Ελένη Ράντου: «Δεν φταίει η ΔΕΗ· φταίει το κράτος που λειτουργεί σαν γκάνγκστερ»

Ο ιδιοκτήτης του καφέ στο οποίο καθόμαστε, μερικά μέτρα πιο πάνω από την είσοδο του «Διάνα», της εκμυστηρεύεται πως η τύχη της επιχείρησης του θα κριθεί από την κίνηση στα θέατρα της Ιπποκράτους. Ένας ακόμα οριακός χειμώνας ξεκινάει και η Ελένη Ράντου ανυπομονεί για ένα και μόνο λόγο: Γιατί βρήκε τον τρόπο να περιγράψει αυτόν όσο και τους προηγούμενους ζοφερούς ελληνικούς χειμώνες κάτω τον τίτλο «How to hold your breath».

Καιρό τώρα προσπαθούσε να βρει ένα κείμενο για να ταυτιστεί μέχρι που διάβασε το κείμενο της Ζίνι Χάρις. «Aνέβηκε στο Λονδίνο την Άνοιξη του 2015 μιλώντας για capital controls, για κλείσιμο συνόρων – γεγονότα που εμείς βιώσαμε λίγους μήνες αργότερα. Ωστόσο, δεν προσεγγίζει την σύγχρονη κατάσταση με λογική επικαιρότητας. Είναι έργο τέχνης. Πηγαίνει στον πυρήνα σου και σου περιγράφει πως αισθάνεσαι».

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ελένη Ράντου παρουσιάζει ένα καινούργιο έργο – απεναντίας η συνθήκη της είναι εξαιρετικά γνώριμη. Είναι ωστόσο η πρώτη φορά που το κάνει μ’ ένα καθαρόαιμα πολιτικό κείμενο, απαλλαγμένη από τα βάρη μιας εποχής που γύρευε να δημιουργήσει πρότυπα επιτυχίας. «Ζήσαμε την αγχόνη της καταξίωσης. Τότε δεν σου έπαιρναν το σπίτι αλλά σε έβαζαν σε ένα απίστευτο κυνήγι μηδενικών. Πολλές φορές προσπάθησαν να με αναγκάσουν να παίξω αυτό το παιχνίδι και αρνήθηκα γιατί ντρεπόμουν αφόρητα. Το έβρισκα υβριστικό».

Τώρα, με όση δυσκολία επιβάλλει η καινούργια εποχή και με την εμπειρία 20 και πλέον χρόνων στο τιμόνι της δικής της σκηνής, ακούγεται πολύ πιο ήσυχη κι εκτιμά μια άλλου είδους κυριαρχία στα θεατρικά πράγματα – όχι δική της, αλλά των θεατών. «Το θέατρο ήταν πάντα υποφωτισμένος χώρος. Μέσα στην κοινωνική ανατροπή όπου προέκυψε αυτή η τεράστια κρίση εμπιστοσύνης, το θέατρο επειδή τόσα χρόνια έμενε κάπως στο σκοτάδι κατάφερε να διατηρήσει την αξιοπιστία του. Είχε πει ένα πολύ ωραίο ο Βασίλης Παπαβασιλείου· πως ‘όταν ο κόσμος πηγαίνει στο θέατρο και χειροκροτάει ας μην βιαστούμε να θεωρήσουμε ότι χειροκροτάει τους θεατρίνους, αλλά ο καθένας τον εαυτό του που βρίσκεται εκείνη τη στιγμή σ’ εκείνο το σημείο’. Μας αρέσει λοιπόν ο εαυτός μας στο θέατρο, στο πλευρό ενός αγνώστου, σε ένα κομμάτι τέχνης που δεν έχει φθαρεί και δεν έχει ταπεινωθεί όσο τα άλλα».

Επιστροφή στο Διάνα. Ασφάλεια για την επιστροφή στο “σπίτι” ή ανασφάλεια για τα βάρη της παραγωγής;
Αν το δω έτσι θα τρελαθώ. Οπότε αντιμετωπίζω την επιστροφή μου «Διάνα» σαν μια συνθήκη ελευθερίας. Κάνω ότι θέλω εδώ και δεν λογοδοτώ πουθενά, παρά μόνο στον εαυτό μου. Μειώνεται η ανασφάλεια μου όταν εγώ είμαι η υπαίτια. Αυτά είναι προσωπικά μου στοιχήματα κι αυτό με κινητοποιεί, μου δίνει κίνητρα.

Κουραστήκατε μέσα στα χρόνια των προσωπικών στοιχημάτων;
Τώρα που είμαστε στην τελική ευθεία για την πρεμιέρα, έχω χάσει τον ύπνο μου, δεν κλείνει το μάτι με τίποτα. Από την άλλη αυτό είναι ζωή. Μεγαλώνοντας, έχω αρχίσει να εκτιμώ ότι μπορώ αυτό να το κάνω ακόμα. Μου υπενθυμίζει ότι ζω. Παλιά με τρόμαζε, με εξόντωνε. Τώρα, συνειδητοποιώ ότι είναι μια πηγή αδρεναλίνης σε μια εποχή νέκρας και στατικότητας.

Οι περισσότεροι έρχονται εδώ με κλειστά μάτια. Μου έχουν πει πολλές φορές πως «ότι και να ανεβάσεις εμείς βλέπουμε ότι είσαι ανοιχτά και μπαίνουμε»

Παίρνετε ξανά το ρίσκο να συστήσετε ένα καινούργιο έργο.
Συστήνω έργα που πραγματικά με αγγίζουν. Προσπαθώ να απομονώνομαι από την γνώμη του σιναφιού, του καθωσπρεπισμού και το τι θα έπρεπε να…Πηγαίνω σε αυτό που θέλω να… Μέχρι τώρα δεν με έχει προδώσει αλλά δεν το αποκλείω να με προδώσει όταν κάποια στιγμή το παρατραβήξω. Δεν αποκλείω να κάνω και λάθος. Μα όμως και γι’ αυτά δεν είμαστε εδώ; Και για τα λάθη μας;

Εχετε κάνει λάθος επιλογές στη δουλειά;
Κάποια έχω κάνει, σίγουρα. Αλλά τα λάθη με έχουν μάθει πάρα πολλά πράγματα, ίσως περισσότερα από τις επιτυχίες – οι επιτυχίες με έχουν τρομάξει λίγο. Γιατί φοβάσαι μετά ότι πρέπει να την επαναλάβεις, να τη μιμηθείς, αρχίζεις και μιμείσαι τον εαυτό σου.

Και θέλετε να σας εκπλήσσει ο εαυτός σας;
Γι’ αυτό παλεύω. Κοίταξε να δεις που τώρα, μέσα στην κατάσταση κρίσης που περνάμε βρήκα ελευθερία. Επειδή έπεσαν τα στεγανά επιτυχιών, πρωτιάς κι όλοι βουλιάζουμε στον ίδιο βούρκο έχω αποκτήσει μια ελευθερία ότι δεν κάνω πρωταθλητισμό, βρε αδελφέ. Όταν είσαι στην ελεύθερη αγορά, αναγκαστικά μπαίνεις στο παιχνίδι του πρωταθλητισμού για να επιβιώσεις. Πρέπει να είσαι μέσα σε μια δεκάδα επιλογών του θεατή. Αυτό τώρα έχει υποχωρήσει γιατί όλοι τρέχουμε σαν τους παλαβούς. Ισως γι’ αυτό το λόγο κάνω φέτος το πιο ριψοκίνδυνο πράγμα που έχω κάνει ποτέ. Λειτουργώ αντιδραστικά την ώρα που όλοι λειτουργούν συντηρητικά.

Το κοινό δείχνει εμπιστοσύνη στις επιλογές σας;
Μου αρέσει που δεν χρειάζεται να πατήσω σε γνωστά εδάφη για να προσελκύσω κόσμο. Κι ότι μέσα από 20 χρόνια πορείας οι περισσότεροι έρχονται εδώ με κλειστά μάτια. Μου έχουν πει πολλές φορές πως «ότι και να ανεβάσεις εμείς βλέπουμε ότι είσαι ανοιχτά και μπαίνουμε». Αυτό είναι σπουδαίο πράγμα γιατί διαπιστώνουν πως και το πιο δύσκολο κείμενο δουλεύεται με τέτοια αγάπη, αυτοθυσία και γενναιοδωρία. Οπότε έχω χτίσει αυτή την εμπιστοσύνη, χρειάστηκε όμως χρόνο.

Το «Μια ανάσα» της Ζινί Χάρις είναι το πιο πολιτικό έργο που έχετε ανεβάσει. 
Και είναι το πιο πολιτικό έργο που έχω δει να ανεβαίνει στην Αγγλία τα τελευταία 15 χρόνια που παρακολουθώ την εκεί σκηνή. Είναι οργουελικό κείμενο με έναν τρόπο πολύ ενδιαφέροντα. Διαβάζοντας το, είδα όλο το ταξίδι των συναισθημάτων που έχω νιώσει από το Καστελόριζο μέχρι σήμερα· όχι όμως σε φάση πολιτικών γεγονότων αλλά σε φάση ταπείνωσης. Πόσο νιώθεις ότι ταπεινώνεσαι μέσα από μια πορεία οικονομικών αλλαγών. Μοιάζουμε με την Αλίκη στη Χώρα των θαυμάτων όταν ξαφνικά στη ζωή της εισβάλλουν οι αγορές. 

Πρόσφατα έπεισα τον εαυτό μου να βρω ελευθερία μέσα σε αυτή τη συνθήκη επειδή δεν έχω να χάσω τίποτα

Πως έχετε χαρτογραφήσει αυτά τα συναισθήματα;
Η στάση μας έχει περάσει πάρα πολλά στάδια: Από το ξάφνιασμα, στη σύγχυση, από την σύγχυση στην απόγνωση, στην απελπισία και τώρα νομίζω πως διανύουμε μια φάση εγκατάλειψης του εαυτού μας. Φυσικά κάτι θα βγάλει αυτό· έναν καινούργιο άνθρωπο πλουτισμένο και με αυτή την εμπειρία.

Μήπως όμως αυξάνεται το όριο της ανοχής μας;
Πράγματι, συμβαίνουν πάρα πολλά, η πληροφορία είναι τρελή. Αυτό σκεφτόμουν όταν πριν από κάποια χρόνια, περπατούσα έξω από το θέατρο και κάποιος προσπάθησε να μου κλέψει την τσάντα. Φώναζα «βοήθεια» μέσα μια Ιπποκράτους που έσφυζε από κόσμο και κανείς δεν γύρισε να με βοηθήσει. Έμειναν όλοι παγωμένοι και παρίσταναν πως δεν άκουσαν. Αυτό συμβαίνει τώρα σε εμάς. Και δεν θεωρώ ότι είναι αδιαφορία, είναι αδυναμία να διαχειριστούμε άλλη μια καταστροφή, άλλη μια πράξη που μας υπερβαίνει. Είναι μηχανισμός επιβίωσης.

Που σας φοβίζει περισσότερο το τοπίο της ευρωπαϊκής ανισορροπίας;
Υπάρχει μια τρομερή φασιστοποίηση κι αυτή είναι αποτέλεσμα τεράστιας ανασφάλειας και αλλαγών. Δεν είναι εύκολο να πεις πως αισθάνεσαι γιατί δεν είναι παγιωμένο αυτό μας περιβάλλει, δεν μπορείς να το ονομάσεις. Πρόσφατα έπεισα τον εαυτό μου να βρω ελευθερία μέσα σε αυτή τη συνθήκη επειδή δεν έχω να χάσω τίποτα. Όλοι έχουμε χάσει σχεδόν τα πάντα.

Μπροστά στην τραγωδία του προσφυγικού δεν θα έπρεπε παραλύουν όλα;
Σ’ αυτή τη φάση ζούμε στο μικρόκοσμο της δυστυχίας μας κι εφόσον νιώθουμε τόσο εκτεθειμένοι εμφανίζουμε έλλειμμα συμπόνιας. Όλοι κάνουμε test drive στον ανθρωπισμό μας, με την σκοτεινιά μας· είναι λίγο μεσαιωνικές οι εποχές.

Το καλοκαίρι επισκεφτήκατε κατασκηνώσεις στο Ανατολικό Αιγαίο, σωστά;
Συμμετείχα σε κύκλους που βοηθάνε – δεν θέλω να κάνω τη Σούζαν Σάραντον… Πήγα στη Χίο και στη Μυτιλήνη. Στη Χίο, κάθε βράδυ το έσκαγαν άνθρωποι από την κατασκήνωση και προσπαθούσαν να κρυφτούν με οποιοδήποτε τρόπο μέσα στο πλοίο που έφευγε για Πειραιά. Κάθε βράδυ το ίδιο πράγμα. Στη Μυτιλήνη πάλι έμαθα ότι ο ISIS δίνει δύο επιλογές στους Σύριους: Είτε τους στρατολογεί, είτε τους σκοτώνει. Ωστόσο για να στρατολογηθεί κανείς πρέπει προηγουμένως να δολοφονήσει ένα μέλος της οικογένειας του ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να ξαναγυρίσει και να προδώσει τον αγώνα. Σε κάθε περίπτωση μπροστά σε αυτά τα δεδομένα, συνειδητοποιείς ότι είσαι πολύ λίγος, δεν επαρκείς, ίσως να λύνεις το δικό σου υπαρξιακό πρόβλημα μα σίγουρα δεν λύνεις κανένα άλλο.

Εχει απελευθερωθεί ο κάφρος μέσα μας. Τώρα, είναι μαγκιά η καφρίλα, είναι κοινωνικό ζητούμενο

Υπάρχει κάτι που δεν συγχωρείτε σε όσα συμβαίνουν;
Δεν συγχωρώ τον άνθρωπο που ξαναγυρίζει σε μια μορφή απολίτιστου και αγριευτικού κατασκευάσματος. Οι άνθρωποι με τρομάζουν – όχι ότι φεύγει το χρήμα από τη ζωή μας. Δεν αγαπάμε πια τον εαυτό μας χωρίς το χρήμα.

Μα ήταν ποτέ ο Ελληνας επί της ουσίας πολιτισμένος;
Όχι, αλλά πάλευε να πάει προς τα εκεί. Τώρα, έχει απελευθερωθεί ο κάφρος μέσα μας. Τώρα, είναι μαγκιά η καφρίλα, είναι κοινωνικό ζητούμενο. Οσο πιο κάφρος είσαι, τόσο υπάρχεις. Ο κόσμος αισθάνεται προδομένος από ένα πρότυπο πολιτισμού και τώρα πρέπει να το εκδικηθεί. Και δεν ξέρω αν υπάρχει η πολυτέλεια όταν ο άλλος αγωνίζεται για την επιβίωση να εκπαιδευτεί σε πολιτισμό. Χρειάζεται ένα στάτους ζωής χωρίς την αγωνία ότι αύριο μας παίρνει η τράπεζα το σπίτι.

Και φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο. Όπου σπίτια χάνονται για 500 ευρώ…
Άλλο ένα ξεσκέπασμα. Άλλο ένα κομμάτι του πυρήνα μας που πρέπει να μετατοπιστεί. Δεν νομίζω ως το σπίτι είναι η οροφή της ανοχής μας. Η νέα τάξη μας εκπαιδεύει ότι δεν μας ανήκει τίποτα, ότι είμαστε περιφερόμενοι. Σ’ όλο τον κόσμο – την ώρα που η μεσαία τάξη υποχωρεί και θα επανέλθουμε στη συνθήκη φτωχοί και πλούσιοι – η συναισθηματική σύνδεση με το σπίτι πρέπει να γκρεμιστεί με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο. Οσα στις αρχές του 21ου αιώνα φάνταζαν δημαγωγικά και συνωμοσιολογικά αρχίζουν και συμβαίνουν ένα – ένα. Είναι το ξύπνημα του κάθε μας εφιάλτη. Και για μένα είναι μια φοβερή αφύπνιση. Θυμάμαι όταν στην ΚΝΕ μας μιλούσαν γι’ που συμβαίνουν τώρα και τότε πίστευα πως οι άνθρωποι ζουν σε άλλη εποχή. Έπρεπε να έρθει ένα τέτοιο σοκ για να καταλάβω πως ο άνθρωπος αλλάζει πρόσωπο όταν αλλάζει η οικονομία.

Νοσταλγείτε την εποχή της ΚΝΕ;
Ξαναγύρισα εκεί με τα μπούνια. Ένιωσα ότι έλεγαν αλήθειες – ασχέτως αν τις λένε με ένα τρόπο παλιακό.

Φαντάζομαι πως αισθάνεστε ματαιωμένη από την αριστερή κυβέρνηση.
Δεν θεωρώ το ΣΥΡΙΖΑ Αριστερή κυβέρνηση. Εδώ συμβαίνει το απίστευτο: Έχουμε μια καθημερινότητα ακραίου κομμουνισμού με νεοφιλελεύθερη οπτική, με παγκοσμιοποιημένη μέθοδο. Οι όροι μας έχουν ξεπεράσει. Ούτε η Δεξιά υφίσταται, ούτε η Αριστερά. Έχουμε ξεμείνει από λέξεις. Ζούμε σε μια Βαβέλ, χρησιμοποιούμε όρους μιας άλλης πραγματικότητας και προσπαθούμε να τους φορέσουμε σε μια καινούργια. Πόσο λάθος είναι να βάλεις λέξεις σήμερα σε κάτι που έχει καταργηθεί!

Συνεπώς πρέπει να εφεύρουμε νέο λεξιλόγιο.
Στην Ευρώπη τις έχουν βρει, εμείς μείναμε πάλι πίσω. Γι’ αυτό, αν ρωτήσεις δυο ανθρώπους τι σημαίνει Αριστερός, τι σημαίνει Δεξιός, θα σου πουν κάτι διαφορετικό.

Για εσάς τι σημαίνει;
Θα σου πω τι σημαίνει για τη δική μου γενιά. Ο αριστερός ήταν πάντα ο αδικημένος, ο καταπιεσμένος, ένα δίκιο που του έκλειναν το στόμα και ο δεξιός ήταν πάντα σε θέση ισχύος. Με αυτή την διαχωριστική λογική μεγάλωσα κι επειδή ο πατέρας μου ήταν δεξιός κινήθηκα προς την Αριστερά για λόγους οικογενειακής αντιπαράθεσης. Παρότι στην πράξη ο πατέρας μου ήταν πολύ αριστερός και ανοιχτόμυαλος. Σε μια πορεία εφηβείας όμως αποφάσισα να ορθώσω το ανάστημα μου, και να πω στον πατέρα μου πως είμαι κάτι άλλο από εκείνο που ήταν αυτός.

Δεν θεωρώ το ΣΥΡΙΖΑ  Αριστερή κυβέρνηση. Εδώ συμβαίνει το απίστευτο: Έχουμε μια καθημερινότητα ακραίου κομμουνισμού με νεοφιλελεύθερη οπτική, με παγκοσμιοποιημένη μέθοδο

Αισθανθήκατε ότι προδώσατε τις ιδέες σας σε αυτό το διάστημα;
Από την στιγμή που μπήκα στην παραγωγή απέκτησα και την ταμπέλα του εργοδότη. Προσπάθησα να το κάνω με όσο πιο έντιμο τρόπο γίνεται και να μην παρασυρθώ από την αγάπη του κέρδος αλλά να κρατήσω δυνατή την αγάπη μου για τη δουλειά αισθάνθηκα. Όμως διαπίστωσα πως αν δεν παίρνεις θέση μπερδεύονται πολύ τα πράγματα. Στο τέλος με κατηγορούσαν και από τη μια πλευρά κι από την άλλη· με κατηγορούσαν τα συντρόφια μου ότι «πίνω το αίμα του λαού» και οι εργαζόμενοι με εκμεταλλεύονταν πολύ. Κάναμε απεργίες κι εγώ πλήρωνα τον κόσμο κανονικά! Αυτή λοιπόν, η εποχή δεν επιτρέπει το ενδιάμεσο κι έτσι πήρα απόφαση ότι θα τιμωρηθώ ως εργοδότης. Ό,τι και να κάνω θα με αντιπαθούν γιατί θα είμαι εργοδότης.

Σας αντιπάθησαν κάνοντας την διαφήμιση για τη ΔΕΗ;
Κάποιοι ψυχάκηδες ίσως. Δεν δίνω και πολλή σημασία όμως, δεν μπορώ να στέκομαι πίσω από νευρώσεις. Και σίγουρα δεν με προσέβαλλε αυτό που έκανα.

Το μετανιώσατε μετά τις αντιδράσεις;
Όχι. Δεν ξέρω αν το ξανάκανα αλλά δεν το μετάνιωσα. Καταρχάς είχα μπροστά μου μια μεγάλη παραγωγή και χρειαζόμουν τα χρήματα. Κατά δεύτερον, μέσα σε αυτό το μπάχαλο του τι είναι η ΔΕΗ κι αν ευθύνεται ο οργανισμός που κόβεται το ρεύμα σε νοικοκυριά, ή τελικά η ΔΕΗ είμαστε εμείς, δεν έχω πάρει απαντήσεις. Σίγουρα, αν ήθελα να προφυλάξω το image μου δεν θα ασχολιόμουν καθόλου με μια κρατική επιχείρηση. Θέλω όμως, να δηλώσω ότι η ΔΕΗ πρέπει να είμαστε εμείς, να είναι ένας κρατικός, ελληνικός οργανισμός. Οπότε όταν μου προτάθηκε η συμμετοχή στη διαφήμιση, το πρώτο που σκέφτηκα ήταν το παιχνίδι της απαξίωσης της προκειμένου να μπουν κι άλλοι κερδοφόροι οργανισμοί στην αγορά για να πουλούν ρεύμα. Κι αν έπρεπε κάτι να παλέψω θα ήταν για να φύγουν όλα τα βάρη από το τιμολόγιο της ΔΕΗ που την έχει κάνει ένα τέρας, ώστε το τέρας να πουληθεί πιο εύκολα.

Η σκέψη ότι η ΔΕΗ ταυτίζεται με το κομμένο ρεύμα σε σπίτια φτωχών ανθρώπων δεν σας κράτησε έξω από αυτό;
Μα δεν κόβει το ρεύμα η ΔΕΗ, το κόβει το κράτος. Είναι σαν να λέμε ότι για τον ακριβό καφέ πρέπει να κατηγορήσουμε τον καφετζή. Είναι εύκολο να κατηγορούμε ανέξοδα· δεν φταίει η ΔΕΗ λοιπόν, φταίει ένα κράτος που λειτουργεί σαν γκάνγκστερ. Η μεγαλύτερη μαφία αυτή τη στιγμή είναι το κράτος. Παίρνει τα πάντα και δεν δίνει τίποτα. Προσωπικά περιμένω επιστροφή φόρου 60.000 ευρώ και δεν ξέρω αν θα την πάρω ποτέ πίσω.

Σε μια εποχή ισοπέδωσης των πάντων μήπως είμαστε και σε αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων;
Πολύ εύκολα.

Είναι πιο εύκολο να κατηγορηθεί η Ράντου κι όχι ο Τσίπρας;
Ακόμα και τον Τσίπρα δεν ξέρω αν μπορώ να τον κατηγορήσω γι’ την συνθήκη. Μπορώ να τον κατηγορήσω γιατί είπε πολλά ψέματα. Αν δεν ήξερε τι τον περιμένει πρέπει να ήταν αφελής. Αν πάλι, ήξερε είναι ψεύτης. Για την συνθήκη όμως, δεν μπορώ να κατηγορήσω τον Τσίπρα, είναι ένα πράγμα που μας υπερβαίνει. Τα χρήματα προορίζονται να μαζευτούν σε πολύ λίγα χέρια κι από την άλλη έχεις μια Ελλαδίτσα που δεν μπορεί να βάλει όρους. Το να εκτονώνεσαι σε μια Ράντου και σε έναν Τσίπρα δεν ωφελεί. Πρέπει να να πας στην ουσία του θέματος.