Συν+Πλην: “Αϊντα” στο Ηρώδειο από την Εθνική Λυρική Σκηνή

Το έργο

Η αιγυπτιακή γοητεία που τροφοδότησε για πολλούς αιώνες το συλλογικό ευρωπαϊκό φαντασιακό εκτονώνεται και στη φόρμα μιας όπερας από τον Τζουζέπε Βέρντι. Η «αιγυπτιομανία» που καταλαμβάνει τους Ευρωπαίους για τη εξωτική αύρα της – ειδικά μετά τους επεκτατικούς πολέμους του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο – δεν μπορεί παρά να εντυπωθεί και με όρους καλλιτεχνικούς, αφού μερικές δεκαετίες αργότερα, το 1870, ο Ιταλός Βέρντι, ο διασημότερος εκπρόσωπος του Ιταλικού Ρομαντισμού στην μουσική, συνθέτει την τετράπρακτη «Αϊντα» σε ποιητικό κείμενο του Αντόνιο Γκισλανστόνι στηριγμένο στην ιστορία του διάσημου αυγυπτιολόγου, Ωγκίστ Μαριέτ.

Ύστερα από την προτροπή του συνεργάτη του και συγγραφέα Καμίγ Ντυ Λοκλ και τις πιέσεις του αντιβασιλέα της Αιγύπτου Ισμαήλ Πασά – που επιδίωκε να προσδώσει ευρωπαϊκή αίγλη στη χώρα του, ο Τζουζέπε Βέρντι, παρά τους δισταγμούς του, ξεκινάει να δουλεύει πάνω στη σύνθεση της «Αϊντα». Είναι καλοκαίρι του 1870. Ενάμιση χρόνο αργότερα, τα Χριστούγεννα του 1871, το έργο κάνει πρεμιέρα με μεγάλη επιτυχία στο Κάιρο. Όμως, ο Βέρντι έδωσε έμφαση μόνον στην ευρωπαϊκή πρεμιέρα της όπερας που πραγματοποιήθηκε δύο μήνες αργότερα, στην Σκάλα του Μιλάνου και δικαιώθηκε μέσα από ένθερμη υποδοχή. Λέγεται πως το κοινό τον κάλεσε για υπόκλιση στη σκηνή 32 φορές!

Έκτοτε η «Αϊντα» καταχωρήθηκε ως ένα από τα ορόσημα στην ιστορία της κλασικής μουσικής της Ιταλίας, ισορροπώντας αριστουργηματικά ανάμεσα στην μεγαλόπρεπη όπερα ιταλικού τύπου, η οποία όμως έφερε έντονα χαρακτηριστικά του γαλλικού προτύπου. Με δράση που τοποθετείται στην αρχαία Μέμφιδα και στις Θήβες, επί Φαραωνικής εξουσίας, περιγράφει την ιστορία της πριγκίπισσας των Αιθιόπων Αϊντα που βρίσκεται αιχμάλωτη στην Αίγυπτο, ως σκλάβα της κόρης του Φαραώ, Αμνέριδας. Οι δυο γυναίκες βρίσκονται στον πυρήνα ενός ερωτικού τριγώνου, καθώς και οι δυο τρέφουν μεγάλο έρωτα για τον στρατηγό Ρανταμές που με την σειρά του ανταποκρίνεται στα αισθήματα της ωραίας αιχμάλωτης. Τα πράγματα περιπλέκονται τραγικά όταν οι Αιθίοπες επιτίθενται στα Αιγυπτιακά εδάφη με επιχείρημα την απελευθέρωση της πριγκίπισσας τους και ο Ρανταμές ηγείται των αιγυπτιακών δυνάμεων…

Πίσω από την ερωτική, αρχετυπικών χαρακτηριστικών, ιστορία που κινεί το δράμα της όπερας, αποκαλύπτεται το μέγεθος της εξουσίας μπροστά στον άνθρωπο που τελικά θα τον συνθλίψει δίχως έλεος. Ο Βέρντι φαίνεται να δίνει μεγάλη έμφαση στο κοινωνικό και πολιτικό μήνυμα του έργου, βαθιά επηρεασμένος από τις ανακατατάξεις της εποχής του: Ο ίδιος μεγάλωσε σε ένα επαναστατικό περιβάλλον όπου τα ιταλικά κρατίδια αγωνίζονταν για την απελευθέρωση τους από τους Αυστριακούς.

Η πορεία του έργου υπήρξε θριαμβική. Το 1873 παραστάθηκε και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στη Νέα Υόρκη και το Μπουένος Αϊρες ενώ από την επόμενη χρονιά κατέκτησε ολόκληρη την Ευρώπη, από την Βιέννη ως την Αγία Πετρούπολη. Η πρώτη παρουσίαση της «Αϊντα» στην Ελλάδα αναφέρεται δέκα χρόνια μετά από την επίσημη πρεμιέρα της το 1882 και μάλιστα από ιταλικό περιοδεύων θίασο. Στο ρεπερτόριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μπήκε το 1958, όταν εγκαινιάστηκε η σημερινή σκηνή της «Ολύμπια». Από τότε ανέβηκε άλλες δέκα φορές.

Τα Συν (+)

• Οι καλές βασικές ερμηνείες. Ένα ωραίο σύνολο πρωταγωνιστών με προεξάρχουσα την Τσέλια Κοστέα στον επώνυμο ρόλο, αναδεικνύει τις αρετές του έργου. Η συμμετοχή της Κοστέα σε μια τέτοια παραγωγή μοιάζει με υπόσχεση που σχεδόν πάντα τηρεί. Έτσι, κι εδώ πλήρης φωνητικά, παρακολουθεί με φροντίδα και τις ψυχολογικές μεταπτώσεις της ηρωίδας της, έχοντας δουλέψει και την κινησιολογία της – σε αντίθεση με την Ελενα Γκαμπούρι (στο ρόλο της Αμνερίσας) που παρά την επαρκέστατη, ως προς το τραγουδιστικό μέρος, ερμηνεία της υστερούσε δραματικά στα εκφραστικά της ξεσπάσματα. Στιβαρός και σε ωραία χημεία με την Κοστέα, ο εξ αντικαταστάσεως, τενόρος Βάλτερ Φακκάρο στο ρόλο του Ρανταμές. Πλήρης δε και ο Τάσος Αποστόλου ως Ράμφις και Αρης Αργύρης ως Αμονάρσο.

• Οι σκηνές των συνόλων. Μερικές από τις εμβληματικότερες σκηνές στην δράση της «Αϊντα», οι σκηνές του θριάμβου του πλήθους αποδεικνύονται οι πιο άρτια εκτελεσμένες. Αυτό προκύπτει από την απόδοση της πολυμελούς χορωδίας που τίμησε το μοτίβο της «μεγαλοπρεπούς όπερας» του Βέρντι.

• Η ορχήστρα και η μουσική διεύθυνση. Με μια βραδιά καλοκουρδισμένου συνόλου – σημειωτέον αποτελούνταν από 21 μουσικούς – άνοιξε η «Αϊντα» υπό την διεύθυνση του Μύρωνα Μιχαηλίδη.

• Η σκηνογραφία. Ο Ενρίκο Καστιλιόνε, που εργάστηκε και ως σκηνογράφος της παράστασης, επέλεξε να μην παρέμβει στον χώρο του μνημείου με βαριά σκηνικά κι έτσι εκτός από την αμφιθεατρική πυραμίδα που έστησε, ο κόσμος της αρχαίας Αιγύπτου αναβίωσε μέσα από γραφικά που εντυπώθηκαν χάρη σε προτζέκτορες στο σώμα του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού.

_{Photo credit: Χάρης Ακριβιάδης}


Τα Πλην (-)

• Η σκηνοθεσία. Παρά την έμφαση που δόθηκε στις βασικές ερμηνείες, ο Ενρίκο Καστιλιόνε δεν κατάφερε να δώσει καμιά ταυτότητα στην σκηνοθετική ροή της παράστασης αφήνοντας την να λειτουργήσει ως μια αναμενόμενη παράθεση σκηνών.

• Τα κοστούμια. Η πρόθεση να αναβιώσει η μεγαλοπρέπεια και η μυστηριακή ατμόσφαιρα της Αιγύπτου παρέσυρε την ενδυματολόγο Σόνια Καμμαράτα σε μια ρεαλιστικότατη αποτύπωση των κοστουμιών, αναπαράγοντας μοτίβα στα οποία έχουμε εξοικειωθεί από τις σχετικές Χολυγουντιανές παραγωγές του ’50. Το αποτέλεσμα οδήγησε σε μια αισθητική και οπτική υπερφόρτωση που παρέπεμπε σε παλαιότερες εποχές – προδίδοντας, αν μη τι άλλο, σοβαρό έλλειμμα φαντασίας.

• Η χορογραφία. Απλοϊκού τύπου και με πολεμικές αναφορές τα χορευτικά σύνολα που συνέθεσε ο Φώτης Διαμαντόπουλος.

• Οι ερμηνείες των δεύτερων ρόλων. Άνιση η διανομή, όπως φάνηκε από το αποτέλεσμα, με προβληματικές τις παρουσίες των Δημήτρη Κασσιούμη, Χαράλαμπου Βελισσάριου.

Το Άθροισμα (=) 
Κλασικό και συμβατικό ανέβασμα που πέφτει στην παγίδα του αιγυπτιακού εξωτισμού, αλλά αναβαθμίζεται από τις ερμηνείες και την καλή εκτέλεση των συνθέσεων του Βέρντι.

_{Photo credit: Εύη Φυλακτού}