Focus on Syria: Οι Σύροι καλλιτέχνες δεν είναι ήρωες

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από την ημέρα που ένας φίλος του Ομάρ Αμπουσαάντα βρέθηκε άγρια ξυλοκοπημένος στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου του. Στη Δαμασκό συμβαίνουν καθημερινά τέτοια περιστατικά ύστερα από εφόδους του στρατού. Ο φίλος του Ομάρ δεν τα κατάφερε. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο σε κωματώδη κατάσταση και δύο μήνες αργότερα υπέκυψε. Ο Ομάρ Αμπουσαάντα ωστόσο, δεν περιορίστηκε στο πένθος του· κι ούτε προσπέρασε την ιστορία ως ένα ακόμα τραγικό συμβάν σε καιρό εμφυλίου.
Αντίθετα, μ’ ένα μεταφυσικό τρόπο που μόνο η Tέχνη κατέχει, έδωσε στο νεκρό φωνή, φωνή και στην πατρίδα που αργοσβήνει μαζί του. Σε συνεργασία με τον επίσης ακτιβιστή συγγραφέα Μοχάμεντ Αλ Αττάρ έφτιαξαν το «While i was waiting» και μ’ αυτό επιστρέφουν στην Αθήνα, προσκεκλημένοι της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για το αφιέρωμα «Focus on Syria». Κάνοντας σε να αναρωτιέσαι πως είναι η ζωή σήμερα για ένα Σύρο καλλιτέχνη.

Ο Ομάρ Αμπουσαάντα σκηνοθετεί το «While i was waiting». 

«Δεν είμαι περισσότερο ήρωας απ’ ότι τα υπόλοιπα πέντε εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν επίσης στη Δαμασκό. Όπως όλοι, έτσι κι εγώ προσπαθώ να εξοικειωθώ με τον πόλεμο, επιτρέποντας στην πολιτική να εισβάλλει μέσα στα έργα μου. Πολλά έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια για τη σύγχρονη τέχνη στη Συρία. Η ματιά μας έχει μετασχηματιστεί – φυσιολογικό αν σκεφτεί κανείς πως έχουμε αναπτύξει άλλη σχέση με τη ζωή και το θάνατο» εξηγεί ατάραχος ο Αμπουσαάντα. Κι ας ανήκει στις ελάχιστες ανεξάρτητες φωνές δημιουργών που επιμένουν να ζουν στη Συρία, χωρίς να έχουν ενδώσει στις απροκάλυπτες προπαγανδιστικές ορέξεις του καθεστώτος Ασαντ. «Αν θελήσω να δουλέψω εκεί θα πρέπει να ασχοληθώ με κάτι ανώδυνο, να παριστάνω πως όλα είναι φυσιολογικά ή εναλλακτικά να συνταχθώ με τη γραμμή του Ασαντ. Πως όμως μπορείς να υποκριθείς ότι είσαι καλά ενώ έξω έχει πόλεμο;».

_{Στιγμιότυπο από την, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, παράσταση «While a was waiting»}

Την προφανή απάντηση ενισχύει η φυγή του άμεσου συνεργάτη του Μοχάμεντ Αλ Αττάρ που πλέον ζει στο Βερολίνο ως πρόσφυγας. Δεν έχει κινδυνεύσει, ούτε έχει ζήσει σε καταυλισμό. Έρχεται αντιμέτωπος ωστόσο, με όλες τις στερεοτυπικές αντιδράσεις που εκδηλώνονται στο πρόσωπο ενός Σύρου: Από τις καλές προθέσεις, ως την αφέλεια, την αδιαφορία και τη θέση που προκύπτει από την επίμονη χειραγώγηση των media. «Όταν ξεσπούσε η Αραβική Ανοιξη είχα την ελπίδα πως, κατά την εποχή της πληροφορίας και των social media, τα αιτήματα του αγώνα μας για ένα καλύτερο μέλλον κι όχι υπό τον έλεγχο ενός δικτάτορα θα διαδίδονταν στον κόσμο. Τελικά αυτό δεν συνέβη. Σήμερα, πέντε χρόνια μετά, συνειδητοποιώ ότι οι άνθρωποι, οι πολίτες της διεθνούς κοινότητας κατασκευάζουν δικαιολογίες για να αποφύγουν την αλήθεια όσων συμβαίνουν στη Συρία ή περιορίζονται σε όσα τα media μεταδίδουν για τη δράση του ISIS και τις εμφύλιες συγκρούσεις. Κι είναι τεράστιο το λάθος γιατί αυτή είναι η στιγμή που έχουμε ανάγκη την αλληλεγγύη του πλανήτη όσο ποτέ άλλοτε» τονίζει ο Μοχάμεντ Αλ Αττάρ.

_{Ο συγγραφέας Μοχάμεντ Αλ Αττάρ}

Οπως και το «While i was waiting» που στήθηκε μέσα σε δύο μήνες στη Μασσαλία, έτσι και το σύνολο της δουλειάς τους απευθύνεται αποκλειστικά στο κοινό της Δύσης. Η θεματολογία των έργων τους πηγάζει σταθερά γύρω από τον πόλεμο και την πολιτική αναταραχή που επικρατεί χρόνια τώρα στη Συρία διαμορφώνοντας μια γλώσσα που ενώνει το ιστορικό ντοκουμέντο και το στοιχείο της μυθοπλασίας. Μέχρι και τη σύνδεση με την αρχαία ελληνική τραγωδία δοκίμασαν (τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη και την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή) διαπιστώνοντας πως όλα τα κορυφαία αδιέξοδα του πολέμου διατυπώνονται ιδανικά από τους Ελληνες τραγικούς.

Παρόλα αυτά, οι δύο καλλιτέχνες δεν αισθάνονται πρεσβευτές – πόσω μάλλον πολιτικοί πρεσβευτές – της πατρίδας τους. «Είναι αναπόφευκτο ο κόσμος να μας βλέπει έτσι κι ίσως είναι ένα επιπλέον βάρος στις πλάτες μας. Σαφώς και θέλουμε να προκαλέσουμε μια συζήτηση για τα όσα συμβαίνουν στη Συρία, χωρίς ωστόσο να επιδιώκουμε μια πολιτική δήλωση· κάνουμε πρωτίστως θέατρο και η δουλειά μας θέλουμε να αντιμετωπιστεί με καθαρούς όρους ενός έργου Τέχνης» παρατηρεί ο Μοχάμεντ Αλ Αττάρ.

Εξάλλου και παρά τις τραγικές συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργούν, η Τέχνη εξακολουθεί να λειτουργεί σαν μια νησίδα παρηγοριάς, σαν έναν τόπο ανακωχής όπου η αιματοχυσία παύει, οι βομβαρδισμοί σωπαίνουν, τα παιδιά της Συρίας δεν θυσιάζονται. «Η δουλειά μας, μας προστατεύει» υπερθεματίζει ο Ομάρ Αμπουσαάντα. «Προστατεύει τη φιλία μας, τη διάθεση για συλλογικότητα και μ’ έναν τρόπο είμαστε τυχεροί ως καλλιτέχνες».

_{Ο χορογράφος Μιθκάλ Αλζγκάι στο «Misplacement»}

Ο συμπατριώτης τους, ο χορογράφος Μιθκάλ Αλζγκάϊρ, συμφωνεί. Παρότι στη μνήμη του η Συρία δεν έχει ισοπεδωθεί – καθώς από το 2010 έχει εγκατασταθεί και εργάζεται στο Παρίσι – δεν διεκδικεί ρόλο ακτιβιστή. «Δεν είναι αυτός ο στόχος μου. Σαν Σύριος είμαι αναπόφευκτα συνδεδεμένος με το πρόβλημα. Όμως δεν κάνω πολιτική. Διατυπώνω μια διαμαρτυρία ενάντια στη βία. Νομίζω ότι μπροστά στα όπλα η τέχνη παραμένει ανίσχυρη. Σε μια μετακίνηση στοχεύουμε και σε ότι μπορεί να μείνει ζωντανό από έναν πολιτισμό που καταστρέφεται, χάνεται».
Κι αν δεν έπρεπε να ξεχάσει έναν ήχο από την πατρίδα του, αυτός θα ήταν ο σκοπός από τα παραδοσιακά τραγούδια γάμου. Η ακραία συνθήκη της εξέγερσης και αργότερα του πολέμου έφεραν το Συριακό λαό πιο κοντά στην ανάγκη να διατηρήσει τις ρίζες του, πριν εξαφανιστούν κάτω από τα ερείπια ή στις δοκιμασίες που επιφυλάσσει το ταξίδι της προσφυγιάς, εκτιμά ο Αλζγκάϊρ. «Οταν παρακολουθούσα τις διαμαρτυρίες στις πλατείες της Αραβικής Άνοιξης ένιωθα πως όλη αυτή η έκρηξη έχει την ενέργεια των παραδοσιακών χορών μας. Αισθάνομαι λοιπόν, ότι η παράδοση μας εμπλουτίζεται με μια επαναστατική σωματικότητα, διαμορφώνεται μια νέα κληρονομιά για τις επόμενες γενιές κι ίσως μετά στην καταστροφή να μπορέσουμε να συνδεθούμε πιο δυνατά με την πατρίδα μας».

Το έργο του «Displacement» με το οποίο συμμετέχει στο αφιέρωμα της Στέγης «Focus on Syria» αποτυπώνει ακριβώς αυτό το δεσμό μεταξύ παράδοσης και της νέας συνθήκης που για τον ίδιο δεν είναι άλλη παρά η εξορία, η μετατόπιση.
Στο τέλος της μέρας, ο Μιθκάλ Αλζγκάϊρ δεν χάνει την ελπίδα του παρότι δεν έχει ψευδαισθήσεις πως η γενιά του δεν θα δει ξανά τη Συρία να λάμπει. «Προσπαθώ να φανταστώ τι έρχεται μετά τον πόλεμο. Στο μυαλό μου έχω την εικόνα του βομβαρδισμένου Βερολίνου μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου. Είναι μεγάλος ο κίνδυνος να διασπαστεί και η Συρία μα δεν τολμώ να πω ότι δεν ελπίζω σ’ ένα καλύτερο αύριο».

Τόσο το «Displacemant» όσο και το «While i was waiting» συνθέτουν το μίνι παραστατικό μαραθώνιο για τη Συρία που παρουσιάζεται στη Μικρή και την Κεντρική Σκηνή της Στέγης αύριο Τετάρτη 26 και την Πέμπτη 27 Οκτωβρίου.