Συν+Πλην: Μάκβεθ στο Μέγαρο Μουσικής

Το έργο
Ο «Μάκβεθ», βασισμένος στην ομότιτλη πολιτική τραγωδία του Σαίξπηρ, συγκαταλέγεται στις συναρπαστικότερες όπερες του Βέρντι και σίγουρα αποτελεί τη σημαντικότερη της νεανικής του ηλικίας αφού προηγείται όλων των άλλων συνθέσεων που τον καταξίωσαν διεθνώς.
Παρόλα αυτά, είναι ένα άρτιο και πρωτοπόρο δείγμα της μουσικοθεατρικής γλώσσας του Ιταλού συνθέτη, κατασκευάζοντας ένα έργο με θεατρική δύναμη και με χαρακτήρες που διαθέτουν πρωτόγνωρο ψυχολογικό βάθος, την ώρα που η δεξιοτεχνική ενορχήστρωση καταφέρνει να σκιαγραφήσει τους θεματικούς πυλώνες της βίας, της συνομωσίας, του θανάτου. Είναι σπάνια τα ψυχογραφήματα του στρατηγού Μάκμπεθ και της Λαίδη Μάκβεθ, δύο αδίστακτων και διαβολικών προσώπων, που χρησιμοποιούν κάθε μέσο ώστε ν’ αναρριχηθούν στο θρόνο της Σκωτίας: Δολοφονούν το βασιλιά Ντάνκαν και το στρατηγό Μπάνκο και στη συνέχεια καταχρώνται την εξουσία της χώρας.
Ο Βέρντι παραδίδει την όπερα γραμμένη σε τέσσερις πράξεις, το 1847, το ποιητικό κείμενο της οποίας διαμορφώνεται από τον Φραντσέσκο Μαρία Πιάβε σε συνεργασία με τον Αντρέα Μαφέι. Οι δυο τους ακολουθούν την αφήγηση της σαιξπηρικής τραγωδίας, μπολιάζοντας, ωστόσο, το λιμπρέτο με στοιχεία έντασης και θεατρικότητας που μέχρι τότε ήταν αποδεκτά από το ιλουζιονιστικό θέατρο του 19ου αιώνα.
Περίπου είκοσι χρόνια αργότερα, το 1865, με αφορμή την παρουσίαση της όπερας στο Παρίσι, ο Βέρντι επανέρχεται στον «Μάκβεθ» την μετάφραση του οποίου στα γαλλικά αναθέτει στους Σαρλ-Λουί-Ετιέν Νυιττιέ και Αλεξάντρ Μπωμόν.

Η παράσταση
Στη διασκευή του «Μάκβεθ» από τον κορυφαίο Νοτιαφρικανό σκηνοθέτη Μπρετ Μπέιλι, ο διαβολικός Μάκμπεθ είναι ένας δόλιος στρατηγός που δρα κατά την διάρκεια του εμφύλιου πολέμου στο Κονγκό. Τα κίνητρα και η κατάληξη του είναι ακριβώς η ίδια όμως τα τεκταινόμενα πυκνώνουν, βασισμένα στα ιστορικά γεγονότα που έχουν φέρει το Κονγκό στο χείλος της διάλυσης: Οι συνεχιζόμενες επεμβάσεις πολυεθνικών εταιρειών που θέλουν να εκμεταλλευτούν τον φυσικό πλούτο του, σε συνδυασμό με τις αποιοκιοκρατικές πληγές τροφοδοτούν έναν πόλεμο που έχει κοστίσει μέχρι σήμερα τη ζωή σε 6.000.000 ανθρώπους.
Στα τεχνικά μέρη το λιμπρέτο αποδίδεται στα ιταλικά, όπως ακριβώς το έγραψε ο Πιάβε. Ο Μπέιλι ωστόσο μεταφράζει τους υπότιτλους, σε μια καθημερινή γλώσσα, αν όχι γλώσσα του δρόμου, επιδιώκοντας την σύνδεση με τον τόπο και τον χρόνο της σκηνικής δράσης.
Την ίδια ώρα, ο Φαμπρίτσιο Κασόλ αναλαμβάνει την μεταγραφή της όπερας του Βέρντι, εμπλουτίζοντας την με στοιχεία της αφρικανικής μουσικής παράδοσης.

Τα Συν (+)

• Η θεματική μετατόπιση. Με έδρα του το Κέιπ Τάουν, ο διεθνούς κύρους Νοτιοαφρικανός δραματουργός, σκηνοθέτης, σκηνογράφος και εικαστικός Μπρετ Μπέιλι δημιουργεί τα τελευταία είκοσι χρόνια, βάζοντας στον πυρήνα της τέχνης και της προβληματικής του, τις θηριωδίες που συνέβησαν ή συμβαίνουν ακόμα στην πατρίδα του, Αφρική. Υπό αυτή τη σκοπιά η δράση του «Μάκμπεθ» από την Σκωτία του πρωτότυπου σαιξπηρικού έργου τοποθετείται στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, κάνοντας μια αφυπνιστική πολιτική δήλωση. Η σαιξπηρική δίψα για εξουσία εμπλέκεται με τα συμφέροντα εκατομμυρίων που συντηρούν την εμφύλια σφαγή και την εξαθλίωση ενός ολόκληρου λαού.
• Οι ερμηνείες. Η δεκαμελής διανομή αντλείται από το Third World Bunfight, το εξαιρετικό ανσάμπλ του οποίου ο Μπέιλι είναι ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής. Από την μια, ένας εξαιρετικά ασκημένος Χορός επτά προσώπων (που συνάμα ανταποκρίνεται σε μικρότερους ρόλους) και από την άλλη οι ερμηνευτές του τρίπτυχου Μάκβεθ – Λαίδη Μάκβεθ και Μπάνκο, ρόλοι που διακρίνονται ανάμεσα στους απαιτητικότερους του είδους εν γένει. Μόλις σε ηλικία 28 ετών, ο Οουεν Μέτσιλενγκ εντυπωσιάζει με την δυναμική και την σταθερότητα του στον ομώνυμο ρόλο, όπως και ο Ότο Μαϊντί ως Μπάνκο. Ωστόσο, την παράσταση κλέβει η σοπράνο Νομπουλούκο Μνγκέζα, μια λαμπερή ντίβα, ανεπανάληπτη ως λαίδη Μάκβεθ.
• Η προσαρμογή της μουσικής. Παρά τον μεγάλο κίνδυνο να «πειράξει» κανείς το πρωτότυπο του Βέρντι, ο Φαμπρίτσιο Κασόλ καταφέρνει να διατηρήσει το μεγαλείο της αρχικής σύνθεσης, δίνοντας του συνάμα ένα διακριτικό ποπ ύφος και εμπλουτίζοντας το με αφρικανικά beat. Κι όλα αυτά, συμπυκνώνοντας την εκτέλεση του έργου για 12 μουσικούς.

• Η ορχήστρα. Η διαβαλκανική No Border Orchestra υπό την διεύθυνση του Σέρβου Πρέμιλ Πέτροβιτς αποδίδει έξοχα το τέμπο της προκλητικής μίξης στην, κατά Κασόλ, μουσική του Βέρντι.

• Η εικαστική ματιά. Ο Μπέιλι έχει σχεδιάζει με προσοχή καθεμιά σκηνή της όπερας, σαν να επρόκειτο για μια σειρά από εγκαταστάσεις. Σε συνδυασμό με τα εντυπωσιακά βίντεο του Ρότζερ Γουίλιαμς και την χρήση συγκλονιστικών φωτογραφιών από τη σειρά «Congo in Limbo» του Σέντρικ Ζερμπεαί, αφηγείται την ιστορία του «Μάκβεθ» βαθιά επηρεασμένος από την εικαστικής μορφές της Κεντρικής Αφρικής.

Τα Πλην (-)

• Η μετάφραση του λιμπρέτου. Η σκληρή, καθημερινή γλώσσα που εμβολιάζει ανά τακτά διαστήματα τους υπότιτλους γειώνει συχνά το μέγεθος του ποιητικού κειμένου.

Το άθροισμα (=)
Η όπερα όπως πρέπει να είναι στον 21ο αιώνα και όπως την απέδωσε ο Μπρετ Μπέιλι, σε μια από τις σημαντικότερες μετακλήσεις που έχουμε δει στη χώρα μας.