Flâneur#9: Η μεταπολεμική Ελλάδα μέσα από την «Ορέστεια»
Τα όσα κρατάμε από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, από τα έμμεσα ή τα άμεσα που διαμόρφωσαν την αισθητική μας, τις απόψεις και τις συμπεριφορές μας, εμφανίζονται αποσπασματικά ή ολοκληρωμένα σε ό,τι κάνει ο καθένας στην υπόλοιπη διαδρομή του.
Οσοι καταπιάνονται με την τέχνη, με κάθε τέχνη, έχουν το προνόμιο να συνομιλούν διαρκώς μ’ αυτά τα βιώματα, σε ό,τι μέσω της τέχνης τους μοιράζονται. Και να αφηγούνται, με τον δικό τους τρόπο ο καθένας, αυτά τα βιώματα, αφηγούμενοι και πτυχές της προσωπικής τους ιστορίας και της ευρύτερης ιστορίας – της ιστορίας των χρόνων τους, της ιστορίας των ελπίδων τους, των ευχών τους, των προσδοκιών τους.
Μέσω μιας τριλογίας, της μοναδικής σωζόμενης τριλογίας, της «Ορέστειας» του Αισχύλου, ο σκηνοθέτης Γιάννης Χουβαρδάς χωρίς να απομακρυνθεί ούτε βήμα από τη βία, τα πάθη, τους φόνους, τα απωθημένα όσων κατοικούσαν στο παλάτι των Ατρειδών, την ίδια στιγμή απομακρύνθηκε πολύ, και με τρόπο ζηλευτό έφτασε στη μεταπολεμική Ελλάδα.
Και ο Αγαμέμνονας έγινε ο αντάρτης Ελασίτης, ζωσμένος με τα φυσεκλίκια, ο φύλακας γίνεται ο γνωστός αυλοκόλακας πολλών αφεντάδων, που ελίσσεται και επιβιώνει έρποντας και γλείφοντας, η Κλυταιμνήστρα γίνεται η κυρία του σπιτιού, η οικο-δέσποινα- του μεγαλοαστικού σπιτιού και του κάθε σπιτιού, που μοιάζει να υποτάσσεται στα αρσενικά αλλά πάντα εκείνη κινεί τα νήματα, τα παιδιά και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας καταπίνουν τους φόβους και την καταπίεση μπροστά στους νόμους και τα κρυμμένα μυστικά της «Αγίας Οικογένειας» και έξω, στην κοινωνία, μαίνεται ο πόλεμος, η βία, τα βασανιστήρια, οι ξεριζωμοί, ο παραλογισμός, οι πολιτικές και κομματικές ίντριγκες, τα μίση και τα πάθη, ο διχασμός, η καχυποψία. Ομως το πικάπ πάντα παίζει, γιατί έτσι αρμόζει στον αστικό καθωσπρεπισμό της μεταπολεμικής Ελλάδας, τραγούδια τρυφερά, αυτά που άκουγαν οι γονείς μας, που ίσως μέσα από αυτά ήθελαν να ξεχάσουν τη σκληρότητα της εποχής τους και να φαντασιωθούν ανέμελες μέρες. Και τραγούδια που ζωγραφίζουν μια πιο ανέμελη και ανέφελη κοινωνία. Τότε• και τώρα.
Ο Γιάννης Χουβαρδάς έστησε, μέσω αυτής της τριλογίας, την πιο προσωπική, την πιο εκμυστηρευτική, την πιο συναισθηματική του παράσταση.
Ακριβώς επειδή άντλησε από τα βιώματα, από τις μνήμες, από τους χορούς και τα βήματα των μεγάλων όταν εμείς ήμασταν παιδιά. Και ταυτοχρόνως έκανε ένα σκίτσο διαρκείας της μεταπολεμικής Ελλάδας, των συμπεριφορών των πολιτών και των πολιτικών που έγιναν συνήθεια και «αναγκαίο κακό», της παθογένειας, της απελπισίας, κι εκείνων των λίγων που αποφασίζουν να συγκρουστούν.
Την ίδια στιγμή ο Γιάννης Χουβαρδάς ξετύλιξε και τις μνήμες που καθόρισαν τις εικόνες του μέσα από τα έργα άλλων δημιουργών. Ισως και το προσωπικό του «εικονοστάσιο». Καλά κρυμμένα κι αυτά στην παράσταση, όπως όλοι οι υπαινιγμοί. Στην ορχήστρα της Επιδαύρου υπήρχε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και οι μνήμες από τα έργα του• στην ορχήστρα της Επιδαύρου υπήρχε, σχεδόν ολοφάνερα, ο «Νονός», ο Σκορτσέζε και ο Μάρλον Μπράντο• υπήρχε ασφαλώς, πολύ τρυφερά και υπαινικτικά ο Λευτέρης Βογιατζής -σαν να έγνεφε εκεί πίσω από τα στάχυα κάποιου από τους καναπέδες. Και υπήρχαν και πιο σύγχρονες εικόνες πολιτικής φρίκης: οι συνταγματάρχες της Ελλάδας, αλλά και οι Ταλιμπάν και τα τουρμπάνια που καλύπτουν τα σκοτάδια της σκέψης τους Πάντα με τη συνοδεία των φωνών της Σοφίας Βέμπο, της Κάκιας Μένδρη, της Στέλλας Γκρέκα…
Στο σημείωμα του σκηνοθέτη που φιλοξενεί το πρόγραμμα της παράστασης, ο Γιάννης Χουβαρδάς ξεκινάει με τις εξής φράσεις: «Επίδαυρος 2016. Ελλάδα 2016. Ελλάδα 1940. Ελλάδα 1950. Ετος γέννησής μου. Και πολλών άλλων, αλλά το θέμα είναι ποιοι έζησαν να πουν την ιστορία. (…)».
Με όλα αυτά στο νου, πολλές ώρες μετά την πρεμιέρα, και με άλλα τόσα που δεν έχω καταφέρει ακόμα να ταξινομήσω, είχα την αίσθηση, επίσης, ότι ο Γιάννης Χουβαρδάς υπέγραψε με την «Ορέστεια» το δικό του «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη», εκείνο του Σαββόπουλου…
