Λίγο πριν τη νέα μεγάλη παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση που κάνει πρεμιέρα την Τετάρτη 11 Μαϊου, σε μια από τις σπάνιες φορές που η σκηνοθέτις Ρούλα Πατεράκη «ανοίγει» την πρόβα της σε ανοίκεια βλέμματα.
Η πλατεία στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης είναι βουτηγμένη σε ένα χλωμό φως, τόσο που μετά βίας διακρίνονται τα περιγράμματα των καθισμάτων. Κι είναι όλα άδεια. Στην σκηνή, δυο σώματα ανδρών κουλουριασμένα σαν σκυλιά και μόνο οι φωνές τους να στέκονται ικανές για να τους αναγνωρίσεις. Ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος και ο Γιώργος Παπαπαύλου παίζουν ένα από τα χαρακτηριστικότερα αποσπάσματα του «Post Inferno – Προς Δαμασκόν», το σημείο όπου ο Άγνωστος, παρασυρμένος από την έπαρση του, προκαλεί τον Θεό. «Το λάθος της ζωής μου είναι ότι πίστεψα πως μπορώ να ελευθερώσω τους ανθρώπους» λέει, παραδίδοντας την σημασία των λόγων του, στο alter ego του, τον Ζητιάνο.
Ξαφνικά, στον φορτισμένο διάλογο τους επεμβαίνει μια γυναικεία φωνή. Η Ρούλα Πατεράκη από το μέσον της πλατείας, ξεκινά την διδασκαλία της σκηνής, λέξη τη λέξη, φράση τη φράση, τοποθετώντας τις φωνές των πρωταγωνιστών της στο ύψος τους, ζητώντας για κάθε ατάκα μια ειδική μεταχείριση. «Μου λείπει μια ψυχρότητα στο λόγο. Με το πολύ συναίσθημα χάνω το νόημα. Πρέπει να αυτοκαταπίνεστε» τους ζητάει από μικροφώνου, υψώνοντας το, μαυροντυμένο με γάντι, χέρι της στον αέρα, υποδεικνύοντας τον τόνο και τον τονισμό του κειμένου.
Είναι 17.30 το απόγευμα της Παρασκευής και η πρόβα έχει πολύ μέλλον, παρότι έχει ξεκινήσει από τις 12.00 το μεσημέρι. Οι πολύωρες κι εντατικές πρόβες είναι ταυτισμένες με την σκηνοθετική αντίληψη της Πατεράκη, πόσω μάλλον τώρα, που το «Προς Δαμασκόν» συνιστά από μόνο του ένα θηριώδες και εμβληματικό υλικό για να παρασταθεί.
Στην πραγματικότητα θα ήθελα 18 μήνες προβών για να παρακολουθήσω σωστά την διαδρομή του Αγνώστου. Φυσικά, αυτό δεν μπορεί να γίνει. Το έργο τούτο, ανοίγει, ξεφλουδίζεται και σου υποδηλώνει να το μελετήσεις από το κουκούτσι προς την φλούδα. Ελλείψει χρόνου και θεωρώντας ότι θα ήταν μια πιο παραγωγική διαδικασία, ακολουθούμε την ανάποδη πορεία, σαν μια κάθοδο προς το ενσυνείδητο του Αγνώστου και άρα του Στρίντμπεργκ. Δουλεύοντας έτσι, ανακαλύπτουμε κάτι κάθε μέρα, σημειώνεται μια γεωμετρική πρόοδος. Δεν έχω, όμως, καμία φιλοδοξία πως θα φτάσουμε στο κουκούτσι του έργου» δηλώνει η Ρούλα Πατεράκη.
Ένθερμη θιασώτης του Νορβηγού δραματουργού – τόσο ώστε οι συνεργάτες λένε πως «ο Στρίντμπεργκ ρέει στο αίμα της» – η Ρούλα Πατεράκη αφιέρωσε πέντε μήνες, σε συνεργασία με τον Μάνο Λαμπράκη, στην μελέτη και διασκευή του έργου, παραδίδοντας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση μια εκμοντερνισμένη εκδοχή του, που στέκεται στους βασικούς σταθμούς της επικής τριλογίας του «Προς Δαμασκόν».
«Είναι ένα έργο μοντερνικό, ίσως και μεταμοντερνικό, ένα κείμενο εξαιρετικά δυνατό και απίστευτα πυκνό» σημειώνει για το αυτοβιογραφικό αριστούργημα του Αυγούστου Στρίντμπεργκ, το οποίο έγραψε όντας οικονομικά και ηθικά κατεστραμμένος, διατυπώνοντας σε αυτό όλες τις οντολογικές, θεολογικές, ερωτικές αναρωτήσεις του. Είναι η καταγεγραμμένη προσπάθεια του συγγραφέα στον περιπετειώδη δρόμο για προσωπική λύτρωση σαν άλλος Σαούλ που μεταστρέφεται σε Απόστολο Παύλο. Ωστόσο, η διασκευή της Πατεράκη, αφήνει τον ήρωα στο σκοτάδι, στο αδιέξοδο του Inferno, αποστερώντας από το πρωτότυπο φινάλε του κειμένου τις τρεις εκείνες φράσεις που δείχνουν προς την εξιλέωση.
Ώρα για διάλειμμα και οι πρωταγωνιστές κατεβαίνουν στην πλατεία. Μελετούν το κείμενο, ξεκουράζονται, παίρνουν λίγο χρόνο αυτοσυγκέντρωσης για την συνέχεια που θα οδηγήσει την πρόβα άγρυπνη ως τα μεσάνυχτα. Στο μεταξύ, το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη, προβάλλει παραδομένο σ’ ένα χαμηλό φως «σαν ένα κήτος στη σκηνή» όπως λέει χαρακτηριστικά η ίδια. Είναι ένα λαβυρινθώδες, κλιμακωτό και πολυεπίπεδο σύστημα διαδρόμων, που άλλοτε “καταπίνει” τους ηθοποιούς κι άλλοτε εκείνοι στέκουν αγέρωχοι πάνω στο σώμα του· ένα σκηνικό όπου «τα όρια του εσωτερικού και του εξωτερικού χώρου χάνονται παρακολουθώντας τον ψυχικό κόσμο του ήρωα. Είναι μια παράξενη πολεοδομία της οποίας τα όρια δεν ήθελα να φαίνονται για να τονίζεται το στοιχείο του δαιδαλώδους και του ατέρμονου. Δεν είναι μια ρεαλιστική κατασκευή αλλά έχει την ίδια ελευθερία που έχει και το κείμενο», εξηγεί η σκηνογράφος, παρακολουθώντας με την άκρη του χεριού της, τις επί μέρους τις γραμμές του.
Η ζωή στο χώρο σταδιακά επιστρέφει, η μια ώρα του διαλείμματος έχει εξατμιστεί και η φωνή της Ρούλας Πατεράκη να καλεί από τα ηχεία την ομάδα της να επιστρέψει στη δουλειά. Κάθε βράδυ, μετά το τέλος της πρόβας, οι στενοί συνεργάτες της στέλνουν στον κάθε ηθοποιό ξεχωριστά ένα βίντεο με τις καταγεγραμμένες οδηγίες της που συνθέτουν την παρτιτούρα ερμηνείας του εκάστου ρόλου, ώστε να μην χαθεί τίποτα από τον κόπο της προηγούμενης μέρας. Η ίδια δηλώνει ήδη ευτυχισμένη με τους ηθοποιούς της. «Βλέπω ότι ανακαλύπτουν τον εαυτό τους, φεύγουν από την νεκρή τεχνοτροπία και την πλήξη της ευκολίας για να ερμηνεύσουν έναν ήρωα. Διακινδυνεύουν κι αυτό τους αρέσει», «Το καταλαβαίνω».
Οι πρωταγωνιστές του «Προς Δαμασκόν» μιλούν:
Ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος υποδύεται τον Αγνωστο: Το «Προς Δαμασκόν» είναι το γέννημα ενός πυρακτωμένου μυαλού που διεκδικεί από την ζωή του ένα νέο νόημα, έναν επανακαθορισμό. Σε αυτό το εγχείρημα ο Στρίντμπεργκ αντιπαραθέτει τους δαίμονες του νου του:Τον νιτσεϊκό Υπεράνθρωπο από την μια, και τον ηθικό άνθρωπο του χριστιανικού προτεσταντικού κανόνα από την άλλη. Η σύγκρουση τους γίνεται μέσα στο μυαλό και την ψυχή του κεντρικού ήρωα του έργου τον οποίο, καθόλου συμπτωματικά, ο Στρίντμπεργκ τον ονομάζει «Άγνωστο», αφού εκείνη την περίοδο αμφιβάλει για τον σκοπό της ζωής και τον προορισμό του και αρχίζει να δίνει σημασία σε όνειρα, μικροσυμπτώσεις της καθημερινής ζωής, σε προφητείες και προβλέψεις. Ο Άγνωστος, ένα alter ego του ίδιου του Στρίντμπεργκ παλεύει μέσα σε όλα τα αντιθετικά σχήματα, προεκτείνεται από το παρόν στο μέλλον με άλματα, συνομιλεί με την Ιστορία, την Αλχημεία, την Φιλοσοφία, έλκεται εξίσου από το άπειρο της βούλησης και το μηδέν της ματαιότητας και μη μπορώντας να δώσει μιαν απάντηση ορθολογιστική αλλά ούτε και να διαφύγει στην μεταφυσική μιας θρησκείας, επιλέγει την συντριβή, μια πολύ ανθρώπινη επιλογή. Το ταξίδι προς την Δαμασκό, η αγωνιώδης προσπάθεια του Αγνώστου-Στρίντμπεργκ να βγει από το σκοτάδι στο φως δεν θα τελειώσει ποτέ. Είναι ένα έργο τεράστιο και ένας ρόλος θηριώδης που και το ελάχιστο να πιάσει κανείς είναι πολύ. Είναι έργο και ρόλος ζωής αφού τα ερωτήματα που θέτει δεν βρίσκουν εύκολα τις απαντήσεις τους ή δεν τις βρίσκουν ποτέ. Και είναι ευτύχημα που μέσα σε όλο αυτό το χάος του νου και της ψυχής, σε όλα αυτά τα μεγάλα νοήματα, υπάρχει η πρακτικότητα και η γείωση της υποκριτικής που διδάσκει η Ρούλα Πατεράκη.
Η Κωνσταντίνα Τάκαλου υποδύεται την Μητέρα: Δεν ξέρω αν έχει νόημα να μιλήσω για το ρόλο που υποδύομαι αφού όλοι οι ηθοποιοί μοιάζει να είμαστε όλοι οι ρόλοι. Όλοι λειτουργούμε και αποκαλύπτουμε ένα από τα πρόσωπα του Στρίντμπεργκ ώστε στο τέλος η παράσταση να μοιάζει με τον σπασμένο καθρέφτη της προσωπογραφίας του. Συνεπώς για να καταλάβεις ποιος είσαι και ποιον υποδύεσαι, πρέπει να κατανοήσεις όλο το έργο. Κι εγώ ομολογώ πως έχω μάθει απ’ έξω το σύνολο του κειμένου – ίσως μάλιστα να ξέρω και καλύτερα τα λόγια των συμπρωταγωνιστών μου, παρά τα δικά μου. Εδώ οι λέξεις μοιάζουν σαν να φυτρώνουν. Το έργο είναι η ελλειπτική και συνάμα παραληρηματική αποτύπωση της ζωής του Στρίντμπεργκ. Κι αν κάτι μου αποκαλύπτεται μέσω του ρόλου μου είναι πως ο συγγραφέας δεν ήταν μισογύνης – σε αντίθεση με αυτό που έχει επικρατήσει. Οπωσδήποτε είχε μια αμφίσημη σχέση με την Γυναίκα, την οποία βίωνε κάθε φορά σαν ένα μετέωρο βήμα.
Ο Γιώργος Παπαπαύλου υποδύεται τον Ζητιάνο: Παραπέμπει, μ’ έναν τρόπο στο alter ego, τον άλλο εαυτό του Αγνώστου. Για ένα διάστημα της ζωής του ο Στρίντμπεργκ αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα, υπέφερε πραγματικά με αυτό, ζώντας σχεδόν σαν ζητιάνος· κι έτσι ενέταξε μια τέτοια φιγούρα μέσα στο έργο που σαν σκιά, σαν φωνή μέσα στο μυαλό του, ακολουθεί τον βασικό ήρωα και του δίνει κλειδιά για να πάει παρακάτω. Αυτό είναι και το «Προς Δαμασκόν», ένα ταξίδι σε στιγμές της ζωής του συγγραφέα που είτε τις έζησε κι επιστρέφει με αυτό τον τρόπο για να τις αλλάξει ή δεν τις έζησε όσο θα ήθελε. Στην αρχή των προβών όταν διάβαζα το έργο σταματούσα κι αναλογιζόμουν το μέγεθος και τη σημασία αυτού το λόγου. Με καθησυχάζει φυσικά που μέσα σ’ αυτό το χάος η Ρούλα Πατεράκη μας οδηγεί, φυσικά μέσα από εξαντλητική δουλειά, να απαλλαγούμε από τις βρομιές του Εγώ μας.
Η Λουκία Μιχαλοπούλου υποδύεται την Κυρία: Η Κυρία είναι η δεύτερη σύντροφος του Στρίντμπερκ, η Φρίντα Ουλ. Η σχέση του με τη Φρίντα υπήρξε παρορμητική με μια αίσθηση ότι ο ένας «έτρωγε» τα κομμάτια του άλλου. Ωστόσο, στοιχεία που περιγράφουν το πρόσωπο της Κυρίας ο Στρίντμπεργκ τα έχει αποδώσει και στις τρεις γυναίκες με τις οποίες παντρεύτηκε, αφού η σχέση του με το γυναικείο φύλο υπήρξε σύνθετη και καθοριστική στο έργο του. Είναι πολύ σημαντικό που συνεργάζομαι με την Ρούλα Πατεράκη σ’ αυτό το έργο, ειδικά τώρα που μου δίνεται η δυνατότητα να παίξω με αυτούς τους υπέροχους ηθοποιούς. Είμαστε όλοι μαζί σ’ ένα πολύ δύσκολο πείραμα και χαίρομαι που μέχρι στιγμής δεν μας απασχολεί το αν θα πετύχει αλλά το αν θα βιωθεί.
Ο Αλέκος Συσσοβίτης υποδύεται τον Εξομολόγο: Το έργο όσο και η προσπάθεια μας πάνω σε αυτό είναι μια βαθιά έρευνα για το πώς μπορεί ο λόγος να καταγράψει την αλήθεια και το ψέμα που κουβαλάει η ψυχή. Ο Στρίντμπεργκ τοποθετεί ένα μεγεθυντικό φακό στα άδυτα της ψυχής και στην πάλη του κάθε ανθρώπου να ορίσει την ζωή του, επί της ουσίας να ελέγξει το Θάνατο. Και είναι μια βιωματική καταγραφή. Στο πλαίσιο αυτής της αιματηρής διαδρομής «Προς την Δαμασκό» ο Αγνωστος συναντά τον Εξομολόγο που δεν εκπροσωπεί απαραίτητα το Καλό μα στέκεται μπροστά στον άνθρωπο που έζησε, έπαθε και σιώπησε μπροστά στο Πεπρωμένο. Είναι σύντομος ο ρόλος μου μα μένω σε όλη τη διάρκεια των προβών για να παρατηρώ τα λάθη των συναδέλφων και μέσα από αυτά να καταλαβαίνω τα δικά μου. Εξάλλου, η Ρούλα Πατεράκη είναι δαιμόνια στο ν’ αφουγκράζεται την ποικιλία και την δυνατότητα των ανθρώπων και το κείμενο είναι ιδανικό για να ανακαλύψεις πόσο αβυσσαλέο ον είναι ο άνθρωπος.
