Συν + Πλην: Τρεις αδελφές του Αντόν Τσέχωφ, στο Θέατρο Πορεία

Το έργο

Οι «Τρεις αδελφές» είναι έργο της ωριμότερης περιόδου δημιουργίας του Αντόν Τσέχωφ, γι’ αυτό και από τα ωραιότερα και πιο αποκαλυπτικά κείμενα του για την θεωρία της ζωής όπως την αντιλαμβανόταν ο ίδιος. Είναι επίσης, ενδεικτικό της τεχνοτροπίας του. Σκιαγραφώντας ένα πίνακα της καθημερινής ζωής, με πρόσωπα οικεία και συνηθισμένα, που διέπονται από συνηθισμένες προσωπικές σχέσεις κι ανταλλάσσουν λόγια καθημερινά, ο μεγάλος Ρώσος φτιάχνει ένα έργο βαθιάς παρατήρησης της ανθρώπινης φύσης.

Οι απλοϊκές ζωές των ηρώων του είναι “διακοσμημένες” από όνειρα, ελπίδες και προσδοκίες, διαψεύσεις, μελαγχολίες και ματαιώσεις, χιούμορ και στοχασμό. Σε αυτό τον, εκ πρώτης όψεως, λιτό καμβά αναπνέει ένα κρυφό εσωτερικό νόημα που ελάχιστα σχετίζεται με την δράση και την πλοκή του έργου αλλά σε όσα υπονοούνται, εξυπακούονται και υπάρχουν μέσα σε σιωπές και υπαινιγμούς – που τελικά συνθέτουν την ποιητικότητα των τσεχωφικών έργων. Όπως έλεγε και ο ίδιος σε ηθοποιούς που ερμήνευαν τα έργα του «το δράμα γίνεται στο εσωτερικό του ανθρώπου κι όχι στις υπερβολικές εκδηλώσεις του».

Στις «Τρεις αδελφές» το φόντο είναι ο μικρόκοσμος της νωθρής επαρχιώτικης ζωής. Στο πυρήνα του έργου, ως καθημερινοί ήρωες, στέκονται τρεις νεαρές γυναίκες, η Όλγα, η Μάσα και η Ιρίνα ζουν εκεί με τον αδελφό του Αντρέι. Έχουν περάσει τα παιδικά κι εφηβικά τους χρόνια στη Μόσχα, όταν ο πατέρας τους υπηρετούσε εκεί ως αξιωματικός του στρατού. Τώρα όμως που εκείνος πέθανε, νιώθουν ορφανές και νοσταλγούν την ζωή στη μεγάλη πόλη. Εν τω μεταξύ, η καθημερινότητα τους είναι περιορισμένη: Δέχονται στο σπίτι τους αξιωματικούς της τοπικής φρουράς για να διασκεδάσουν την πλήξη τους.

Η Ολγα είναι δασκάλα σε σχολείο. Η Μάσα είναι παντρεμένη με τον Κουλίγκιν έναν αγαθό, καλοπροαίρετο αλλά μη νοήμονα συναισθηματικά ανθρωπάκο που δεν κατορθώνει ούτε στο ελάχιστο να επικοινωνήσει μαζί της αφήνοντας την εγκλωβισμένη στα απωθημένα και τις συναισθηματικές της ανησυχίες. Η μικρότερη αδελφή, η Ιρίνα δεν παύει να ονειρεύεται τη Μόσχα, ως τόπο πραγμάτωσης των ονείρων και των στόχων της. Η καθημερινότητα τους αναστατώνεται κάπως όταν στην πόλη έρχεται ο ώριμος αντισυνταγματάρχης Βερσίνιν που με την ευγένεια και την καλλιέργεια του γοητεύει μονομιάς τη Μάσα – την ώρα που ένας άλλος αξιωματικός, ο Τούζενμπαχ είναι ερωτευμένος με την Ιρίνα. Ο Αντρέι, με την σειρά του, που στόχευε να διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας εγκλωβίζεται στο γάμο με τη Νατάσα, μια ελαφρόμυαλη μικροαστή.

Όλοι τους αναζητούν μια λύτρωση και μια φυγή διαβιώνοντας σε μια χλιαρή όσο και ασφυκτική ατμόσφαιρα. Πνίγονται από την απουσία ενός σκοπού στη ζωή, παρηγορούνται από τυχαίες λύσεις, απογοητεύονται, δίνουν ένα βουβό αγώνα για να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα που η ζωή τους ή οι ίδιοι τους οι εαυτοί τους έχουν βυθίσει.

Οι «Τρεις αδελφές» είναι μια ακόμα υπόμνηση του γιατί ο Τσέχωφ διατηρεί ακλόνητος τη θέση ενός συγγραφέα που έφερε στο παγκόσμιο θέατρο μια καινούργια ευαισθησία και έκανε το ρεαλισμό (ως δραματουργική συνθήκη) να μοιάζει ακαταμάχητος.

Τα Συν (+)

• Η διακριτική “ελληνοποίηση” του κειμένου. Λαμβάνοντας υπόψη την παραδοχή μελετητών πως ο Τσέχωφ είναι ένας «σύγχρονος μας» συγγραφέας, ο Δημήτρης Τάρλοου τοποθετεί το έργο στην περιοχή του «όπου υπάρχουν άνθρωποι» και το διαβάζει με έναν αέρα αχρονίας (άρα και διαχρονίας) και απατρίας. Ούτε ο χρόνος, ούτε ο τόπος καθορίζουν την ταυτότητα του γι’ αυτό και η παράσταση διαπνέεται από πολλά ελληνικά χαρακτηριστικά, λιγότερο ή περισσότερο σημερινά. Τα ονόματα των τριών αδελφών ελληνοποιούνται, οι αναφορές σε στοιχεία της ελληνικής τέχνης και παράδοσης είναι σταθερές κι όλα αυτά συμβαίνουν με έναν ήπιο τρόπο χωρίς να ξενίζουν ή να χάσκουν μέσα στην παράσταση.

• Η συνολική σκηνοθετική αντιμετώπιση. Η παραπάνω σκέψη πάνω στο τσεχωφικό αριστούργημα που αναδεικνύει την ποίηση και καταδύεται στις ψυχικές περιοχές του εξυπηρετείται από έναν καλοστημένο σχεδιασμό. Ο Τάρλοου οργανώνει μιας απαιτητικής ροής, παράσταση – με πολυπρόσωπες κι ολιγοπρόσωπες σκηνές σε αλληλουχία, μουσική, τραγούδι. Επιπλέον διαχειρίζεται την πληθωρικότητα του θιάσου ως ένα ακόμα επιχείρημα για να μην καταταχθεί κάπου συγκεκριμένα η παράσταση του: Δίπλα στον χρόνο και στον τόπο που δεν ορίζεται, οι ηθοποιοί του σχηματίζουν ένα μωσαϊκό προσωπικοτήτων που, με τη σειρά του, τοποθετεί το έργο στο παντού και το πάντα.

• Ο ζηλευτός θίασος. Με έναν σπάνια μεγάλο θίασο για ελεύθερη σκηνή επανδρώνεται η παράσταση των «Τριών αδελφών» συμπληρώνοντας ιδανικά την σκηνοθετική αντιμετώπιση του κειμένου. Μια εξαιρετική διανομή στον μικρό πυρήνα των «αδελφών» αποδεικνύεται η Ιωάννα Παππά, η Λένα Παπαληγούρα και η Αλεξάνδρα Αϊδίνη καθώς η καθεμιά, με τον προσωπικό της τρόπο ερμηνείας, εμφορείται την εσωτερικότητα και αποκαλύπτει το “υπέδαφος” που αποζητούν οι ήρωες του Τσέχωφ. Η δυνατότητα που παρέχει το έργο και στους μικρότερους ρόλους να αναπνεύσουν οδηγεί στη διάκριση κι άλλων ερμηνευτών. Είναι μεστός ο Βερσίνιν του Γιάννη Νταλιάνη, εκρηκτικός κι ακμαίος ο Ανδρέας του Λαέρτη Μαλκότση, γήινος ο Τούζενμπαχ του Παντελή Δεντάκη. Μια ζωτικότητα που παντρεύει την τσεχωφική ατμόσφαιρα με την ελληνική σχολή υποκριτικής φέρουν (και πάλι ο καθένας με το προσωπικό του στίγμα) οι Κώστας Κορωναίος, Γιώργος Μπινιάρης, Δημήτρης Μπίτος, Μαριάννα Δημητρίου.

• Η πρωτότυπη μουσική. Ο Αγγελος Τριανταφύλλου ανταποκρίνεται στη σταθερή θέση του σκηνοθέτη να επενδύει με πρωτότυπη μουσική τις παραστάσεις του, συνθέτοντας συγκινητικές, λυρικές μελωδίες που υπογραμμίζουν την τσεχωφική λειτουργία.

• Η σκηνογραφική ιδέα. Η Ελένη Μανωλοπούλου καταθέτει ένα σκηνογραφικό σχεδιασμό που ταυτίζεται πλήρως με την σκηνοθετική άποψη περί «χρονικότητας» του έργου, εγκαθιστώντας τους ήρωες στο χώρο αναμονής ενός αεροδρομίου- συμβολίζοντας συνάμα την ανάγκη τους να «πετάξουν» μαζί με τα όνειρα και τις προσδοκίες τους.

Τα Πλην (-)

• Οι φωτισμοί. Σε αντίθεση με τα περισσότερα δείγματα δουλειάς του, ο Αλέκος Αναστασίου δεν στήνει ατμόσφαιρες μέσα από τον σχεδιασμό των φωτισμών του, που περιορίζονται έτσι στο ρόλο της λειτουργικότητας.

• Οι αλλαγές στα σκηνικά. Μεταξύ των σκηνών που προϋποθέτουν και αλλαγή σκηνικών υπάρχει μια σχετική ολιγωρία που θα μπορούσε εύκολα να είχε αποφευχθεί.

Το Άθροισμα (=)

• Μια παράσταση – μελέτη στην διαχρονία του τσεχωφικού έργου, ισορροπημένη παρότι πολυσυλλεκτική, και μ’ ένα εξαιρετικό υποκριτικό σύνολο.