σε αυτά που μου έδινε το σπίτι μου. Ξέρω πως όταν ο αδελφός μου έκανε δώρο μια κιθάρα κι άρχισα να κάνω μαθήματα – ενώ την ίδια ώρα ήμουν σπουδάστρια στη σχολή οικοκυρικής – ήθελα να πάω παρακάτω. Φιλοδοξία δεν είναι αυτό; Είμαι χορτάτη λοιπόν• ντρέπομαι να πω ότι δεν είμαι. Αλλά θέλω κι άλλο…

Τι θέλετε;
Να είμαι σε δράση. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου συνταξιούχο. Ξυπνάω και σηκώνομαι ωραία από το κρεβάτι μου. Ένα «χοπ» και σηκώνομαι!

Αν ερωτευτώ σήμερα θα ερωτευτώ με τα μπούνια, σαν να μην έχω ζήσει τους έρωτες του παρελθόντος

Είστε χορτάτη κι από έρωτες;
Δεν τελειώνει αυτό. Αν ερωτευτώ σήμερα θα ερωτευτώ με τα μπούνια, σαν να μην έχω ζήσει τους έρωτες του παρελθόντος.

Σας πληγώνουν τα τραγούδια που αναφέρονται σε παλιές αγάπες;
Όχι, τίποτα δεν με πληγώνει πια. Πάντα ανακαλούμε τα ωραία πράγματα που έχουμε ζήσει με κάποιον. Αλλά στην ανάμνηση αυτού που είχες κάποτε – όχι με τους ίδιους ανθρώπους, με τους ίδιους ανθρώπους δεν θα ήταν ποτέ ίδιος ο έρωτας – υπάρχει κάτι πολύ ζωντανό, αυτή η μνήμη του συναισθήματος. Και λες πως αυτή την παράδοση σε έναν άλλο άνθρωπο θέλω να την ξαναζήσω.

Τη μοναξιά σας πως την διαχειρίζεστε;
Είμαι μόνη μου, δεν νιώθω μόνη μου. Εχει πολύ μεγάλη διαφορά αυτό.

Η ηλικία μου και αυτό που αναγνωρίζω στον καθρέφτη δεν ταιριάζουν. Και δεν εννοώ την εξωτερική μου εικόνα αλλά τις διαθέσεις μου. Φοβάμαι μήπως παλιμπαιδίζω

Νιώθετε ακόμα όμορφη, ερωτική;
Μου αρέσει ο εαυτός μου στον καθρέφτη. Αλλά με κάνει να αναρωτιέμαι. Λέω κάτι γίνεται, κάτι δεν πάει καλά. Η ηλικία μου και αυτό που αναγνωρίζω στον καθρέφτη δεν ταιριάζουν. Και δεν εννοώ την εξωτερική μου εικόνα αλλά τις διαθέσεις μου, το πώς ζω. Φοβάμαι μήπως παλιμπαιδίζω. Ίσως πάλι, το μυστικό να είναι μέσα στην τέχνη. Εκεί δεν υπάρχει ηλικία.

Ξεχάσατε ποτέ την Χαρίκλεια; Σας λείπει σήμερα αυτό το κοριτσάκι;
Όχι ποτέ δεν την ξέχασα. Με αυτήν βγαίνω αγκαζέ και στην παράσταση μου.

Και η Χαρούλα της ενεργούς πολιτικής συμμετοχής που βρίσκεται;
Περιμένει να δει τι θα πει η Ευρώπη για το μέλλον της χώρας. Έχω γίνει φρικιό των πολιτικών εξελίξεων όπως όλοι μας. Είναι σαν να είμαστε συνένοχοι σε αυτό που συμβαίνει. Βέβαια, πιστεύω πως όσο πιο πολύ ενημερωνόμαστε, τόσο πιο πολύ χάνουμε την μπάλα. Τα κέντρα των αποφάσεων δεν είναι πια μέσα στη χώρα, μας ξεπερνάει όλο αυτό.

Γιατί πρέπει να ανήκουμε σε μια τέτοια Ευρώπη; Τι μας δίνει η Ευρώπη, τι μας έδωσε; Παλιότερα, δεν θα τολμούσα να το πω αυτό

Μια καλλιτέχνις υπεράνω συνόρων όπως εσείς πως βλέπει τα κλειστά σύνορα και τις χιλιάδες προσφύγων να υποφέρουν;
Ως έγκλημα. Ποιο δίκαιο μπορεί να δικαιολογήσει αυτό που γίνεται; Γιατί πρέπει να ανήκουμε σε μια τέτοια Ευρώπη; Τι μας δίνει η Ευρώπη, τι μας έδωσε; Παλιότερα, δεν θα τολμούσα να το πω αυτό. Όμως τώρα βλέπουμε πως στην πρώτη μεγάλη δυσκολία μας κλείνουν τα σύνορα. Η Ευρώπη μας πέταξε έξω. Μια χώρα στα κατώτερα όρια της φτώχειας, πνιγμένη στην ανεργία, ταπεινωμένη μέσα σ’ ένα αλαλούμ.

Πως βλέπετε το σενάριο της οικουμενικής κυβέρνησης;
Δεν υπάρχει πρόθεση για συνεργασία, γι’ αυτό δεν πιστεύω σ’ αυτή τη λύση. Ο καθένας τους θεωρεί ότι είναι ο σοφότερος και με τέτοια σκέψη σίγουρα το σχήμα θα οδηγηθεί σε αποτυχία. Είναι όλοι κατώτεροι των περιστάσεων. Αλλά και πάλι για εκλογές δεν το συζητάω.