Συν + Πλην: «Στέλλα κοιμήσου» του Γιάννη Οικονομίδη στο Εθνικό Θέατρο

Το έργο
Στο σαλόνι μιας εύπορης ελληνικής οικογένειας, νεόπλουτης, μια Κυριακή λίγο πριν το μεσημεριανό φαγητό (όπως τοποθετεί τη δράση ο ίδιος ο Γιάννης Οικονομίδης). Πρώτα εμφανίζονται τα δύο από τα τρία παιδιά της οικογένειας, η Ανθή και ο Γιώργος. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται να κάνουν ό,τι κάνουμε ένα κυριακάτικο πρωινό: χαλάρωση, λίγο διάβασμα, σκάλισμα του λάπ τοπ… Πολύ γρήγορα διαπιστώνουμε ότι είναι αδύνατον να συμβιώσουν στο ίδιο δωμάτιο για λίγη ώρα -μοτίβο που αφορά όλη την υπόλοιπη οικογένεια, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Δεν αδυνατούν μόνο να συμβιώσουν, αδυνατούν και να μιλήσουν κανονικά, και εξίσου γρήγορα τα ουρλιαχτά, οι βρισιές και η χειροδικία αντικαθιστούν τις λέξεις.

Τα μέλη της υπόλοιπης οικογένειας είναι η μητέρα Ελένη, η μεγάλη αδελφή, η Στέλλα, ο θείος Τάκης και η θεία Βάσω και φυσικά ο πάτερ φαμίλιας, ο Αντώνης Γερακάρης, που εμφανίζεται μόνο στην τελευταία πράξη, αλλά είναι φανερό ότι όλοι τον τρέμουν και όλοι λειτουργούν με γνώμονα τους «κανόνες» του. Ετσι, όταν η Στέλλα ανακοινώνει στα αδέλφια της πρώτα ότι θα ακυρώσει έναν κανονισμένο γάμο της «τάξης τους», που αποβλέπει σε κοινωνική και οικονομική καταξίωση, γιατί απλούστατα είναι ερωτευμένη μ’ έναν άλλο άνθρωπο, το κυριακάτικο μεσημέρι μετατρέπεται σε οικογενειακό ρινγκ. Με λεκτικά χτυπήματα, αλλεπάλληλα, κάτω από τη μέση, με την υποτίμηση του ενός μέλους προς το άλλο, διαρκώς. Μέχρι που εμφανίζεται ο Αντώνης Γερακάρης, και οι ανατροπές διαδέχονται η μία την άλλη. Ακολουθούμενες από οδύνη και βία.

Η παράσταση
Διαβάζοντας κανείς την υπόθεση του έργου θα μπορούσε να πει ότι ο Γιάννης Οικονομίδης βαδίζει στα γνωστά του μονοπάτια. Πράγματι. Από ένα σημείο και ύστερα γίνεται σεβαστό. Το ενδιαφέρον είναι ότι προσαρμόζει αυτά τα «μονοπάτια» στη θεατρική σκηνή, για πρώτη φορά. Και το κάνει με διορατικότητα, ευφυΐα, γνώση, σεβασμό στο είδος. Ξεκινώντας από κάτι που ξέρει καλά: να διδάσκει τους ηθοποιούς με τους οποίους συνεργάζεται. Ενας ένας ξεχωριστά ζωντανεύουν με τέτοιον τρόπο αυτή την παράσταση (που οπωσδήποτε έχει στοιχεία που διαβάζει κανείς εύκολα, δεν τον ενοχλεί αυτό τον Γιάννη Οικονομίδη, δεν επιδιώκει τις «κρυμμένες» ερμηνείες): διακρίνονται η αδιαφορία του ενός για τον άλλον, ο κυνισμός, η υστερία, η σκληρότητα, αλλά και η απόλυτη αδυναμία μπροστά στην ωμή βία.

Αυτά είναι τα μοτίβα του Γιάννη Οικονομίδη. Μόνο που σ’ αυτή την παράσταση επιλέγει να τα εντάξει σε μια πλούσια, νεόπλουτη οικογένεια, που ζει στα Βόρεια Προάστια -οι συμβολισμοί είναι επίσης εύγλωττοι- ξεσκεπάζοντας την εύκολη ευμάρεια, την απουσία αρχών και αισθητικής, την απογύμνωση από το συναίσθημα -«η αγάπη είναι για τον όχλο, δεν είναι για μας»-, την κυριαρχία του «πρέπει», που εξαργυρώνεται στο ταμείο «εξουσία», την οικονομική, την κοινωνική και την πολιτική. Ολα αυτά φροντίζει να τα δείχνει με ωμό τρόπο ο Γιάννης Οικονομίδης, φροντίζει, επιδιώκει να κάνει τους θεατές συναισθηματικά συμμέτοχους σε ό,τι συμβαίνει.

Και το καταφέρνει με το παραπάνω. Είτε όταν υπάρχει δυσφορία με τις κραυγές και τις βρισιές, είτε όταν υπάρχει -στους θεατές πάντα- απόγνωση και ενσυναίσθηση για όσα νιώθει η Στέλλα, είτε, ιδιαιτέρως, όταν εμφανίζεται ο Αντώνης Γερακάρης, αυτός που εικονοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τον ανθρωπότυπο του λαμόγιου και του χωρίς όρια. Οι θεατές, σ’ εκείνο το διάστημα, κράτησαν την ανάσα τους (και το στομάχι τους), όπως κρατάει κανείς την ανάσα του μπροστά στη φρίκη, στην απόλυτη βία, στην καταπίεση, στον καταναγκασμό, στον φασισμό που έχει πολλά πρόσωπα.

Τα Συν (+)

• Οι ερμηνείες: Αναμφίβολα. Διπλανοί άνθρωποι, διπλανές συμπεριφορές κι ας εντάσσονται κάπου στην Πολιτεία. Γιατί ο οικογενειακός φασισμός και η καταπίεση εντός των οικογενειακών τειχών, δεν ορίζεται από την ανθρωποκοινωνική γεωγραφία, ούτε από τις περιοχές.

• Ηταν όλοι τους εξαιρετικοί: η υποταγμένη μέσω του ορθολογισμού της επιβίωσης Ανθή (Ελλη Τρίγγου), ο απελπισμένος και ευαίσθητος, αλλά αδύνατος γιος Γιώργος (Γιάννης Νιάρρος), η Στέλλα, η κόρη που επαναστατεί, που διεκδικεί τα αυτονόητα (Ιωάννα Κολλιοπούλου), η φιγούρα μητέρας και συζύγου Ελένης, λόγω της απίστευτης κακοποίησης (Καλλιρρόη Μυριαγκού), ο αφελής και ειλικρινής ηθοποιός, που όμως έχει στο νου του κι αυτός το χρήμα και την καταξίωση, αλλά μπορεί ακόμα να ερωτευτεί -τη Στέλλα- Μάριος Αγγελής (Αλέξανδρος Μαυρόπουλος), η his master voice υποταγμένη και ορθολογική αδελφή του πάτερ φαμίλια θεία Βάσω (Μάγια Κώνστα) και ο άχρωμος και εξαρτημένος θείος Τάκης (Αντώνης Ιορδάνου). Αλλά σίγουρα ο Στάθης Σταμουλακάτος ως Αντώνης Γερακάρης, είναι από τις θεατρικές ερμηνείες που δύσκολα ξεχνάει κανείς.

• Η μουσική: Η μουσική του Μπάμπη Παπαδόπουλου, ηλεκτρονική, μονότονη, ακούγεται μόνο στην αρχή της παράστασης, όταν ο γιος της οικογένειας, Γιώργος Γερακάρης φαντασιώνεται ότι δημιουργεί. Και αγγίζει κάτι τελείως ξένο από το σύμπαν στο οποίο ζει. Η «μουσική υπόκρουση» της υπόλοιπης παράστασης είναι οι κραυγές, τα χαστούκια, οι λεκτικοί πυροβολισμοί. Και στο τέλος της παράστασης, η «μουσική» είναι οι αφόρητες και απέραντες σιωπές. Που σε καλούν να σκεφτείς. Και σε κάνουν να ανατριχιάζεις.

Νομίζω ότι δεν έχει πολύ περισσότερα Συν να πεις κανείς, γιατί ο Γιάννης Οικονομίδης βασίζεται ιδιαίτερα στις ερμηνείες, έχει το χάρισμα να κάνει εξαιρετικό κάστινγκ και να φτάνει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι ηθοποιοί του, οι άνθρωποι, είναι κάθε φορά το έργο του. Είτε κινηματογραφικό, είτε θεατρικό. Γιατί μας καλεί να δούμε στον καθρέφτη τους.

Τα Πλην (-)

• Τα σκηνικά: Η Ιουλία Σταυρίδου συνεργάζεται χρόνια με τον Γιάννη Οικονομίδη. Ομολογώ ότι θα περίμενα κάτι πιο κραυγαλέο στο νεόπλουτο σαλόνι, το οποίο τονίστηκε μόνο με εκείνον τον λουλουδένιο και υπερβολικό τοίχο, που ίσως να δήλωνε ακριβώς τη φτήνια και το δήθεν. Ομως μερικά από τα έπιπλα του σαλονιού, που πράγματι δεν είχαν ειρμό, στυλ και άποψη (ήταν νεόπλουτο δηλαδή) θα το περίμενα πιο κιτς. Δεν πρόκειται για φοβερό μείον. Μια σημείωση, απλώς.

Το άθροισμα (=)
Η πρώτη θεατρική δουλειά του Γιάννη Οικονομίδη έχει όλα τα στοιχεία της καλλιτεχνικής του ταυτότητας, τα οποία μεταφέρει στο θέατρο με ζηλευτή αμεσότητα. Είναι σκληρή παράσταση, όπως σκληρός είναι ο κυνισμός, ο φασισμός, η βία. Είναι μια παράσταση που υμνεί τη θεατρική πράξη, και ένα έργο που μας καλεί να δούμε τις πτυχές μας και την κοινωνία μας.

Σημείωση: Η παράσταση είναι ακατάλληλη για θεατές κάτω των 15 ετών.