Η Μαριάν Σατραπί βγαίνει στον «ένοπλο αγώνα» κατά της Ακροδεξιάς. Και δεν αστειεύεται
Το τρομερό κορίτσι από το Ιράν, πολιτογραφημένη Γαλλίδα πια, σκηνοθέτις του σινεμά, comic novelist, ζωγράφος και συγγραφέας – προσκεκλημένη της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση – βγάζει τη μαντίλα και τα βάζει με τους απανταχού ρατσιστές.
Καπνίζει μανιακά. Καπνίζει μανιακά τσιγάρα Sante για να ενισχύσει την ελληνική οικονομία. Είναι αθυρόστομη. Βρίζει πολύ όταν οδηγεί. Κι έχει ζητήσει από τη Γαλλίδα μεταφράστρια να είναι απόλυτα ακριβής σε ό,τι λέει. Ακούει δυτική ποπ και ροκ. Μικρή είχε σκέιτμπορντ κι έτρωγε χάμπουργκερ. Είναι μοναχική· τόσο που δεν αντέχει να συναναστρέφεται ανθρώπους για πάνω από δύο ώρες. Για τη δημιουργία ευθύνεται το ποτό. Και μάλλον είχε πιει πολύ όταν δούλευε το «Περσέπολις». Είναι αυτές οι λεπτομέρειες που κάτι σημαίνουν. Και η Μαριάν Σατραπί ανοίγεται στις λεπτομέρειες σαν να είναι αυτές που την καθορίζουν κι όχι τα καλλιτεχνικά της πρόσωπα και προσωπεία, τα κόμιξ, οι ταινίες, τα βιβλία. Σαν να μην είναι οι καταβολές και οι επιρροές της, οι αστοί και προύχοντες γονείς της από το Ιράν, η περιπέτεια της μετανάστευσης, η γαλλική της παιδεία και το αυστριακό της τραύμα.
Από την κεντρική σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση – της οποίας είναι καλεσμένη – υπόσχεται πως θα υπογράψει σε όλους τα βιβλία της (τα κόμικς «Περσέπολις» και «Κεντήματα» από τις εκδόσεις Ηλίβατον). Προηγουμένως, μοιάζει η ίδια με βιβλίο ανοιχτό. Μοιάζει με εκείνο το κοριτσάκι στα ασπρόμαυρα σκίτσα της, στο εμπόλεμο Ιράν. Γιατί αυτό το κοριτσάκι ήταν. «Δεν αποκαλώ τη δουλειά μου αυτοβιογραφική. Δεν είχα άλλη επιλογή. Αν δεν έγραφα αυτήν την ιστορία στο πρώτο πρόσωπο, θα ήταν σαν να έγραφα μια ιστορία στο όνομα κάποιου άλλου και θα έπρεπε να τοποθετηθώ σαν να είμαι ιστορικός, κοινωνιολόγος ή πολιτικός και δεν είμαι τίποτε απ’ όλα αυτά. Είμαι απλώς ένα άτομο που γεννήθηκε σε ένα συγκεκριμένο μέρος, μια συγκεκριμένη στιγμή, που δεν επέλεξα και ήθελα απλώς να εξηγήσω τι συνέβαινε γύρω μου· οπότε δεν είχα άλλη επιλογή από το να χρησιμοποιήσω τον εαυτό μου» λέει.
Το «Περσέπολις» για το οποίο μιλάει είναι ήδη γεγονός. Χειμώνας του 2007. Η 35χρονη τότε Σατραπί περνάει από το κόμικς στο σινεμά – χώρο στον οποίο δραστηριοποιείται ακόμα αν και στα κόμιξ δεν πρόκειται να ξαναγυρίσει – παρότι, όπως επισημαίνει, «δεν έχω πλάνο καριέρας. Αν είχα θα είχα βγάλει πολλά λεφτά. Απλώς ξέρω πως μπορεί να λειτουργήσει όλο αυτό κι αισθάνομαι ότι μπορεί να εξαπατώ τον κόσμο με την επιτυχία μου. Στην πραγματικότητα εκείνο που ικανοποιεί είναι η επιθυμία να μάθω, η επιτυχία μου βρίσκεται στην ευχαρίστηση να μάθω».
Πλάνο από το φιλμ «Περσέπολις»
Για να ζήσει κανείς σε μια νέα χώρα πρέπει κάποια στιγμή να θάψει εκείνο το κομμάτι του εαυτού του που τον κάνει να νιώθει εξόριστος
Δουλεύοντας από το ευρωπαϊκό εναλλακτικό σινεμά μέχρι το Χόλιγουντ, το Ιράν πάντα θα την στοιχειώνει. Κι όμως εκείνη δηλώνει πως είναι ένα κεφάλαιο που μέσα της έχει πια κλείσει. Έχουν περάσει εξάλλου 17 χρόνια από τη μόνιμη εγκατάσταση της στο Παρίσι. «Παρακολουθώ τι συμβαίνει στην πατρίδα μου· ωστόσο για να ζήσει κανείς σε μια νέα χώρα πρέπει κάποια στιγμή να θάψει εκείνο το κομμάτι του εαυτού του που τον κάνει να νιώθει εξόριστος» ομολογεί. Μολονότι δεν κρύβει την περίεργη νοσταλγία που νιώθει για τη χώρα της αποκλείει το ενδεχόμενο να επιστρέψει αφού δεν βρίσκει καλή την ιδέα να περάσει την υπόλοιπη ζωή της στη φυλακή – τύχη, που ως γνωστόν, έχουν και οι περισσότεροι συνάδελφοι της. Εξάλλου, όπως τονίζει, «ότι είχα να πω για το Ιράν το είπα. Δεν είμαι μια Ιρανή Πασιονάρια. Θα ήταν ανέντιμο να συνεχίζω να μιλώ για μια χώρα που στην πραγματικότητα δεν γνωρίζω πια».
Την στιγμή που εγκαταλείπει για πάντα το Ιράν είναι η στιγμή που πετάει οριστικά τη μαντίλα από το μέτωπο της. Δηλωμένη πολέμιος στη χρήση της μαντίλας, υπερασπίζεται την ίδια ώρα το δικαίωμα κάθε γυναίκας που επιλέγει να την φοράει για θρησκευτικούς ή για λόγους παράδοσης. «Το ότι εγώ δεν πιστεύω στο Θεό μπορεί να σημάνει ότι ο Θεός σε δύο χρόνια θα με ψήσει σαν κοτόπουλο στο φούρνο! Αλλά ποια είμαι εγώ για να πω στους ανθρώπους να μην πιστεύουν; Η ελευθερία μου ξεκινάει εκεί που ξεκινάει και η ελευθερία των άλλων» τονίζει και στηλιτεύει με θάρρος τη νομοθετημένη απόφαση της Γαλλίας να απαγορεύσει τη χρήση της μαντίλας στα σχολεία εφόσον αναγκάζει νεαρά κορίτσια να παραιτηθούν από τη μόρφωση για να υπακούσουν την παράδοση και την πίστη τους.
Κάθε ρατσιστής είναι βλάκας. Δεν πρέπει να στεκόμαστε με κατανόηση απέναντι στο ρατσισμό, πρέπει να τον καταπολεμούμε
Το διαβατήριο της είναι πλέον γαλλικό. Η καθημερινότητα της από καιρό ευρωπαϊκή. Όμως, αυτό δεν την εμποδίζει να στέκεται με αποστροφή απέναντι στη θέση των Ευρωπαίων για τους πρόσφυγες. «Είναι τρομερό, απαίσιο αυτό που συμβαίνει. Στις περιόδους ανθρωπιστικών κρίσεων οι πρόσφυγες γίνονται αποδέκτες μίσους, παρομοιάζονται με ζώα. Μα ακόμα και η Βασίλισσα της Αγγλίας να περνούσε μια τέτοια οδύσσεια με άγριο ζώο θα έμοιαζε. Κι όποιος δεν το καταλαβαίνει αυτό είναι βλάκας. Κάθε ρατσιστής είναι βλάκας. Δεν πρέπει να στεκόμαστε με κατανόηση απέναντι στο ρατσισμό, πρέπει να τον καταπολεμούμε» λέει αποφασιστικά· και το εννοεί.
Η Μαριάν Σατραπί τάσσεται ανοιχτά υπέρ του «ένοπλου αγώνα» – ύποπτο για μια Ιρανή μα αμέσως ξεκαθαρίζει. «Όταν εννοώ ένοπλο αγώνα εννοώ ότι στους ρατσιστές αξίζει κι ένα χαστούκι. Με αυτή την έννοια ίσως να μπω στον ένοπλο αγώνα κατά των ακροδεξιών». Δεν αστειεύεται καθόλου. Έχει κιόλας δοκιμάσει την “απειλή” της σε μια γειτόνισσα της στο Παρίσι που την είδε να προσφέρει σνακ σ’ έναν άστεγο. «Δεν πρέπει να τους ταΐζετε» της είπε εκείνη επιτακτικά και η Μαριάν την προειδοποίησε: «Θα σας χτυπήσω» την απείλησα. «Μερικές φορές πιστεύω ότι αν πεις κάτι πολλές φορές, ίσως τελικά γίνει αντιληπτό».
Η εκλογή του Τραμπ, η προοπτική προεδρίας της Λεπέν, η εθελοτυφλία των Ευρωπαίων ηγετών στη δικτατορία του Ερντογάν, οι ανηλεείς βομβαρδισμοί της Συρίας προβάλλουν, στα μάτια της Σατραπί, μια κοινή αλήθεια: Την στρεβλή πορεία της ανθρωπότητας. «Καμιά Δημοκρατία δεν εγκαθίσταται ισοπεδώνοντας μια χώρα. Προφανώς και δεν είναι μια καλή στιγμή για τον κόσμο. Τα πράγματα δεν είναι πολύ κουλ. Κι ίσως οι νομοθεσίες να εμποδίζουν τους ακροδεξιούς να επιφέρουν αλλαγές όμως ο ρατσιστικός τους λόγος μολύνει τις κοινωνίες. Κι αυτό είναι αρκετό».
Καμιά δικτατορία δεν μπορεί να κρατήσει· ο άνθρωπος είναι γεννημένος να είναι ελεύθερος
Η Μαριάν Σατραπί είναι απαισιόδοξη. Βλέπει την Ευρώπη να οδεύει προς το χειρότερο, τη συντήρηση και το φασισμό. Για το απώτερο μέλλον όμως αισιοδοξεί αφού «καμιά δικτατορία δεν μπορεί να κρατήσει· ο άνθρωπος είναι γεννημένος να είναι ελεύθερος». Εμπιστεύεται, λέει, την ενσυναίσθηση και τη συμπόνια των ανθρώπων, ένα από τα βασικότερα συστατικά των πολιτισμένων κοινωνιών. Θεωρεί πως οι αλλαγές συμβαίνουν μόνο αν είναι ενταγμένες σε μια βαθιά πολιτιστική κουλτούρα. Και ως εκ τούτου, απορρίπτει χωρίς δεύτερες σκέψεις τις βίαιες επαναστάσεις.
Η Μαριάν Σατραπί μιλάει τόσην ώρα για πολύ σοβαρά πράγματα. Ωστόσο πιστεύει ακράδαντα πως δεν πρέπει να παίρνουμε τη ζωή τόσο σοβαρά. Τα αστεία της είναι το επιχείρημα της. «Το χιούμορ είναι ένδειξη ευφυίας και εντιμότητας. Οι άνθρωποι χωρίς χιούμορ είναι ηλίθιοι. Σκεφτείτε το: Κλαίμε για τους ίδιους λόγους σε όλο τον κόσμο – γιατί πενθούμε αγαπημένα πρόσωπα, γιατί χωρίζουμε από το σύντροφο μας. Γελάμε όμως για τους ίδιους λόγους; Όχι». Στο μεταξύ, λέει ένα αστείο, γελάει όλη η αίθουσα μαζί της – κατάμεστη παρεμπιπτόντως – και εξαφανίζεται στα παρασκήνια για να καπνίσει.
