Σε πρώτο πρόσωπο: Η Ηωάννα Σπανού μιλά για το έργο “Πέδρο Καζάς”

Το 1918 σε μια σοφίτα στο Παρίσι, ένας νεαρός μικρασιάτης που αγαπάει τη ζωγραφική και τις περιπέτειες, έγραψε ένα έργο θρυλικό για τα ελληνικά γράμματα, τον «Πέδρο Καζάς» που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1920 στο Αϊβαλί. Η κυκλοφορία του επέβαλε αμέσως τον νεαρό συγγραφέα, τον Φώτη Κόντογλου, στους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας. «Μια πόρτα ανατολίτικη άνοιξε στη μίζερη, μικρόπνοη κλεισμένου χώρου λογοτεχνία μας και μπήκε μια μεγάλη αναπνοή», έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης. Ο Οδυσσέας Ελύτης σημειώνει: «τὴν ἀγάπη μου γι᾿ὅ,τι ἀποτελεῖ μία καταφρόνεση τῆς στεγνῆς λογικῆς, μιὰ περιπέτεια τοποθετημένη πέρα ἀπὸ τὰ σύνορα τοῦ φρόνιμου καὶ τοῦ γνώριμου, τὸ κέντρισμα γι᾿ αὐτὸ τὸ παιχνίδι τοῦ ῾θαυμαστοῦ᾿ ποὺ λέω νὰ μὴν τὸ σταματήσω ποτέ μου, δὲν μπορῶ νὰ ξεχάσω, μοῦ τό ῾δωσε πρώτη φορὰ ὁ Πέδρο Καζάς τοῦ Κόντογλου».

Η ιστορία του Πέδρο συμβαίνει σε παλιές εποχές και μακρινά μέρη. Ο ήρωας του έργου ανήκει στους αποικιοκράτες της Πορτογαλίας και έχει φημισμένους προγόνους που έχουν ζήσει πειρατικές περιπέτειες στα χρόνια που αντιμάχονταν η Ισπανία την Πορτογαλία για τις ποθητές κατακτήσεις του Ινδικού Ωκεανού. Παραδόξως η ζωή του ήρωα μοιάζει αρκετά σύγχρονη. Γεννημένος σε μια προβληματική οικογένεια, προχωράει στη κλασική μουντή φοιτητική ζωή στην μεγαλούπολη Μπομπάη, για να βρει διέξοδο στα άσκοπα ταξίδια και στις εξερευνήσεις. Συμπτωματικά ανακαλύπτει ένα ρημονήσι που τον πλανεύει με την ομορφιά και την ηρεμία του.Απαξιώνοντας τον σύγχρονο τρόπο ζωής, αποφασίζει να εγκατασταθεί μόνιμα εκεί, διαλέγοντας για σύντροφό του ένα πλάσμα αλλόκοτο και σιωπηλό, τον Όσο. Ο παράδεισος που ονειρεύτηκε όντως αποκαλύπτεται μπροστά του φτάνοντας στην πλήρη εξέλιξή του που δεν είναι παρά η κόλαση. Η ιστορία τελειώνει με έναν φόνο και μια αποκάλυψη για το παρελθόν του ήρωα, ο οποίος πλέον καταλαβαίνει πως η επιλογή του είναι η μοίρα του, προκαθορισμένη από τα αμαρτήματα των παλαιών του προγόνων. Δεν υπάρχει διέξοδος.

Θέλησα να ασχοληθώ με τον Πέδρο Καζάς κατά την διάρκεια των σπουδών μου στο Λονδίνο, όταν πρωτοδιάβασα το έργο κλεισμένη στο μικρό μου δωμάτιο, αναζητώντας τον δικό μου παράδεισο, την δική μου φωνή. Ανακάλυψα λοιπόν πως ο Φώτης έχει πλάσει έναν αυθεντικό ελληνικό μύθο, όπως ακριβώς ήταν πάντα οι ελληνικοί μύθοι: εξωτικός, γεμάτος περιπέτειες και γνώση. Για εμένα ο Πέδρο Καζάς είναι ένα αλληγορικό παραμύθι που μιλά για την μύηση του ανθρώπου στην τραγωδία της ζωής. Το πνεύμα του εμπεριέχει τον παλμό της εποχής μας μ’ ένα προφητικό τρόπο που όμοιό του συναντάμε στον Ντοστογιέφσκι ή και στον Κάφκα. Και έχει παραμείνει ξεχασμένο, σαν να επιθυμεί το ίδιο να φανερωθεί σε ανάλογους καιρούς και να μεταδώσει το μήνυμα: ο άνθρωπος αισθάνεται το ίδιο δέος απέναντι στην ανοιχτή θάλασσα όπως και διασχίζοντας ένας κοιμητήρι. Η περιπέτεια δεν είναι μόνο η αποκάλυψη του έξω κόσμου, αλλά και του έσω. Και πρέπει να μείνουμε πιστοί σε αυτή την δική μας παράδοση, στην εσωτερική μετανάστευση με έναν λίτο τρόπο. Αυτή ή λειτουργική ματιά καθόρισε την παράσταση που έχει για σκηνικό ένα ξύλινο κιβώτιο που είναι η περιουσία του ήρωα, ένα φτυάρι κι έναν κασμά.

Για να μετατραπεί το δύσκολο αυτό και ποιητικό κείμενο σε μονόλογο εργάστηκα με τεχνική και φαντασία. Από τη μια μεριά οργάνωσα έναν εξαιρετικά επιτυχημένο εργαστήριο στο Ίδρυμα Θεοχαράκη και δούλεψα το κείμενο με ένα σύνολο ανθρώπων για να ανακαλύψω την δραματουργική γραμμή που φωτίζει καλύτερα την ιστορία και έσκυψα για τρία χρόνια πάνω στο κείμενο. Από την άλλη ασχολήθηκα με την γλώσσα του Παπαδιαμάντη ανεβάζοντας την προηγούμενη χρονιά τον «Σημαδιακό» στο Ίδρυμα Κατακουζηνού, αλλά και με την καθαρή ποίηση του Δ. Σολωμού μέσα από την performance «Σε γνωρίζω;». Κατέληξα πλέον στον Πέδρο Καζάς με την κρυφή ελπίδα πως βάζοντας το ρυζόχαρτο της δικής μου προσωπικής ιστορίας πάνω στο κείμενο θα βρεθεί ο θησαυρός. Κι αυτός ο θησαυρός για το ελληνικό θέατρο είναι η λαλιά μας.

Η Ηωάννα Σπανού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο Λονδίνο (MA Text and Performance, Royal Academy of Dramatic Art & King’s College) έχοντας αποφοιτήσει από τη Σχολή Καλών Τεχνών Τμήμα Θεάτρου ΑΠΘ και από μία Ανωτέρα Δραματική Σχολή. Εργάστηκε στο Εθνικό Θέατρο ως βοηθός σκηνοθέτη και ηθοποιός με την Λ. Κονιόρδου. Η συνεργασία τους συνεχίστηκε στο Κέντρο Αρχαίου Δράματος «Δεσμοί» όπου δούλεψε ως θεατρολόγος-ηθοποιός.Πρωτότυπη καλλιτεχνική της εργασία έχει παρουσιαστεί στο Ίδρυμα Θεοχαράκη («Ένα κερί αρκεί», «Σε γνωρίζω;», «Το Σάββατο δεν βλέπουμε θέατρο, κάνουμε θέατρο»), στο Ίδρυμα Κατακουζηνού («Ο Σημαδιακός», «Σε γνωρίζω;») και στο Μουσείο Παπαδιαμάντη. Στο Λονδίνο εργάστηκε στο Technis Theatre, στην Royal Shakespeare CO, Discovery channel, Rainbow co και στην ομάδα της mask maker C. Vervain. Είναι μητέρα τριών παιδιών.