Γιάννης Αναστασάκης: «Δεν με ενδιαφέρει το ΚΘΒΕ ως μια μονάδα παραγωγής παραστάσεων»

Μια μέρα μετά την παρουσίαση του προγράμματος του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, ο Γιάννης Αναστασάκης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος βρίσκεται ακόμα στην Αθήνα. Εισηγητής σε ένα πρόγραμμα της Βουλής για το μέλλον της καλλιτεχνικής Παιδείας – παρότι στην ελληνική πραγματικότητα η έννοια του μέλλοντος ακούγεται τουλάχιστον οξύμωρη – εκείνος δηλώνει πεισματικά κι αμετάκλητα αισιόδοξος. Και χαρούμενος. Για τις συμπαραγωγές του ΚΘΒΕ με το Εθνικό, τις διεθνείς του συνεργασίες, την αύξηση (κατά 25%) των εισιτηρίων τον περασμένο χειμώνα, την δυνατότητα όλοι οι άνεργοι της Θεσσαλονίκης να έχουν δωρεάν πρόσβαση στο θέατρο, τη χειρονομία των ηθοποιών του οργανισμού να παίξουν ξανά και ξανά για τα εγκλωβισμένα παιδιά της Ειδομένης.

Χαρούμενος για την κάθε μέρα που απομακρύνεται από το σενάριο λουκέτου για το ΚΘΒΕ – παρότι ανέλαβε την διεύθυνση του με αυτό τον κίνδυνο. Και για τους πρωταγωνιστές που ανεβαίνουν στη Θεσσαλονίκη τον επόμενο χειμώνα με το επιχείρημα ότι «κάτι καλό πάει να συμβεί εκεί». «Οποιαδήποτε κρίση περνάει το Κρατικό είναι μια κρίση συνόλου για όλη την καλλιτεχνική οικογένεια της περιοχής. Κι αν ανθίσει θα καταφέρει να παρασύρει κι άλλες δυνάμεις», λέει.

Σας αιφνιδίασε πέρυσι το καλοκαίρι η πρόταση της ανάληψης καθηκόντων στο ΚΘΒΕ;
Απόλυτα. Γνώριζα τον Νίκο Ξυδάκη ως αρχισυντάκτη της «Καθημερινής» και ως θεατή των παραστάσεων της ομάδας μας αλλά σε καμία περίπτωση δεν περίμενα ότι θα μου πρότεινε κάτι τέτοιο. Υποθέτω ότι η σκέψη του πήγε στο ότι κατάγομαι από τη Θεσσαλονίκη, είμαι απόφοιτος της σχολής του ΚΘΒΕ, ίσως έχω μια καλή εικόνα για τις ανάγκες του θεάτρου. Πάντως, όταν ανέλαβα, η στιγμή ήταν πολύ οριακή για το μέλλον του ΚΘΒΕ. Θυμάμαι πως στο ταμείο υπήρχαν 3.000 ευρώ, ενώ περιμέναμε ακόμα την δόση της επιχορήγησης κι έτσι αναγκάστηκα να ακυρώσω τις περιοδείες του καλοκαιριού.

Αναλάβατε καθήκοντα με τον κίνδυνο να κλείσει το ΚΘΒΕ στα χέρια σας;
Ναι, ο βασικότερος κίνδυνος τότε ήταν να κλείσει. Κι έτσι μετά από τις πρώτες συσκέψεις θελήσαμε να μεταδώσουμε αυτό το μήνυμα, ότι το ΚΘΒΕ είναι και θα παραμείνει ανοιχτό. Θελήσαμε να ξορκίσουμε αυτό το δαίμονα και μπορώ να πω ότι πλέον οραματίζομαι ένα θέατρο ανοιχτό στην πόλη και στις συνεργασίες στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Να φέρουμε τους καλύτερους συνεργάτες που μπορούμε να έχουμε, να ανεβάσουμε παραστάσεις που να αφορούν το κοινό – χωρίς να είναι λαϊκίστικες – να υποστηρίξουμε το νεοελληνικό θέατρο και την σύγχρονη γραφή, να έχει το θέατρο εκπαιδευτικό ρόλο και επαφή με τη νεότερη γενιά θεατών. Δεν με ενδιαφέρει δηλαδή το ΚΘΒΕ ως μια μονάδα παραγωγής παραστάσεων. Σκέφτομαι ένα θέατρο που θα ξαναβρεί την χαμένη του αίγλη γιατί τα οικονομικά προβλήματα το γονάτισαν.

Οποιαδήποτε κρίση περνάει το Κρατικό είναι μια κρίση συνόλου για όλη την καλλιτεχνική οικογένεια της περιοχής κι αν ανθίσει θα καταφέρει να παρασύρει κι άλλες δυνάμεις

Τι κατάσταση παραλάβατε;
Τα χρέη είναι πάρα πολλά, ήταν 8.5 εκατομμύρια ευρώ το καλοκαίρι του 2015 και τώρα είμαστε στα επτά. Αυτό προκαλεί οπωσδήποτε μια σοβαρή δυσλειτουργία. Από την μια μεριά, λοιπόν έπρεπε να υπηρετήσω το πρόγραμμα του προκατόχου μου κι από την άλλη να αξιοποιήσω το χρόνο και να κινηθώ για την επίλυση των προβλημάτων. «Τρέξαμε» πολύ με την αναπληρώτρια διευθύντρια Μαρία Τσιμά και με το ΔΣ, είχαμε βοήθεια κι από το υπουργείο – αλλά θα χρειαστούμε κι άλλη – κάνουμε οικονομία όπου μπορούμε αρκεί να μην βλάπτουμε το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Ομολογώ ότι μπήκα και στο ταξίδι να ονειρευτώ το πρόγραμμα της επόμενης χρονιάς και να σχεδιάσω πράγματα, ξεκαθαρίζοντας βεβαίως στους συντελεστές ότι δεν μπορούν να πληρωθούν όπως πληρώνονταν παλιά.

Το κυρίαρχο πρόβλημα λοιπόν είναι το οικονομικό.
Ναι, να σας δώσω ένα παράδειγμα: Παραλάβαμε ένα χρέος προς το ΙΚΑ 2.7 εκατομμυρίων ευρώ το οποίο μπήκε σε ρύθμιση, το ίδιο και με την ΔΕΗ όπου χρωστούσαμε 600.000 ευρώ και φυσικά τα 3 εκατομμύρια που χρωστάμε ως δεδουλευμένα σε σκηνοθέτες, ηθοποιούς και συντελεστές που έχουν δουλέψει για το ΚΘΒΕ από το 2013 μέχρι σήμερα. Ειδικά γι’ αυτό έχουμε μια υπόσχεση από τον υπουργό Πολιτισμού ότι μέχρι το καλοκαίρι θα βρεθεί λύση. Σ’ αυτό το πρώτο επτάμηνο κάναμε μια προσπάθεια να ισορροπήσουμε τα έσοδα και τα έξοδα, μειώνοντας τα έξοδα κι έχοντας μια άνοδο στα έσοδα. Αυτό ήταν ενθαρρυντικό. Όταν όμως, έχεις έναν οργανισμό με 300 εργαζόμενους, εκ των οποίων οι 100 είναι ηθοποιοί, κάποια έξοδα είναι ανελαστικά· οι μισθοί ή τα έξοδα παραγωγής δεν παίρνουν περισσότερη περικοπή.

Έχει αποσοβηθεί ο κίνδυνος του λουκέτου;
Νομίζω πως ναι, γιατί και σε επίπεδο προθέσεων με όσους υπουργούς Πολιτισμού έχω συνεργαστεί και σε επίπεδο δράσης γίνεται κατανοητή η ανάγκη της ύπαρξης του. Το ΚΘΒΕ πρέπει να μείνει μια ισχυρή κυψέλη δημιουργίας για την Βόρεια Ελλάδα για να τονώσει κι όλη την πολιτιστική δημιουργία. Οποιαδήποτε κρίση περνάει το Κρατικό είναι μια κρίση συνόλου για όλη την καλλιτεχνική οικογένεια της περιοχής κι αν ανθίσει θα καταφέρει να παρασύρει κι άλλες δυνάμεις. Δεν μπορώ να φανταστώ το ελληνικό θέατρο χωρίς το ΚΘΒΕ. Είμαι αισιόδοξος ότι ήδη από το καλοκαίρι που θα μας δώσει μια βοήθεια το υπουργείο θα απαλλαγούμε κι άλλο από τα οικονομικά μας βάρη και το θέατρο θα αφήσει πίσω του αυτή την άσχημη περίοδο που το βασάνισε.

Είστε αισιόδοξος παρότι μπαίνουμε σε μια εξαιρετικά άσχημη περίοδο για τη χώρα;
Είμαι πεισματικά αισιόδοξος. Δεν μπορείς να υπηρετείς μια τέχνη και να μην πιστεύεις ότι ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος. Διαφορετικά είσαι ξένο σώμα μέσα σε αυτό το χώρο. Δεν μπορώ να αντιμετωπίσω την καλλιτεχνική δημιουργία ως διάλειμμα στη σκληρή καθημερινότητα. Είναι μια χειρονομία που αναφέρεται στην σκληρή πραγματικότητα. Θέλω να πιστεύω ότι η κοινωνία μας θα ξαναβρεί σύντομα τα πατήματα και τη δύναμη της, θα επουλώσει τις πληγές της, θα βρει ο ένας τον άλλο μέσα από συνεργασίες. Δείτε τον χώρο της τέχνης που βιώνει όλη αυτή την κρίση και δεν έχει ανακόψει τον ρυθμό των καλών παραστάσεων και του υψηλού επιπέδου.

Κάτι πρέπει να αφήσω για τον επόμενο, να είναι το θέατρο σε καλύτερη μοίρα από ότι το παρέλαβα και σε οικονομική και σε καλλιτεχνική κατάσταση

Είστε ηθοποιός και σκηνοθέτης κι όμως μιλάτε διαρκώς για τις οικονομικές εκκρεμότητες. Δεν αισθάνεστε ασφυκτικά;
Όχι, παρότι από τις 16 ώρες που δουλεύω καθημερινά για τα ΚΘΒΕ οι περισσότερες έχουν να κάνουν με το κομμάτι της διοίκησης. Όταν πέρυσι διορίστηκα από το Νίκο Ξυδάκη, υπήρξε η δέσμευση ότι σύντομα θα αναλάβει κι ένας οικονομικός διευθυντής, ο οποίος θα φροντίσει για την καλύτερη οικονομική λειτουργία του οργανισμού. Η ψήφιση αυτού του νόμου εκκρεμεί ακόμα αλλά νομίζω πως όταν συμβεί θα είναι εξαιρετικά βοηθητική για μένα.

Θα αναλαμβάνατε την ίδια θέση τώρα, με τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες του Τέταρτου Μνημονίου;
Ναι, δεν θα έκανα πίσω. Κοντεύω τα 52 μου χρόνια και δεν γίνεται να αρνηθώ την ευθύνη – φτάνει η κριτική για τα δεινά μας. Η γενιά μου πρέπει να εργαστεί για να κυλήσουν τα πράγματα καλύτερα. Πρέπει να δημιουργήσουμε παρά τη δύσκολη συνθήκη.

Ποιοι είναι οι άμεσοι στόχοι σας;
Να ανανεωθεί ο θίασος του ΚΘΒΕ – κάτι που έχει ήδη σε ένα βαθμό – τιμώντας πρωτίστως τους ηθοποιούς που ζουν στην Θεσσαλονίκη και ο μόνος τρόπος για να εργαστούν είναι το Κρατικό. Θα ήθελα πολύ το ΚΘΒΕ να συγκεντρώσει ηθοποιούς από την αφρόκρεμα της ελληνικής σκηνής και να δώσουμε την ευκαιρία σε νέους και παλαιότερους δημιουργούς να κάνουν παραστάσεις σε οργανωμένη συνθήκη που συνάμα επιδιώκει και την εξωστρέφεια. Το Κρατικό απευθύνεται σε όλη την Βόρεια Ελλάδα, γι’ αυτό και σχεδιάζουμε δύο από τις χειμερινές μας παραγωγές να περιοδεύσουν. Επιδιώκουμε επίσης να αναθερμάνουμε τις επαφές μας με τα Βαλκάνια· έχουμε κάνει ήδη μια προσπάθεια με Ρουμανία, Αλβανία και Τουρκία. Αυτό που πρέπει να μας απασχολεί είναι το πώς θα γίνει καλύτερο το ΚΘΒΕ και με καλύτερο περιεχόμενο.

Δεν θα θέλατε να συνδεθείτε με μια νέα καλλιτεχνική περίοδο για το ΚΘΒΕ;
Φυσικά, χωρίς να αφορά στην δική μου καλλιτεχνική δραστηριότητα μέσα σε αυτό. Γι’ αυτό και κάλεσα τον Γιάννη Καλαβριανό, τον Γιάννη Μόσχο, τον Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς, την Γεωργία Μαυραγάνη, το Νίκο Μαστοράκη, το Θανάση Παπαγεωργίου ώστε από αυτά τα πρόσωπα να προκύψει σταδιακά μια νέα ταυτότητα. Οι άνθρωποι που θέλουμε να έρθουν εδώ είναι ήδη ένα στίγμα, τα έργα θα είναι το επόμενο. Κάτι πρέπει να αφήσω για τον επόμενο διευθυντή.

Τι δεν θα θέλετε να του κληροδοτήσετε;
Χρέη και αποτυχίες. Γιατί και καλές παραστάσεις να έχει το θέατρο, λάθη μπορούν να γίνουν. Ελπίζω λοιπόν, να κάνω λιγότερα λάθη απ’ όσα θα φοβόταν κανείς ή από όσα έχουν κάνει οι προκάτοχοι μου και να αφήσω το θέατρο καλύτερα οργανωμένο με πολύ λιγότερα έως καθόλου χρέη. Αν καταφέρουμε να αποσβέσουμε τα παλιά χρέη θα είναι μετά στο χέρι του κάθε διευθυντή, με λίγη προσοχή, να οδηγήσει το θέατρο σε μέρες ακμής. Φτάσαμε εδώ από συνεχόμενα λάθη ανθρώπων που περίμεναν μόνο την βοήθεια της Πολιτείας για να ανασάνει το θέατρο.

Ανήκω μεν στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς, ωστόσο δεν είχα ποτέ συγκεκριμένη κομματική ταυτότητα για να προκαλέσω υποψίες

Πως κρίνετε τα διοικητικά ήθη των τελευταίων ετών όπου οι διευθυντές μπορούν να παυθούν κρινόμενοι, όχι για το έργο τους αλλά για την πολιτική τους τοποθέτηση;
Ως μια λανθασμένη τακτική.

Υπήρξε μερίδα του καλλιτεχνικού κόσμου που σας υποδέχθηκε με σκεπτικισμό, συνδέοντας σας με τη νέα κυβέρνηση;
Δεν εισέπραξα κάτι τέτοιο. Παρότι ήταν μια έκπληξη για όλους, όπως και για μένα. Εξάλλου, δεν είχα καμία προσωπική σύνδεση με την συγκεκριμένη κυβέρνηση. Ανήκω μεν στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς, ωστόσο δεν είχα ποτέ συγκεκριμένη κομματική ταυτότητα για να προκαλέσω υποψίες.

Συμφωνείτε με την πλειοψηφία των συναδέλφων σας που μιλούν για παντελή έλλειψη πολιτιστικής πολιτικής;
Φυσικά και υπάρχει έλλειμμα πολιτιστικής πολιτικής. Αν θα μπορούσε να υπάρχει μια δικαιολογία για τα τελευταία χρόνια ίσως έχει να κάνει με τις δραματικές συνθήκες στην Οικονομία. Πώς να κάνεις Πολιτισμό χωρίς χρήματα; Δείτε τα ελλείμματα στην Παιδεία και στην Υγεία. Ωστόσο, είναι απόλυτη ανάγκη να μπει ένα σχέδιο πολιτισμού για την χώρα γιατί αλλιώς δεν θα πάμε πουθενά. Θα χαθούν και όσα έχουν κατακτηθεί ως τώρα. Κι επίσης δεν γίνεται ο Πολιτισμός να εξαρτάται κάθε φορά από το ποιος και με τι διαθέσεις, τι γνώσεις, τι καραμπόλες θα αναλάβει το υπουργείο Πολιτισμού. Χρειαζόμαστε στρατηγική και συναίνεση από όλα τα κόμματα, ώστε ένα σχέδιο να γονιμοποιηθεί σε βάθος χρόνου. Να το δούμε να καρποφορεί, να έχει αποτελέσματα. Και φυσικά πρέπει μέσα σε αυτό το σχεδιασμό να συνδεθεί η Παιδεία με τον Πολιτισμό. Πόσα χρόνια ακόμα θα το φωνάζουμε αυτό; Χρειαζόμαστε πολιτισμό στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, δεν μπορεί να είναι αποσπασμένο το ένα από το άλλο. Κι ούτε έχει νόημα τα θέατρα να περιμένουν τα σχολεία για να γεμίσουν τις παιδικές τους παραστάσεις· πρέπει να υπάρχει μια αληθινή επαφή, με την τέχνη μέσα στις αίθουσες.

Ποιο θέατρο αγαπάτε εσείς προσωπικά;
Αγαπώ το θέατρο γενικά κι έτσι αγαπώ και πάρα πολλά είδη μέσα σε αυτό. Έχω σκηνοθετήσει από Ψαθά μέχρι Φασμπίντερ. Του χρόνου θα σκηνοθετήσω Φεϊντώ αλλά θα μπορούσα να κάνω και Μπέκετ. Και θα τα έκανα με την ίδια μεγάλη χαρά.

Με ποιους ανθρώπους του θεάτρου έχετε συνδεθεί περισσότερο στη διαδρομή σας;
Έχω συνδεθεί με ανθρώπους που μοιράστηκα στιγμές μαζί τους αλλά και με ανθρώπους που δεν γνώρισα αλλά τους αγάπησα στα διαβάσματα μου. Δούλεψα χρόνια στο πλευρό του Θανάση Παπαγεωργίου στη «Στοά» και ως βοηθός σκηνοθέτη του Μίνωα Βολανάκη. Και οι δύο με στήριξαν κι έμαθα κοντά τους. Από εκεί και πέρα με καθόρισαν και με καθορίζουν λογοτέχνες, συγγραφείς, κινηματογραφιστές, συνθέτες. Ο Μπέργκμαν δηλαδή είναι ένα μεγάλο κομμάτι για την δημιουργική σκέψη μου, όπως και ο Μπέρνχαρντ και ο Μπέκετ.