Συν + Πλην: “Ταρτούφος ή Οι Απατεώνες” στο θέατρο Τζένη Καρέζη

Το έργο

Το πιο πολυπαιγμένο έργο του Μολιέρου, o «Ταρτούφος» γράφεται το 1664, και ανεβαίνει για πρώτη φορά στο πλαίσιο βασιλικής γιορτής στις Βερσαλλίες. Ωστόσο – όπως ήταν αναμενόμενο – ο κλήρος με τη συμπαράσταση της βασιλομήτορος αντιδρά. Τα μέλη της «Εταιρείας της Αγίας Κοινωνίας», σε συνάντησή τους στο σπίτι του μαρκήσιου De Laval, αποφασίζουν την απαγόρευση της «κακόβουλης κωμωδίας». Ετσι, παρά τις προσπάθειες και τις αιτήσεις του Μολιέρου προς τον Λουδοβίκο ΙΙΔ´, ο «Ταρτούφος» παρουσιάζεται μόνο σε ιδιωτικές αναγνώσεις, ενώ το 1667 παίζεται στο Palais Royal με πολλές περικοπές και τον τίτλο «Ο απατεώνας» (υπότιτλος που ακολουθεί το έργο και σήμερα). Απαγορεύεται όμως εκ νέου. Μεσολαβούν δύο χρόνια πολεμικής και αγώνων ώσπου να πεισθεί ο βασιλιάς και να επιτρέψει στον Μολιέρο να το παρουσιάσει με την προσθήκη δύο νέων πράξεων. H επιτυχία του «Ταρτούφου» ξεπερνάει κάθε προσδοκία, επιτυχία που συνοδεύει σταθερά τη μετέπειτα πορεία του.

Το έργο αφηγείται την ιστορία του ευλαβή και αθώου (δήθεν) Οργκόν, που φιλοξενεί στο σπίτι του τον ψευδευλαβή Ταρτούφο, ο οποίος δεν ανήκει καν στις τάξεις του κλήρου. Ωστόσο με πονηριά και καπατσοσύνη επικαλούμενος το θείο, τις επιταγές της Εκκλησίας και της χριστιανικής ηθικής πετυχαίνει να εξουσιάσει απόλυτα τον προστάτη του, να ζει άνετα στο σπίτι του ως φιλοξενούμενος, να σπείρει τη διχόνοια στην οικογένεια και εν τέλει να διεκδικήσει ερωτικά και την Ελμίρα, σύζυγο του Οργκόν. Ο τελευταίος όμως, ανεπηρέαστος από τα μέλη της οικογένειάς του, κλείνει τ’ αυτιά του και ακολουθεί τυφλά τον Ταρτούφο.

Μέσα στους αιώνες, ο «Ταρτούφος» γλωσσολογικά έχει ταυτιστεί με την έννοια του υποκριτή ενώ στο επίσημο λεξικό της Γαλλικής Ακαδημίας έχει καταχωρηθεί ως συνώνυμο της λέξης «απατεώνας»

Μέσα στους αιώνες, ο «Ταρτούφος» – πέραν του ότι γλωσσολογικά έχει ταυτιστεί με την έννοια του υποκριτή ενώ στο επίσημο λεξικό της Γαλλικής Ακαδημίας έχει καταχωρηθεί ως συνώνυμο της λέξης «απατεώνας» – έχει γίνει αντικείμενο άφθονων μελετών και αμφισβητήσεων αποκαλύπτοντας τη θεοσέβεια που εκφράζεται με την υποκριτική φιλανθρωπία, την πνευματική χρεοκοπία και τον ωμό κυνισμό της αριστοκρατίας. Στο πρόσωπο του ήρωα του δηλαδή ο Μολιέρος αναγνωρίζει το αποτέλεσμα ενός κοινωνικού φαινομένου. Ο Ταρτούφος αντλεί κύρος από ένα δόγμα και εν ονόματι του λεηλατεί τις συνειδήσεις που διψούν για ένα στήριγμα. Προσφέρει στο κεφάλι του Οργκόν ένα μεγαλοπρεπές ιδεολογικό καπέλο. Με λίγα λόγια ο… ταρτουφισμός δεν ευδοκιμεί χωρίς τον Οργκόν και κάθε Οργκόν.

Αυτή η ερμηνεία του έργου συγγενεύει και με την ανάγνωση των Χειλάκη – Δούνια που εμφανίζουν τον Ταρτούφο όχι ως θύτη αλλά ως ένα δυνάμει θύμα της οικογένειας των αστών που τον χρησιμοποιούν μέχρις εσχάτων ως προκάλυψη αρετής και ευσέβειας -αρκεί φυσικά να μην απειλήσει ή θίξει τα κεκτημένα τους…

Τα Συν (+)

• Η νέα μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα. Έχοντας εξοικειωθεί με τις μεταφράσεις του Γιώργου Μπλάνα στο αρχαίο δράμα (πρόσφατα παραστάθηκαν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου ο «Φιλοκτήτης» και ο «Προμηθέας δεσμώτης» σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου) δεν περιμέναμε τίποτα λιγότερο από την πυκνότητα, την ποίηση, τον λυρισμό και μάλιστα σε έμμετρο λόγο, που εμφανίζει η εργασία του στον «Ταρτούφο».

• Η διασκευή – επεξεργασία. Οι δομικές ατέλειες του κειμένου που γράφτηκε σε τρεις φάσεις και με τρεις εκδοχές για να δεχθεί τελικά προσθήκες από τον ίδιο το Μολιέρο δίνουν το άλλοθι στους συν-σκηνοθέτες και διασκευαστές του, Αιμίλιο Χειλάκη και Μανώλη Δούνια να αντλήσουν από, συγγενούς προβληματικής, κείμενα του Μολιέρου, με χαρακτηριστικότερο τα αποσπάσματα του «Δον Ζουάν» και καίρια να τις τοποθετήσουν στην αρχή και στο κλείσιμο της παράστασης.

• Οι ερμηνείες του θιάσου. Ένα καλοκουρδισμένο σύνολο τόσο στη διδασκαλία του λόγου όσο και στις εκφραστικές ποιότητες (εδώ έχει βοηθήσει σημαντικά και ο άψογος σχεδιασμός του μακιγιάζ) με κορυφαίους τους Αιμίλιο Χειλάκη, Αλκη Κούρκουλο, Αθηνά Μαξίμου, Ράνια Οικονομίδου, Τσιμάρα Τζανάτο, Αλέξανδρο Βάρθη, Άγγελο Μπούρα.

• Η καλαίσθητη σκηνογραφία. Ο Κωνσταντίνος Ζαμάνης παρουσιάζει μια από τις πιο ενδιαφέρουσες δουλειές του, καλοφτιαγμένες, ευφάνταστες και με περιεχόμενο. Ένας κεκλιμένος καθρέφτης διπλής όψης που ταυτίζεται με την ανάγνωση της παράστασης για τα δυο πρόσωπα μιας αλήθειας. Εξίσου φροντισμένα και τα κοστούμια και πάλι με την υπογραφή του.

• Η κινησιολογία. Ακολουθώντας την λοξή φορά του σκηνικού και σε επιμέλεια του Θεμιστοκλή Παυλή όλος ο θίασος υιοθετεί μια αντίστοιχη συμπεριφορά σώματος που αφενός επιβάλλει μια φόρμα στο παίξιμο κι αφετέρου φέρνει μια παιχνιδιάρικη διάθεση στο όλο εγχείρημα.

Τα Πλην (-)

• Η έλλειψη συγκέντρωσης. Είτε αναφορικά με την σχέση με το κείμενο είτε με την κινησιολογική αφοσίωση που απαιτεί η σκηνοθεσία υπήρξαν κενά συγκέντρωσης από κάποιους ηθοποιούς της διανομής.

Το Άθροισμα (=)

• Kαλοστημένo, από κάθε άποψη, ανέβασμα στο κλασικό έργο του Μολιέρου.