Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος: «Ζωή δεν είναι η είδηση της»

Μόλις μπαίνουμε μέσα στη στοά, κάτω από τις μαρμάρινες φτερούγες του Ωδείου Αθηνών, η ζέστη του μεσημεριού κοπάζει κάπως. Ανάμεσα σε φοιτητές κι απόφοιτους μουσικών και υποκριτικών σπουδών, αναζητούμε, μαζί με τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο, την θέση μας, στο αχανές κτήριο του Ωδείου· μια δροσερή γωνιά για να καθίσουμε. Τελικά, την βρίσκουμε στον προθάλαμο του ισογείου, με μια τζαμαρία να μας χωρίζει από τον κήπο, την αρχοντική Ρηγίλλης και την αγαπημένη γειτονιά του Οδυσσέα, την πλατεία Μάνου Χατζηδάκι, όπου του αρέσει να βολτάρει τα ήσυχα βράδια.
Ο ίδιος πάλι, δεν είναι ο ηθοποιός που θέλει να βρει την θέση του, να κατηγοριοποιηθεί. «Δεν βλέπω τον εαυτό μου πουθενά συγκεκριμένα. Καθόλου. Κανένα κείμενο δεν έχει την ίδια αξία αφού το πάρω στα χέρια μου» εξηγεί. «Κάθε κείμενο μου δείχνει ένα τρόπο και κάθε καινούργια συνάντηση μου αποκαλύπτει ένα καινούργιο δρόμο υποκριτικής. Κάθε φορά αισθάνομαι ότι δεν ξέρω πως θα το κάνω και είναι το μόνο που με ενδιαφέρει αυτό – αυτή η άγνοια». Παρότι δοκιμάζεται ξανά στην κωμωδία, αυτή την φορά στο άπαιχτο ποιμενικό κωμειδύλλιο του «Αμύντα» σε σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου (που θα παιχτεί στο Ηρώδειο για μια και μοναδική παράσταση).
Συγκροτημένος μα και αντιδραστικός, ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος μοιάζει (και το επιβεβαιώνει μέσα από μια αποκαλυπτική κουβέντα) να ανήκει στο παρόν και στην αθωότητα του και μέσα σε αυτά να δηλώνει, κάνοντας την διαφορά, πλήρης κι ευτυχισμένος.

Είναι λίγο άδικο να παίζεις για μια και μοναδική παράσταση, έχοντας καταβάλει τόση προσπάθεια;
Συνηθίζω να παίζω σε μια παράσταση για γεμάτες σεζόν και μου αρέσει. Από την άλλη μεριά, η πρόβα είναι τόσο δημιουργική και διασκεδαστική διαδικασία που ποτέ δεν θα ισχυριζόμουν ότι αποτελεί χαμένο κόπο. Η πρόβα είναι το μισό μέρος στην δημιουργία μιας παράστασης. Συνεπώς, ότι ο «Αμύντας» θα παιχτεί μόνο για μια βραδιά είναι κρίμα περισσότερο για τον κόσμο που θα μπορούσε να έρθει σε επαφή μ’ αυτό το έργο παρά για εμάς. Εξάλλου, εγώ ολοένα και περισσότερο αρχίζω να εξαρτώμαι από την έννοια του παρόντος και από την προσήλωση σε αυτό. Το γεγονός λοιπόν ότι φτιάχνουμε κάτι άπαξ του προσδίδει μια πολύ μεγάλη συμπύκνωση. Σημαίνει πως για ένα βράδυ θα είναι τόσο παρών όσο ποτέ ξανά, γιατί δεν θα του δοθεί μια δεύτερη ευκαιρία.

Αν μπορούσαμε να αντιληφθούμε τη ζωή μας ως μια και μοναδική ευκαιρία – πως αυτό είναι και δεν έχει άλλο – τότε νομίζω ότι θα ήμασταν πιο ευτυχείς, πιο ουσιαστικοί

Έχεις διαρρήξει τις σχέσεις σου με το μέλλον;
Δεν πιστεύω στην έννοια το μέλλοντος. Διαχωρίζω πολύ τον εαυτό μου από την στάση ζωής που λέει ότι διαρκώς ζω σε μια εκκρεμότητα, περιμένοντας κάτι να συμβεί ή σκεπτόμενος αυτό που συνέβη. Είναι μια στάση ζωής που ευθύνεται για ένα μεγάλο κομμάτι της δυστυχίας μας.

Ωστόσο, δεν είναι ανακουφιστικό να ξέρεις πως μπορείς να επιστρέψεις σε κάτι για να το βελτιώσεις, να το διορθώσεις;
Αν μπορούσα να είμαι σίγουρος ότι η δεύτερη ευκαιρία δεν αποτελεί δικαιολογία ώστε η πρώτη δοκιμασία σε κάτι να μην είναι προσεγμένη – ναι, θα ήταν ανακουφιστικό. Αλλά δεν μπορώ να είμαι σίγουρος. Νομίζω όμως ότι η δεύτερη ευκαιρία είναι εκεί για να εμποδίζει να αντιμετωπίσουμε έντιμα την πρώτη ευκαιρία. Αν μπορούσαμε να αντιληφθούμε τη ζωή μας ως μια και μοναδική ευκαιρία – πως αυτό είναι και δεν έχει άλλο – τότε νομίζω ότι θα ήμασταν πιο ευτυχείς, πιο πυκνοί, πιο ουσιαστικοί.

Υπό αυτή την έννοια πως ζεις τη μέρα σου;
Απολαμβάνοντας κάθε στιγμή της. Και διερωτώμενος τι συμβαίνει στις υπόλοιπες στιγμές που δεν αισθάνομαι καλά. Παρατηρώ λοιπόν, ότι όσο σκέφτομαι έτσι, ολοένα και λιγοστεύουν αυτές οι «κακές» στιγμές.

Δεν απαιτεί μια προσήλωση το τώρα και το σήμερα, ώστε να χάνεις τις εντάσεις της ζωής;
Αυτό που λες προϋποθέτει μιαν απόφαση ότι η ζωή ισοδυναμεί με κάτι τρομερό. Με την αίσθηση ότι αν δεν συμβαίνει κάτι που μοιάζει ενδιαφέρον τότε δεν είσαι ζωντανός. Κι αυτό διαρκώς σε κρατάει σε μια δυσαρέσκεια γιατί ποτέ δεν ζεις μια ζωή σταθερά ενδιαφέρουσα. Μόνο αν πάψεις να έχεις αυτή την προσδοκία της ενδιαφέρουσας ζωής, η ζωή γίνεται όντως ενδιαφέρουσα. Επομένως, ναι, δεν ζω μια ζωή γεμάτη από φοβερές συγκινήσεις αλλά δεν διαισθάνομαι ότι το χρειάζομαι κιόλας. Η ζωή είναι πολύ όμορφη και την απολαμβάνω περισσότερο από ποτέ.

Έχουμε πάθει μια εξάρτηση στο πρόβλημα ή νιώθουμε ενοχές φοβούμενοι πως θα δώσουμε την εντύπωση ότι δεν συναισθανόμαστε τον πόνο των άλλων

Τι αναβαθμίζει την καθημερινότητα σου στο τοπίο κρίσης που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια;
Αν κανείς πάψει να υπενθυμίζει στον εαυτό του αυτό το τοπίο με την έννοια της προσήλωσης στην είδηση και στην επικαιρότητα, στο να είναι ενήμερος για όσα συμβαίνουν – αφού έτσι ψευδαισθάνεται ότι είναι κοντά στην πραγματικότητα – τότε το τοπίο που θα εμφανιστεί μπροστά του θα είναι άλλο. Εγώ πάντως, προσπαθώ να αποδεσμευτώ από αυτό και ειλικρινά η σχέση μου με την πραγματικότητα αλλάζει. Ξέρω, ας πούμε, ότι έξω έχει 30 βαθμούς, ο ουρανός είναι πεντακάθαρος, κάνω την δουλειά που μου αρέσει, είμαι υγιής κι εγώ και τα παιδιά μου, κάπως τα καταφέρνω με τα οικονομικά μου και μπορώ να λέω ότι είμαι μια χαρά. Δυστυχώς, έχουμε πάθει μια εξάρτηση στο πρόβλημα ή νιώθουμε ενοχές φοβούμενοι πως θα δώσουμε την εντύπωση ότι δεν συναισθανόμαστε τον πόνο των άλλων. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο πόνος όσο τον αισθάνεσαι, τόσο μεγαλώνει. Εξάλλου, οι άνθρωποι που υποφέρουν δεν έχουν ανάγκη από κάποιον που θα πονέσει μαζί τους αλλά από κάποιον που θα τους χαμογελάσει και θα τους παρασύρει σε αυτό.

Εφτασες εύκολα σ’ αυτό το σημείο αυτοπροστασίας που περιγράφεις;
Όχι. Έφτασα σχετικά γρήγορα από την στιγμή που άρχισα να συνειδητοποιώ το αδιέξοδο να νομίζω ότι ζωή είναι η είδηση της. Δεν είναι ζωή αυτά που κάνεις, ζωή είναι αυτά που είσαι. Δεν εύχομαι να ήμουν κάποιος άλλος ή να ήμουν κάπου αλλού. Κι ούτε θέλω να νοσταλγώ την ανάπτυξη ή την δεκαετία του ’90. Κι επίσης αν ικανοποιηθούν οι επιθυμίες μας τίποτε δεν θα αλλάξει. Θα μείνουμε ακριβώς οι ίδιοι.

Σκέφτεσαι το αύριο τουλάχιστον για τα παιδιά σου;
Δεν θα πω ψέματα· δεν έχω πείσει ακόμα τον εαυτό μου ότι το μέλλον των παιδιών μου δεν εξαρτάται από μένα. Παρότι είναι αποδεδειγμένο πως παιδιά χωρίς καμία προοπτική διέπρεψαν κι άλλα που είχαν δεκάδες δρόμους για να περάσουν δεν κατάφεραν τίποτα.

Αν ζούσες σε μιαν άλλη εποχή, όπως αυτή του ήρωα σου, ποια θα ήταν;
Μέχρι τώρα υπήρξαν διάφορες εποχές μυθοποιημένες στο μυαλό μου. Εποχές με ιππότες, ηρωισμούς και πάθη από τις οποίες απεξαρτήθηκα μετά την εφηβεία. Κάποιες άλλες όμως, ήταν ταυτισμένες με συγκεκριμένα πρόσωπα κι από αυτές ήταν δύσκολο να απαλλαγώ. Ο Μάνος Χατζιδάκις για παράδειγμα – που έχει μυθικές διαστάσεις μέσα μου – με συνδέει με την εποχή του με έναν υπέροχο τρόπο. Βεβαίως, ξέρω πως αυτό που αισθάνομαι δεν έχει καμία σχέση με την εποχή του. Έχει να κάνει με την ανάγκη να συνομιλώ μαζί του.

Δηλαδή δεν σε αγγίζει η λαγνεία του παρελθόντος;
Καθόλου. Μιλάμε διαρκώς για τις γενιές που έχουν περάσει και φέρουν μια μυθολογία όπως η γενιά του ’30 ή του ’60 αλλά κανείς δεν αναρωτιέται ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι, που έζησαν, σε ποιες γειτονιές μεγάλωσαν, με τι οικονομικές δυνατότητες. Κακώς. Γιατί η γενιά του ’30 στην Ελλάδα ισοδυναμούσε με μεγάλη φτώχεια μετά από δύο πολέμους και την Μικρασιατική καταστροφή. Αλλά και η γενιά του ’60 – την οποία λατρεύουμε και δικαίως – ήταν μια γενιά που ανέκαμψε μετά από Β΄ παγκόσμιο και τον Εμφύλιο πόλεμο στον οποίο ακόμα αναφερόμαστε και είμαστε αιχμάλωτοι του. Συνεπώς, ποιος έφτιαξε αυτή τη μυθολογία πέρα από τα ίδια τα πρόσωπα που ήταν παρόντα στην εποχή τους;

Δεν εύχομαι να ήμουν κάποιος άλλος ή να ήμουν κάπου αλλού. Κι ούτε θέλω να νοσταλγώ την ανάπτυξη ή την δεκαετία του ’90 

Αισθάνεσαι ότι ανήκεις στη σημερινή ελληνική συνθήκη;
Αισθάνομαι ότι συνδέομαι με πολλά πράγματα, πολλά με αφορούν πολύ και πως η Ελλάδα είναι ένας θαυμάσιος τόπος για να ζει κανείς. Φυσικά έχουμε φτιάξει – και είμαστε όλοι υπεύθυνοι γι’ αυτό – μια πραγματικότητα δύσκολη και προβληματική· θα ήταν τρέλα να ισχυριστώ κάτι άλλο. Αλλά ταυτόγχρονα με όλα αυτά μου παρέχει και μια ζωή σε ανθρώπινη κλίμακα.

Με την πολιτική της Ευρώπης πως τα πας;
Η Δύση έχει καταφέρει συγκλονιστικά πράγματα. Παρόλα αυτά, εμείς μένουμε αγκυλωμένοι μόνο στο μαύρο της μη αναγνωρίζοντας πως αυτός ο πολιτισμός μας έχει επιτρέψει να εκφέρουμε τη γνώμη μας για τα καλά ή τα κακά του. Είτε το παραδεχόμαστε είτε όχι, αυτός ο πολιτισμός γίνεται ολοένα και πιο ασφαλής, οι άνθρωποι πεθαίνουν στην πλειοψηφία τους από φυσιολογικά αίτια, είναι συνήθως αρκετά υγιείς, καταφεύγουν σε ένα σύστημα φροντίδας, τα περισσότερα παιδιά έχουν πρόσβαση στη μόρφωση, ο κλέφτης τις περισσότερες φορές τιμωρείται. Προσπαθώ να πω ότι εκτός από το να κρίνουμε και να έχουμε δεύτερες σκέψεις καλό θα είναι να μιλάμε για έναν πολιτισμό που έχει καταφέρει να κερδίσει την περισσότερη κατακτημένη ομόνοια. Μπορώ να ακούσω πολλούς αντίλογους σ’ αυτό αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι στον δυτικό κόσμο ένα φτωχό παιδί μπορεί να αποκτήσει μέλλον επειδή προσπάθησε.

Ο σημερινός άνθρωπος νοιάζεται για να μην δικαιώσει το κακό

Από την άλλη, υπάρχουν και τα ματωμένα χέρια της Δύσης.
Ναι. Και ευγνώμων που δεν είμαι μέρος μιας τέτοιας κατάστασης όπως άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Ας μην ξεχνάμε, πως μέχρι πριν από 100 χρόνια το πιθανότερο για έναν άνθρωπο ήταν να ζήσει πόλεμο. Πριν από μερικές δεκαετίες δεν μιλούσαμε καν για εγκλήματα πολέμου. Δες στην σύγχρονη Αμερική που εμπλέκεται βίαια στις ζωές πολλών κρατών και παρόλα αυτά το σινεμά της που είναι λαϊκό είδος παράγει διαρκώς ταινίες που ασκούν κριτική στην πολιτική της. Προτείνω λοιπόν, να δούμε το σύστημα που ζούμε, ολόκληρο. Και τα εγκλήματα του και την ελευθερία μας να μιλούμε γι’ αυτά. Έτσι κι αλλιώς διαπιστώνω πως και ο σημερινός άνθρωπος νοιάζεται για να μην δικαιώσει το κακό. Πιστεύω λοιπόν στον άνθρωπο που παλεύει να μεγαλώσει το φως μέσα του γιατί είναι αυτός που θα κάνει τη διαφορά.

Ο Αμύντας είναι ένας άνθρωπος που στρέφεται μόνο γύρω από τα συναισθήματα του. Το ζηλεύεις αυτό;
Δεν το ζηλεύω αλλά μου αρέσει η αθωότητα με την οποία του συμβαίνει ο έρωτας ή η οδύνη του. Είναι εκείνο που με δένει πολύ με τον ήρωα. Συναντώ σ’ αυτόν ένα κομμάτι φωτός που με απασχολεί πολύ. Βλέπεις, ο «Αμύντας» ως έργο δεν έχει οδύνη μέσα του, έχει μόνο φως και ελαφράδα. Είναι ένας ύμνος στον έρωτα προς όλες τις κατευθύνσεις, προς τον άνθρωπο, τη φύση, τα ζώα, τα δέντρα· έχει την χαρά τη ζωής χωρίς κανέναν δισταγμό.

Διατηρείς την αθωότητα για να δεις τον κόσμο με αυτά τα μάτια;
Μα ο κόσμος είναι όπως τον περιγράφει το έργο. Αρκεί να αποφασίσει κανείς πως οι αντιστάσεις του δεν τον εμποδίζουν να τον χαρεί. Την συντηρώ λοιπόν την αθωότητα μου. Παρότι η σχέση μου με τα συναισθήματα μου έχει υπάρξει πολύ προβληματική και δύσκολη.

Δεν είσαι συναισθηματικός άνθρωπος;
Στ’ αλήθεια, δεν ξέρω.