Μια «Όπερα της πεντάρας» με ιστορία και μύθους

«Η Όπερα της πεντάρας» του Μπέρτολτ Μπρεχτ παρουσιάστηκε στις 31 Αυγούστου του 1928 στο Theater am Schiffbauerdamm του Βερολίνου, και ήταν η διασκευή που έκανε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ στην «Όπερα του ζητιάνου», το σατιρικό μουσικό έργο του Τζον Γκέι, που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Lyric Theatre του Λονδίνου, σχεδόν 200 χρόνια πριν, τον Ιανουάριο του 1728.

_{Από την πρώτη παράσταση στο Theater am Schiffbauerdamm του Βερολίνου το 1928}

Η «Όπερα της πεντάρας» παρουσιάστηκε σε μετάφραση Ελίζαμπετ Χάουπτμαν, μουσική Κουρτ Βάιλ, σκηνοθεσία Εριχ Ενγκελ και σκηνικά Κάσπαρ Νέχερ. Από εκείνη τη στιγμή το Theater am Schiffbauerdamm (που σημαίνει το Θέατρο του Φράγματος των Ναυπηγών) ήταν στη διάθεση του Μπέρτολτ Μπρεχτ και της ομάδας του. Θεατρική στέγη του Μπρεχτ έγινε από το 1949 και μετά, μετά την επιστροφή του Μπρεχτ από την Αμερική δηλαδή, και λειτουργεί μέχρι σήμερα, στο Βερολίνο, με το όνομα Berliner Ensemble.

_{Διαφημιστική αφίσα της παράστασης του 1928}

Ο μύθος λέει ότι ο Μπρεχτ έγραφε την «Όπερα της πεντάρας» και η Ελίζαμπετ Χάουπτμαν μετέφραζε από τα αγγλικά το πρωτότυπο και του έδινε φύλλο-φύλλο τη μετάφραση πάνω στην οποία ο ίδιος αυτοσχεδίαζε το δικό του κείμενο.

_{Από την ταινία “The 3 Penny Opera (1931)” που σκηνοθέτησε ο Georg Wilhelm Pabst}

Η «Όπερα του ζητιάνου» γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία, και 200 χρόνια μετά, την ίδια επιτυχία γνώρισε και η «διασκευή» που έκανε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ.

«Η “Όπερα της πεντάρας” είναι, με μόνη εξαίρεση τα songs, πολύ πιο κοντά στο κείμενο του Τζόν Γκέι, απ’ όσο ήταν ο “Εδουάρδος ο Β” των Φόιχτβάγνγκερ-Μπρεχτ στο κείμενο του Μάρλοου», λέει ο Bernard Dort. Και προσθέτει: «Ο Μπρεχτ πρόσθεσε μόνο τη σκηνή, πολύ βασική ομολογουμένως, του γάμου του Μάκυ και της Πόλυ. Επίσης ανέπτυξε σημαντικά τους ρόλους δύο προσώπων: της Τζένης και του αρχηγού της αστυνομίας Μπράουν».

_{H αφίσα της ταινίας “The 3 Penny Opera (1931)” που σκηνοθέτησε ο Georg Wilhelm Pabst}

• Δύο χρόνια αργότερα, το 1930, η «Όπερα της πεντάρας» παρουσιάζεται στο Παρίσι και την ίδια χρονιά γίνεται δίκη για την κινηματογραφική της διασκευή.
• Το 1943, ο Μπρεχτ πηγαίνει στη Νέα Υόρκη και συναντιέται με τον Ερβιν Πισκάτορ. Είναι η χρονιά που κυκλοφορεί στα αγγλικά το μυθιστόρημα «Η Όπερα της πεντάρας», σε μετάφραση Αϊσεργουντ/Οντεν.

Τι ήταν «Η Όπερα το ζητιάνου» του Τζον Γκέι; Ήταν μια σάτιρα στην «αγάπη» του λονδρέζικου κοινού της εποχής για την ιταλική όπερα (αφού στο έργο του ο Τζον Γκέι παρωδεί τις όπερες) όσο και για τα ήθη και τα φαινόμενα της εποχής -τη φτώχεια, την κοινωνική αδικία, τη διαφθορά σε κάθε κοινωνική κατηγορία. Και τα πρόσωπα του Γκεί ήταν κλέφτες και χαρτοπαίκτες, πόρνες, προαγωγοί, δεσμοφύλακες.

_{Eugen Bertolt Friedrich Brecht (10/2/1898 – 14/8/1956)}

Aπό το 1928 μέχρι σήμερα η “Όπερα της πεντάρας” έχει προυσιαστεί διεθνώς περισσότερες από 10.000 φορές!

Ο Μπρεχτ, διασκευάζοντας την «Όπερα του ζητιάνου», αντικατέστησε «την άμεση σάτιρα του Γκεί με μια σάτιρα και μια κριτική σε δεύτερο επίπεδο. (…). “Η Όπερα του ζητιάνου” είναι επίπεδη, στεγνή, χωρίς το παραμικρό διφορούμενο. “Η Όπερα της πεντάρας” είναι μπαρόκ, παραφορτωμένη, απολαυστικά πολύπλοκη. Είναι χτισμένη όχι σε ένα, αλλά σε δύο και τρία επίπεδα», λέει ο Bernard Dort στο βιβλίο του «Ανάγνωστη του Μπρεχτ» (εκδ. Κέδρος), ξανά. Και συνυπάρχει εδώ, στην μπρεχτική «Όπερα», ο διάλογος, η απαγγελία, το τραγούδι, που κι αυτό συνομιλεί με διάφορα είδη και διαφορετικές εποχές.

_{Ο συνθέτης της “Όπερας της πεντάρας” Kurt Weill 2 Μαρτίου 1900 – 3 Απριλίου 1950}

Τα τραγούδια 

Το νέο στοιχείο που ενέταξε ο Μπρεχτ είναι τα τραγούδια, «που σπάνε την έννοια του παιξίματος και της δράσης», και ασφαλώς είναι σχόλια, ίσως πιο εύπεπτα ή πιο αφομοιώσιμα για την κοινωνική και πολιτική κριτική που επιδιώκει ο Μπρεχτ μέσα από το θέατρο που κάνει. Όμως, όπως διαπιστώνουν όλοι οι μελετητές, «το κοινό αφέθηκε εντελώς στη μαγεία της μουσικής του Κουρτ Βάιλ, των τραγουδιών του Μάκι, της Πόλλυ και της Τζέννυ, που έκαναν στη συνέχεια το γύρο του κόσμου, για λόγους κάθε άλλο παρά πολιτικούς».

Και είναι αυτή η ίδια μουσική που παίζεται και ακούγεται φέτος στο «Παλλάς», ζωνταντεύοντας αυτή τη μοναδική μουσική του Κουρτ Βάιλ. Ηταν αυτά τα τραγούδια που συνέβαλαν στο κόψιμο της αφήγησης, κάτι που λίγο αργότερα ο Μπρεχτ θα χαρακτήριζε «επικό». Και μέσα από το φόρτωμα αυτού του έργου και τις διαρκείς εναλλαγές των ειδών, επιζητούσε τη διαρκή εγρήγορση και συμμετοχή των θεατών.

_{Από την παράσταση που παρουσίασε ο Ρόμπερτ Ουίλσον το 2010 στο Παλλάς}

«Η Όπερα της πεντάρας» στην Ελλάδα

Η πρώτη της παρουσίαση έγινε το 1962 στο Υπαίθριο Θεάτρο Νίκο Χατζίσκου, στο Πεδίον του Αρεως και τα σκηνικά και τα κοστούμια υπέγραψε ο Νίκος Εγγονόπουλος. Παρουσιάστηκε και πάλι, πολλά χρόνια αργότερα, το 1975, στο θέατρο «Κάππα», σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν και σκηνικά Βασίλη Φωτόπουλου. Ηταν η πρώτη από τις δύο σκηνοθεσίες του Ζυλ Ντασσέν στο ίδιο έργο (η επόμενη ήταν το 1993, στο θέατρο «Αθήναιον». Και τις δύο φορές τη μετάφραση υπέγραφε ο Παύλος Μάτεσις).

Από τις εννέα προηγούμενες παραγωγές της «Όπερας της πεντάρας» στα ελληνικά θέατρα, τρεις φορές τη σκηνοθεσία έχει υπογράψει ο Θέμης Μουμουλίδης (1998, 2005, 2009), τρεις φορές τις χορογραφίες ο Γιάννης Φλερύ (1980, 1984, 1986. Η τελευταία φορά ήταν όταν το έργο παρουσίασε ο Σπύρος Ευαγγελάτος στο Αμφι-θέατρο).

Το 2010 είδαμε στο Παλλάς την οπτική του Ρόμπερτ Ουίλσον στην «Όπερας της πεντάρας» με το 80μελές επιτελείο του ιστορικού θιάσου Μπερλίνερ Ανσάμπλ.

_{Από την παράσταση που σκηνοθετεί φέτος ο Γιάννης Χουβαρδάς στο Παλλάς} 

Στην παράσταση στο «Παλλάς», που σκηνοθετεί φέτος ο Γιάννης Χουβαρδάς τη μετάφραση υπογράφει ο Γιώργος Δεπάστας, τα σκηνικά η Εύα Μανιδάκη και τα κοστούμια η Ιωάννα Τσάμη. Πρωταγωνιστούν: Χρήστος Λούλης, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Αγγελος Παπαδημητρίου, Λυδία Φωτοπούλου, Νίκος Καραθάνος, Νάντια Κοντογεώργη, Κίκα Γεωργίου.

Οι παραστάσεις της ΟΠΕΡΑΣ ΤΗΣ ΠΕΝΤΑΡΑΣ στο ΠΑΛΛΑΣ ολοκληρώνονται στις 17 Απριλίου. Εξασφαλίστε τώρα τη θέση σας στο τηλέφωνο 2111000365 ή στο site http://www.ticket365.gr/