Αφιέρωμα στο Βαλκανικό Κινηματογράφο στο 57ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Αφιέρωμα στον Ζεκί Ντεμίρκουμπουζ

«Μερικές φορές σκέφτομαι ότι αν δεν είχα μπει φυλακή, δεν θα είχα γίνει σκηνοθέτης». Το Φεστιβάλ παρουσιάζει για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο, πλήρη ρετροσπεκτίβα στον Ζεκί Ντεμίρκουμπουζ, τον τούρκο δημιουργό, ο οποίος μαζί με τον Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν, θεωρείται θεμελιωτής του νέου τουρκικού σινεμά.

Η διαδρομή του, ταραγμένη. Γεννήθηκε το 1964. Οι αριστερές του πεποιθήσεις τον οδήγησαν στη φυλακή για τρία χρόνια, σε ηλικία 17 ετών. Εκεί, ανακάλυψε τον Ντοστογιέφσκι. Ξεκινώντας απ’ το «Έγκλημα και Τιμωρία». Επηρεασμένος απ’ τον ρώσο κλασσικό λογοτέχνη, ο Ντεμίρκουμπουζ δημιούργησε ήρωες βγαλμένους απ’ τα σπλάχνα της τουρκικής κοινωνίας. Το σινεμά του είναι βαθιά υπαρξιακό, στοχαστικό, αποτυπώνει τις διακρίσεις των τάξεων και των φύλων, χωρίς ίχνος ωραιοποίησης. Ο Ντεμίρκουμπουζ είναι ένας διεισδυτικός κοινωνικός παρατηρητής και την ίδια στιγμή ένας ευαίσθητος ψυχολογικός παλμογράφος.

Συνολικά 11 ταινίες παρουσιάζουν στο κοινό έναν σκηνοθέτη που με ωμή ειλικρίνεια αποσυνθέτει και ανασυνθέτει την τουρκική κοινωνία. Οι εικόνες του καταγράφονται στη μνήμη:

* Οι Στάχτες (2016), αποκαλύπτουν μια κοινωνία εγκλωβισμένη στο παρελθόν, με τους άντρες να ηγούνται και τις γυναίκες να στερούνται τα δικαιώματά τους.
* Η Ναυτία (2015), είναι μια μελέτη του ανδρικού σωβινισμού (στην οποία πρωταγωνιστεί ο ίδιος)
* Στο Μέσα (2012), διασκευάζει ελεύθερα το «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι
* Ο Φθόνος (2009), είναι μια ταινία εποχής (1930-1940) πάνω στη ζήλια και τη μοχθηρία
* Το αντισυμβατικό φιλμ νουάρ, Πεπρωμένο (2006, ελληνοτουρκική συμπαραγωγή) είναι μια ταινία για την επιθυμία, τη λαγνεία και την εμμονή
* Στην εκπληκτική τριλογία του «Ιστορίες του σκότους» που ολοκληρώνουν οι ταινίες Αίθουσα αναμονής (2003), Μοίρα (2001) και Εξομολόγηση (2001) διερευνά έννοιες όπως η ενοχή, η ηθική και η ελευθερία.
* Στην ταινία Η τρίτη σελίδα (1999) χτίζει έναν κόσμο με θρησκευτικές αναφορές από την οποία όμως απουσιάζει ο Θεός
* Η Αθωότητα (1997), που επανακαθόρισε το είδος του μελοδράματος, είναι η ταινία που τον καθιέρωσε και επηρέασε μια ολόκληρη γενιά σκηνοθετών στη Τουρκία.
* Στο – επηρεασμένο από τον «Δεκάλογο» του Κισλόφσκι- Block C (1994), η ηρωίδα του είναι παγιδευμένη στις αντικρουόμενες προσδοκίες για το ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη τουρκική κοινωνία.

Βαλκανικό πρόγραμμα:

Απ’ το βαθύ δράμα, στην αυτοσαρκαστική κωμωδία και από το σκληρό γουέστερν, στον σουρεαλισμό. Φέτος οι βαλκανικές ταινίες διαθέτουν χαρακτήρα, ένταση και την ανάγκη των δημιουργών τους να εκφράσουν κάτι διαφορετικό:

• Μια ταινία που θα συζητηθεί είναι το Sieranevada του Κρίστι Πούιου. Ο ρουμάνος σκηνοθέτης εισβάλλει στο σπίτι μιας μεσοαστικής οικογένειας και χορογραφεί ανάμεσα στους διαδρόμους και τα κλειστά δωμάτια. Όλοι έχουν συγκεντρωθεί για να τιμήσουν τη μνήμη ενός αγαπημένου προσώπου που χάθηκε. Η υποψηφιότητα της Ρουμανίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.

• Το εκπληκτικό ντεμπούτο του Μπογκντάν Μίρικα,Όταν ξέσπασε η βία (Ρουμανία), είναι ένα βίαιο γουέστερν, με γοητευτικούς ήρωες, δόσεις μαύρου χιούμορ και αυθεντικούς διαλόγους. Ο Ρομάν, κληρονομεί μια τεράστια έκταση από τον παππού του. Θέλει να την πουλήσει, όμως θα βρεθεί αντιμέτωπος με τους συμμορίτες που ακολουθούσαν σαν πιστά σκυλιά τον μαφιόζο παππού του. Βραβείο FIPRESCI, στο τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα», του Φεστιβάλ Καννών.

• Από τη Ρουμανία και η κωμωδία χαρακτήρων Δυο λαχνοί του Πάουλ Νεγκοέσκου, μια ταινία δρόμου με αυτοσαρκασμό για το νέο ρουμάνικο σινεμά. Αντιήρωες είναι τρεις losers οι οποίοι κερδίζουν τον πρώτο λαχνό, χάνουν το δελτίο και ξεκινούν ένα απρόβλεπτο περιπετειώδες ταξίδι για να το βρουν.

• Η αγαπημένη ηθοποιός Μιριάνα Καράνοβιτς από τη Σερβία φέτος σκηνοθετεί την ταινία Η καλή σύζυγος. Πρωταγωνιστεί η ίδια, στο ρόλο μιας γυναίκας που μαθαίνει ξαφνικά πως ο σύζυγός της υπήρξε εγκληματίας πολέμου.

• Στο φιλμ Μέγας ο κόσμος (Τουρκία) του Ρεχά Ερντέμ, ένα κορίτσι κι ένα αγόρι, αδέρφια, γίνονται φυγάδες μέσα στο δάσος. Ο θεατής νιώθει με όλες τις αισθήσεις του, τη δύναμη της φύσης. Ένα υπέροχο και βίαιο παραμύθι που κέρδισε το Ειδικό βραβείο της Επιτροπής, στο τμήμα Ορίζοντες του Φεστιβάλ Βενετίας.

• Ένα ζευγάρι ετοιμάζει φωτογραφικό άλμπουμ με μια ψεύτικη εγκυμοσύνη. Έτσι ξεκινά το ντεμπούτο Άλμπουμ (Τουρκία) του Μεχμέτ Τζεν Μέρτογλου, μια αλλιώτικη κωμωδία, που παίζει με το παράλογο και φλερτάρει με το σινεμά του Ρόι Άντερσον. Βραβείο στο τμήμα Εβδομάδα Κριτικής στο Φεστιβάλ Καννών.

• Το δίδυμο Πέταρ Βαλτσάνοφ και Κριστίνα Γκρόζεβα μετά το πολυβραβευμένο Μάθημα φέρνει στη Θεσσαλονίκη τη βουλγαρο-ελληνική συμπαραγωγή Δόξα. Ένας εργάτης βρίσκει παρατημένες δεσμίδες με χρήματα στις γραμμές του τρένου. Τα επιστρέφει στις αρχές που στήνουν στην πλάτη του ένα άγριο παιχνίδι δημοσιότητας. Σκληρή σάτιρα, που σχολιάζει με κωμικοτραγικό τρόπο το σύστημα εξουσίας.

• Ένα ερωτευμένο μικρό αγόρι θέλει να κάνει δώρο ένα ροζ μαντήλι στο κορίτσι των ονείρων του. Μόνο που δεν ξέρει πως μοιάζει το χρώμα ‘ροζ’. Το Ραούφ είναι το γλυκόπικρο, ευαίσθητο ντεμπούτο των Μπαρίς Καγιά και Σονέρ Τζανέρ από την Τουρκία, μια ιστορία ενηλικίωσης σε αντίξοες συνθήκες.

• Η άγρια ομορφιά της ομώνυμης ηρωίδας στοΑνισοάρα της Άνα-Μαρία Σκουτέλνικου, αντανακλά τη φύση της Μολδαβίας. Τέσσερις εποχές από τη ζωή μιας έφηβης. Ο έρωτας, οι τάσεις φυγής, ο κίνδυνος που κρύβει ο κόσμος των μεγάλων.

Τι γίνεται όταν επιστρέφει ο πατέρας απ’ το μέτωπο;

* Στο φιλμ Στην άλλη πλευρά του Ζρίνκο Ογκρέστα είναι ο προδότης που πολέμησε με την άλλη πλευρά. Υποδειγματικό σενάριο, με μια απίστευτη ανατροπή (Ειδική Μνεία Europa Cinema στην πρόσφατη Μπερλινάλε και υποψηφιότητα της Κροατίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας)

* Στο Home Sweet Home του Φάτον Μπαϊρακτάρι, ο πατέρας θεωρούνταν νεκρός και στον θάνατό του, είχε χτίσει η οικογένεια την ευημερία της (υποψηφιότητα του UNMI ΚΟΣΟΒΟ για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας).

Οι Σημαδεμένες καρδιές (Ρουμανία) του Ράντου Ζούντε, φέρνουν στο νου το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν. Λίγο πριν τον Β’ ΠΠ, ένας άντρας με πολιομυελίτιδα μπαίνει στο νοσοκομείο. Γίνεται κομμάτι μιας παρέας διανοούμενων ασθενών που σχολιάζουν την άνοδο του ναζισμού, τον καλλιτεχνικό αναβρασμό της εποχής και μια ολόκληρη κοινωνία που αλλάζει (Ειδικό βραβείο επιτροπής και βραβείο Δον Κιχώτης στο Φεστιβάλ Λοκάρνο).

Τέλος, πέντε εξαιρετικές μικρού μήκους ταινίες, σε διάλογο με την επικαιρότητα, αποτυπώνουν τις τάσεις της βαλκανικής παραγωγής: από το προσφυγικό ζήτημα στο Ένα νέο σπιτικό ως τις έμφυλες ταυτότητες στη Μετάβαση, στον τυπικά βαλκανικό αυτοσαρκασμό στο Μια βραδιά στο Τοκορίκι και στις ενδοοικογενειακές σχέσεις στο Θηρίο και στον Γιο.