Βιβλία στο… κομοδίνο: 5 ειδικοί αναγνώστες διαλέγουν τις καλύτερες εκδόσεις της χρονιάς

Θάνος Βερέμης, «Σκέψεις για τον 21ο αιώνα», (εκδ. Καστανιώτης).

Τα συγκεντρωμένα άρθρα του ιστορικού Θάνου Βερέμη στην «Καθημερινή», μια επιλογή από την αρθρογραφία των τελευταίων 15 ετών, λειτουργούν, σε αυτήν την έκδοση, όχι μόνο ως καλειδοσκόπιο πολιτικών εξελίξεων αλλά πρωτίστως ως μία σπονδυλωτή πορεία προς τη δημαγωγία και την επικράτηση ανορθολογικών ερμηνευτικών σχημάτων. Ο Θάνος Βερέμης επιτυγχάνει, εν τέλει, μια σύνθεση η οποία σταδιακά εξακτινώνεται για να περιλάβει αναφορές για την πολιτική και την τέχνη, την κοινωνία και τη δημιουργία. Αν και συχνά, οι διαπιστώσεις είναι πικρές ή σκοτεινές, ο Θάνος Βερέμης διακατέχεται από φιλελεύθερο, θετικό πνεύμα και πίστη στο αύριο.

Ο ιστορικός Γιάννης Α. Μάζης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Ηamline της Μινεσότα από το 2000 και έγραψε αυτή τη μελέτη για τον Ιωνα Δραγούμη στα αγγλικά με την πεποίθηση ότι ενισχύει τη διεθνή βιβλιογραφία με ελληνικά θέματα διεθνούς ενδιαφέροντος. Εξαιρετικά ακριβής η αποτίμηση της προσωπικότητας του Δραγούμη από την ερευνητική γραφίδα του Γιάννη Α. Μάζη. Με διεισδυτικό τρόπο αναλύονται οι απόψεις του Δραγούμη κατά του εκδυτικισμένου εθνικού κράτους και του ιδεολογήματος των αλύτρωτων Ελλήνων και υπέρ μιας συνομοσπονδίας Ελλήνων και Τούρκων σε μία εξελιγμένη εκδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου οι «πολιτισμικά ανώτεροι» Ελληνες θα κυριαρχούσαν στην «καθ΄ημάς Ανατολή».

Η Αθηνά Κακούρη με το εναργές ενδιαφέρον της για την ιστορία, καταπιάνεται με τον εθνικό διχασμό της δεκαετίας του 1910 και κυκλώνει ένα σύνθετο, αντιφατικό, πολύσημο και ανοικτό ζήτημα με ένα τρόπο νηφάλιο και στέρεο ώστε να δώσει στον αναγνώστη τροφή για κριτική σκέψη. Τα «δύο βήτα», ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, και η διαφορετική πολιτική τους για τη στάση της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δίχασαν τους Ελληνες με τρόπο που οδήγησε σε ακρότητες και κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις. Το πρόσφατα αναζωπυρωμένο ενδιαφέρον για την ιστορία του 20ού αιώνα υποδέχεται το βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη ως μία σημαντική συμβολή στον δημόσιο διάλογο.

«Λαιμάργως και απνευστί» διαβάζεται, όπως διαφημίζεται αυτοσαρκαζόμενον, το νέο βιβλίο του αθηναιοδίφη Θωμά Σιταρά, γεμάτο από ανεκδοτολογικά στιγμιότυπα, αφηγήσεις, ευτράπελα και ιστορίες από την Αθήνα των αρχών του 20ού αιώνα. Η καθημερινότητα της παλιάς Αθήνας, μέσα από τους ανθρώπους της και την κοινωνική ζωή, αναπαρίσταται με το γνώριμο, γλαφυρό και σπινθηροβόλο ύφος του Θωμά Σιταρά που έχει ταλέντο να αναδεικνύει τη μικροϊστορία σε κάμερα ακτινογραφίας μιας εποχής που η απόσταση του χρόνου είτε εξωραΐζει είτε αποσιωπά.

ΡΟΥΛΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (δημοσιογράφος)

Συνήθως αφήνω λίγο καιρό από την έκδοση ενός βιβλίου, ώστε να καταλαγιάσουν οι αρχικές εντυπώσεις και να προσανατολιστώ καλύτερα σ’ αυτό που πραγματικά επιθυμώ να διαβάσω.
Με το νέο έτος, έχω σκοπό να αρπαχτώ πρώτα από τον «Θάνατο του μισθοφόρου» του Αντώνη Νικολή (εκδ. Ροδακιό) γιατί μ’ αρέσει ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίον ο συγγραφέας του παρίσταται στην ελληνική πεζογραφία και γιατί η θητεία του στη δραματουργία με σιγουρεύει πως ό,τι είναι γραμμένο, έπρεπε οπωσδήποτε να γραφτεί. Θα συνεχίσω με το νέο βιβλίο του Κώστα Ακρίβου «Τελευταία νέα από την Ιθάκη» (εκδ.Μεταίχμιο) γιατί μου το έχουν συστήσει ένθερμα άνθρωποι που εκτιμώ και παρακολουθώ τη γνώμη τους για την λογοτεχνία και κατόπιν θα κάνω ένα μεγάλο στάσιμο στην «Ημέρα Ανεξαρτησίας» (εκδ. Πατάκη, μετάφραση Θωμάς Σκάσσης) και στον μεγαλύτερο, κατά τη γνώμη μου, εν ζωή συγγραφέα, τον Ρίτσαρντ Φορντ κι ας μην εκδίδονται τα έργα του στην Ελλάδα με την σειρά που έχουν γραφτεί. Από την εκδοτική έκρηξη του ιστορικού – ερευνητικού βιβλίου, που πολύ με χαροποιεί, έχω βάλει από τώρα στα υπόψιν το «Επτά πόλεμοι, τέσσερις Εμφύλιοι, Επτά πτωχεύσεις» του Γ.Β. Δερτιλή και τον «Χαρίλαο Τρικούπη» της Λύντιας Τρίχα, και τα δυο από τις εκδόσεις «Πόλις». Για τις δύσκολες στιγμές, φυλάω στο ντουλαπάκι μου με τα γλυκά την επανέκδοση του μυθιστορήματος του Αλέξη Πανσέληνου «Βραδιές μπαλέτου» (Μεταίχμιο). Γιατί ορισμένα βιβλία μας ακολουθούν σε όλη μας τη ζωή.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ (κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια) 

Laszlo Krasznahorkai: H μελαγχολία της αντίστασης (μετ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Πόλις)

Matthias Enard: Πυξίδα (μετ. Σοφία Διονυσοπούλου, εκδ. Στερέωμα)

Σίνκλερ Λιούις: Δεν γίνονται αυτά εδώ (μετ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη)

Ρίτσαρντ Φόρντ: Ημέρα ανεξαρτησίας (μετ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Πατάκη)

Νάσος Βαγενάς: Πανωραία (εκδ. Κέδρος)

Η ζωή μιας πόλης, της Δράμας, μπλεγμένη με τη ζωή μιας γυναίκας, ιδωμένες με τα μάτια του ενήλικου, καλλιεργημένου αφηγητή. Συγκλονιστική κατάδυση στον ψυχισμό μιας απλής γυναίκας που βιώνει τα προσωπικά της δράματα με ποιητική στωικότητα και συνάμα μια μετά λόγου γνώσεως αποτύπωση του ελληνικού, επαρχιακού ήθους της δεκαετίας του ‘50.

ΛΙΖΥ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ (Ομότιμη καθηγήτρια Συγκριτικής Γραμματολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ) 

Ξένια Κουναλάκη, Στις ταινίες κλαίω στις πιο άσχετες σκηνές, (εκδ. Πόλις)

Οι ιστορίες θα μας σώσουν, υποστήριζε δυο χρόνια πριν (2014) μέσω του ίδιου εκδότη ένας άλλος δημοσιογράφος, ο Μιχάλης Μητσός. Η αρθρογράφος στην εφημερίδα Καθημερινή ακολουθεί εδώ, με τον δικό της τρόπο, το παραπάνω αξίωμα. Τα κείμενα του βιβλίου της, άλλα αναρτημένα στο διαδίκτυο και άλλα αδημοσίευτα, έχουν έναν έκδηλο χρονογραφικό παλμό: η επικαιρότητα τρέχει ξέφρενα πλάι μας και απαιτεί την αποτύπωσή της, τον σχολιασμό της, αλλά από επιλεγμένες οπτικές γωνίες, με ιδιαίτερα φίλτρα. Απομονώνονται λοιπόν ιστορίες μικρές, προσωπικές, σχεδόν αυστηρά ιδιωτικές, καθημερινές και εφήμερες που ενίοτε σκοντάφτουν στη μεγάλη Ιστορία, την ανελέητη και επιδραστική για όλους μας. Κείμενα σπιντάτα, αυτοσαρκαστικά, αριστερής ευαισθησίας και κοσμοπολίτικης συνείδησης, εσωστρεφή και συνάμα εξωστρεφή, ενδυόμενα τον εξομολογητικό τόνο για να κοινοποιήσουν διαθέσεις της στιγμής ή ισόβιες βεβαιότητες που υπερβαίνουν ωστόσο το ατομικό σύμπαν και γίνονται ηχείο μιας γενικότερης ανησυχίας. Με την περιέργεια του επαγγελματία, την ειλικρίνεια της χειραφέτησης και την αμεσότητα του «ανταποκριτή» σε μια δύσκολη χώρα.

Δημήτρης Καλοκύρης, Παρασάγγες Β΄, (εκδ. Άγρα)

Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι εύγλωττος για τον αυτοβιογραφικό ελιγμό που επιχειρεί: Ευρετήριο προσωπικών χρόνων• η επισήμανση ότι πρόκειται για ένα δεύτερο τόμο μας υπενθυμίζει διακριτικά τον πρώτο, του οποίου αποτελεί συμπλήρωμα (Παρασάγγες Α΄, Ονομαστικόν, Άγρα, 2014). Μια λεξικογραφική κιβωτός που κρύβει στα αμπάρια της, λημματογραφημένη εντέχνως τη ζωή του Καλοκύρη, αλλά και τις ζωές των άλλων, όσοι συναπαντήθηκαν μαζί του εν φαντασία και λόγω: έργα και ημέρες επιφανών και αφανών εργατών της ποίησης και της πρόζας, της φωτογραφίας και των συνεικόνων (collages), της καταλογογράφησης και της φιλολογίας έτσι όπως τα καλειδοσκοπεί το σκωπτικό, υπερρεαλιστικής κοπής και μπορχεσιανής λογικής δαιμόνιο του συγγραφέα. Χιούμορ, παρωδία, παιγνιώδης διάθεση, έκκεντρη, κουριόζα ματιά σε έγκυρες πηγές, χαρτογραφήσεις επινοημένων περιοχών, πειθαρχημένη περιπλάνηση σε κόσμους υπαρκτούς και φανταστικούς – η ευρυμάθεια ανατοκίζει την έμπνευση. Η ευρετηριακή δομή του βιβλίου έχει το πλεονέκτημα ότι ο αναγνώστης μπορεί να περιδιαβάσει κατά βούληση σε αυτό το εγκυκλοπαιδικό χάος επιλέγοντας οποιοδήποτε λήμμα.

Κώστας (Ντάντης) Βρεττάκος, Ασκήσεις περιέργειας, (εκδ. Ποταμός)

Ένα βιβλίο-ψυχούδι: είδος νέκυιας, μνημόσυνου πεφιλημένων νεκρών. Έθιμο αρχαίο, φερμένο από την ορεινή Γορτυνία που τηρούσε μέχρι πρό τινος η πατριά των Βρεττάκων στον γενέθλιο τόπο, την Πλούμιτσα. Κείμενο που αναθυμάται τρυφερά τη μητέρα, την Πιπίτσα, το «Πιπιτσόνι», φόρος τιμής στη μνήμη της, αλλά συμπλέκει και τα δικά του πεπραγμένα καθώς και της ευρύτερης οικογένειας, καθώς εφάπτονται συνειρμικά οι αφηγήσεις και οι ιστορίες και μας οδηγούν από διάφορους δρόμους στις λεωφόρους της Ιστορίας. «Πειραγμένο» ημερολόγιο; χρονικό; (αυτο)βιογράφημα; Ασκήσεις, όντως, τα επεισόδια ανακυκλώνονται, επανέρχονται κάθε φορά από άλλη σκοπιά, οι εκδοχές συμφύρονται αλλάζοντας συνεχώς επίπεδα (πίστες) στο παιχνίδι της αφήγησης, διαβρώνοντας εμμονικά τη θύμηση. Εικόνες από τον Πειραιά, την Αθήνα, την πελοποννησιακή ύπαιθρο επιτυπώνονται η μια στην άλλη με κινηματογραφική μαεστρία. Υποβλητική η επωδός στο τελευταίο ψυχούδι που καταγράφει η μνήμη, στοιχειώνει αυτή την αυτογνωστική δοκιμή: Είμαστε, δεν είμαστε, ξέρουμε, δεν ξέρουμε, τους πέρσινους, τους φέτινους, τους αλησμονημένους. Θεός σχωρέσ’ τους.

Νίκος Δαββέτας, Ωστικό κύμα, (εκδ. Πατάκης)

Η σκληρή πρώτη εικόνα είναι καθηλωτική στη γυμνότητά της: τοπίο απόλυτης καταστροφής στο μετρό του Λονδίνου μετά από βομβιστική επίθεση φανατικών ισλαμιστών• παντού ερείπια, καπνός, στάχτη, βουή – το μόνο που ακούγεται είναι το ανέμελο κουδούνισμα κάποιων κινητών, όσα άντεξαν στο ωστικό κύμα των δύο απανωτών εκρήξεων. Περίεργο βιβλίο που εσωτερικεύει την καταιγιστική υπερπληροφόρηση περί τρομοκρατίας και την εστιάζει στον ωρολογιακό μηχανισμό που φέρνει αντιμέτωπη μια μάνα (ενός από τα θύματα) με τις ενοχές, τις τύψεις και τις παραλείψεις της: ένα άλλο ωστικό κύμα που τη στέλνει απότομα σε αλλεπάλληλες αναδρομές του βίου τους και εμποδίζει την ομαλή διεργασία ενός αδιανόητου πένθους. Αφήγηση αρητόρευτη και αποφορτισμένη, δίχως ιδεολογικά κλισέ και περιγραφικές ευκολίες, μεταδίδει τη φρίκη που ανά πάσα στιγμή μπορεί να γίνει δική μας.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ (κριτικός λογοτεχνίας) 

Αλέξης Πανσέληνος, «Βραδιές μπαλέτου», (εκδ. Μεταίχμιο)

Ενα μυθιστόρημα που δημοσιεύτηκε το 1991 και κυκλοφορώντας ξανά φέτος διεκδικεί και πάλι τα πρωτεία. Ενδεχομένως γιατί αποτελεί ανατομία του σύγχρονου ελληνικού ατομικισμού, που θα γεννηθεί σε ένα περιβάλλον απορφανισμένο πολιτικά και ιδεολογικά, σε μια κοινωνία-προάγγελο των σημερινών παθών μας: κοινωνία την οποία η λογοτεχνία θα προλάβει να αποδώσει έκτυπα στον καιρό της. Κι αυτό ενάντια στους ισχυρισμούς αρκετών σήμερα ότι κανένας ποτέ δεν κατάλαβε κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης τους κινδύνους που είχαν διαγραφεί ήδη από τις πρώτες δεκαετίες της.

Γιώργος Σκαμπραδώνης, «Υπουργός νύχτας» (εκδ. Πατάκης)

Νίκος Παναγιωτόπουλος, «Γραφικός χαρακτήρας», (εκδ. Μεταίχμιο)

Βαγγέλης Σιαφάκας, «Με μια χιλιάρα Καβασάκι», (εκδ. Πόλις)

Εκείνο το οποίο φέρνει στην επιφάνεια των διηγημάτων του ο Βαγγέλης Σιαφάκας (πρώτη εμφάνιση) είναι η καθημερινότητα και ο ατομικός κόσμος των ηρώων του: ξεκινώντας από την παιδική και την εφηβική τους ηλικία, περνώντας ξυστά από τον καιρό της ένταξής τους στην πολιτική οργάνωση του Ρήγα Φεραίου και φτάνοντας μέχρι την ωριμότητά τους. Οι συλλογικοί όγκοι παραμένουν σε αυτή τη γραμμή ένα αχνό άκουσμα ή ένας σταθερά εξωτερικός φλοιός. Μια μήτρα από την οποία θα ξεπηδήσει όχι ο αχός της Ιστορίας, αλλά η μικροσκοπική κλίμακα του εγώ: μια κλίμακα, ωστόσο, που θα μετατραπεί βαθμιαία σε μακροσκοπική εικόνα μιας ολόκληρης εποχής.