Συν + Πλην: Ο Θεός της Σφαγής στο θέατρο Αθηνών

Το έργο
Σχεδόν δέκα χρόνια πριν, το 2006, η Γιασμίν Ρεζά, γράφει για τους Γάλλους κριτικούς την κωμωδία της χρονιάς. Παρόλα αυτά, «Le Dieu du Carnage» (που στα ελληνικά αβαντάρεται από μια, καθοριστικής σημασίας, φράση στον επίλογο του κειμένου – «Ο θεός της σφαγής κυβερνά αδιάλειπτα από την αρχή του κόσμου») είναι ένα κείμενο αυτογνωσίας. Υπαρξιακό, φιλοσοφικό, τραγικό και σίγουρα λιγότερο κωμικό• το γέλιο ή το γελοίο είναι ενδεχομένως το πιο θορυβώδες στοιχείο του κειμένου και προσωρινά επικρατεί των υπολοίπων.

Η Ρεζά κάνει μια ευφυή ανατομία της ανθρώπινης φύσης, σχεδόν σαν να σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ δωματίου

Δυστυχώς, δεν έχουμε να κάνουμε με κωμωδία, αλλά με την ακριβή καταγραφή της εξέλιξης του είδους μας σε αυτό που ονομάζουμε «σύγχρονος άνθρωπος». Η Ρεζά κάνει μια ευφυή ανατομία της ανθρώπινης φύσης, σχεδόν σαν να σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ δωματίου: Συστήνει τέσσερις ανθρώπους, τέσσερα δείγματα πολιτισμένης συμπεριφοράς στον 21ο αιώνα – και δη στο Παρίσι του Διαφωτισμού – και αρχίζει αργά και σταθερά να τα αποδομεί• να τα απελευθερώνει από τα βάρη και τις αξίες του δυτικού πολιτισμού και να τα αφήνει να τρέξουν ελεύθερα στη ζούγκλα των ενστίκτων και του πρωτογονισμού.

Αρκεί μια θρυαλλίδα. Ο τσακωμός των γιων τους, που κόστισε δυο δόντια και μια ορθοδοντική επέμβαση στον ένα από αυτούς, φέρνουν δύο ζευγάρια (άγνωστα μέχρι εκείνη τη στιγμή) να μοιράζονται το ίδιο σαλόνι. Η Βερονίκη και ο Μισέλ από τη μια (γονείς του θύματος) και η Ανέτ και ο Αλέν από την άλλη (γονείς του θύτη). Το συγκαταβατικό κλίμα που πλαισιώνει αρχικά αυτή τη συνάντηση υπονομεύεται σταδιακά, δεξιοτεχνικά. Αρχικά είναι μικρά υπονοούμενα και χρήσεις «ακατάλληλων» λέξεων που προοδευτικά εξελίσσονται σε ευθείες προσβολές, σε βίαιες συγκρούσεις – κι όλα πάντα μέσα σε ένα αστικό σαλόνι. Η καλλιτέχνις Βερονίκη της ηθικής αντίληψης του κόσμου, ο άνδρας της Μισέλ ένας ήρεμος και συμβιβαστικός πωλητής ειδών κιγκαλερίας, ο πολυάσχολος και κυνικός μεγαλοδικηγόρος Αλέν και η μετριοπαθής χρηματίστρια σύζυγος του Ανέτ συγκροτούν τελικά ένα κουαρτέτο «απροσάρμοστων βαρβάρων», αδύναμοι να υπακούσουν σε τίποτα άλλο παρά στις ορμές τους.

Αυτοί οι χαρακτήρες είναι και σύμβολα του δυτικού τρόπου ζωής που αποκαθηλώνονται από τον αναπαυτικό καναπέ τους

Η Γιασμίν Ρεζά φιλοτεχνεί τέσσερις ολοκληρωμένους ρόλους μα περισσότερο φιλοτεχνεί τέσσερις τύπους ανθρώπων σε μια δυτική και οργανωμένη κοινωνία. Κοινότυπα αναγνωρίσιμους• οι οποίοι συγκρούονται όχι μόνο σε συνδυασμούς μετώπων – δηλαδή τα ζευγάρια αναμεταξύ τους αλλά και ως φύλα (γυναίκες εναντίων ανδρών και τούμπαλιν), σχολιάζοντας έτσι κάθε στερεοτυπική δομή που συνοδεύει το άτομο του «πολιτισμένου» κόσμου. Μοιραία, το κείμενο μας καθοδηγεί να δούμε στα πρόσωπα τους τον εαυτό μας και τις παράλογες εκρήξεις μας για ασήμαντες αφορμές. Την ίδια ώρα όμως, αυτοί οι χαρακτήρες είναι και σύμβολα του δυτικού τρόπου ζωής που αποκαθηλώνονται από τον αναπαυτικό καναπέ, τον οποίο μοιράζονται μέχρι και στην τελευταία σκηνή του έργου.

Τα Συν (+)

• Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης υπογράφει την πιο ολοκληρωμένη σκηνοθεσία του και μάλιστα σε ένα έργο επικίνδυνων ισορροπιών. Οργανώνει με λεπτούς χειρισμούς, με ρυθμό αφήνοντας συνάμα ελεύθερους τους ηθοποιούς του (και τον εαυτό του μεταξύ αυτών) σε μια σκηνική ακροβασία: Ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό, την επίφαση και την πραγματικότητα, το πολιτισμένο και το βάρβαρο.

• Το σχήμα μιας εξαιρετικής, καλογυμνασμένης και αλληλέγγυας ομάδας. Τέσσερις παθιασμένοι ηθοποιοί με γερά αντανακλαστικά και – το σημαντικότερο – σε άψογη μεταξύ τους επικοινωνία. Η Λουκία Μιχαλοπούλου βουτάει με διαθεσιμότητα και χωρίς δεύτερες σκέψεις ρόλο της ευαίσθητης και με ανεξάντλητες ηθικοπλαστικές διαθέσεις Βερονίκης. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος έχει δομήσει το Μισέλ όπως θα έκανε ο Γούντι Αλεν σε έναν ήρωα του: Αρχικά ελαφρύς και χαριτωμένα ιδιόρρυθμος, τελικά ασυγκράτητος, σαρωτικός, με μάτι που γυαλίζει. Η Στεφανία Γουλιώτη φαίνεται πως είναι πλασμένη να παίξει τα πάντα, ακόμα κι ένα ρόλο πολύ μακρινό από τις ως τώρα αναζητήσεις της. Εξοχη ως δήθεν ευγενική μα καταπιεσμένη και νευρωτική Ανέτ, ο πιο βραδυφλεγής ρόλος του έργου. Τέλος ο Κωνταντίνος Μαρκουλάκης, έχει δουλέψει εξαντλητικά την εκφραστική παλέτα ώστε να γίνεται απόλυτα συμβατός με το προφίλ του κυνικού Αλέν.

• Η σκηνική ιδέα της Aθανασίας Σμαραγδή. Στο φόντο ένα «σκληρό» σκηνικό δομημένο από ογκώδεις πέτρες που παραπέμπουν σε σπήλαια – άμεσος σχολιασμός στον πρωτογονισμό μας – και μπροστά από αυτό το καμουφλάζ: Ένα καλόγουστο σαλόνι, με πλούσια βιβλιοθήκη και κίτρινες τουλίπες στα βάζα. Προσεγμένα και τα κοστούμια της.

Τα Πλην (-)

• Οι αντιδράσεις μερίδας του κοινού – σ’ ένα κατάμεστο θέατρο. Η ανάγκη τους να σχολιάζουν μεγαλόφωνα ή να προλέγουν το τι έπεται, καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Πραγματικά κουραστικό.

Το Άθροισμα (=)

• Έργο-αποκάλυψη, βαθύ με κωμική επίφαση, αναλυτική και ολοκληρωμένη σκηνοθετική δομή, θαυμάσια πρωταγωνιστική ομάδα.