Συν + Πλην: 1984 στο Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου

Θετικές και αρνητικές σκέψεις για την παράσταση «1984» που σκηνοθετεί η Κατερίνα Ευαγγελάτου στο Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου.

02.01.2017

Το έργο

Είναι βασισμένο σε ένα από τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, που έγραψε το 1948 ο Τζορτζ Οργουελ και μετά από την κυκλοφορία του, όταν θέλουμε να περιγράψουμε εφιαλτικές καταστάσεις προσωπικής συντριψης από τα δημόσια πράγματα, τα περιγράφουμε με τον όρο «οργουελικό». Ενα βιβλίο που γράφτηκε μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, που περιγράφει το αδιανόητο τοπίο του ολοκληρωτισμού κάθε απόχρωσης, που προσθέτει την απογοήτευση, πρώιμη αλλά πλήρη, του Οργουελ από το όνειρο στο οποίο είχε πιστέψει. Ενα βιβλίο στο οποίο υπάρχει ο ένας, ο μόνος, η μειοψηφία, που δεν υπακούει, που δεν συναινεί, που δεν ενστερνίζεται και δεν υπηρετεί την εξουσία -μια εξουσία που θέλει να ελέγχει τα πάντα, ακόμα και τη σκέψη γι’ αυτό και έχει ιδρύσει την Αστυνομία Σκέψης-, και γι’ αυτό συνθλίβεται.

Η παράσταση είναι η διασκευή των Ρόμπερτ Αϊκι και Ντάνκαν Μακμίλαν, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Η παράσταση

Είχα πάρα πολλά χρόνια να διαβάσω το βιβλίο του Οργουελ. Ενα από τα ζητούμενα ήταν με ποιον τρόπο θα με άγγιζε το κείμενό του, σήμερα, το 2016. Πήγα με πολλές προσδοκίες στην παράσταση, ξέροντας ότι είχα να βασιστώ σε δοκιμασμένους συντελεστές, σε κάθε τομέα. Στη σκηνή του εξαιρετικά ανακαινισμένου Νέου Θεάτρου Κατερίνας Βασιλάκου, η Εύα Μανιδάκη είχε απολύτως περιγράψει με το σκηνικό που έστησε την ψυχρότητα, την αδιαφάνεια και το ομοιόμορφο αυτής της φρικτής πολιτείας. Υπήρχαν πολλές οθόνες, άλλες με παράσιτα, άλλες που έδειχναν σκηνές περασμένων ολοκληρωτικών καθεστώτων.

Και η παράσταση, -παρά τις μικρές αλλαγές της διασκευής, που βάζει τον κεντρικό ήρωα, αυτόν που χτυπάει γροθιά στο μαχαίρι, που τα βάζει με το αδιανόητο, που ελπίζει και ονειρεύεται το διαφορετικό και τις μικρές ρωγμές στην απόλυτη ομοιομορφία, τον Ουίνστον Σμιθ (Αργύρη Πανταζάρα) να κάνει ένα διαρκές flash back, σ’ ένα θάλαμο που μοιάζει με άσυλο, με νοσοκομείο, πάντως έναν θάλαμο όπου βρίσκεται ένας αποδυναμωμένος, πλέον, άνθρωπος-, ακολουθεί κατά γράμμα το πνεύμα του οργουελικού κειμένου. Και κάπου εκεί, παρά την άψογη εκτέλεση της σκηνοθετικής επιλογής από όλους, ένιωσα να χάνω τη θερμοκρασία της παράστασης. Κι όχι μόνο για τη ρεαλιστική παρουσίαση των βασανιστηρίων του Ουίνστον Σμιθ στο δεύτερο μέρος (γιατί άραγε δεν θα μπορούσε αυτό να είναι μέσα από τις πολλές οθόνες;), αλλά κυρίως γιατί θα περίμενα κάπως αλλιώς να θίγεται σήμερα ο «Μεγάλος αδελφός», ή η απόλυτη αδυναμία των ανθρώπων στις διάφορες έλκτικές κατ’ αρχάς μορφές της τεχνολογίας, που όμως κάνουν δημόσιες πολλές προσωπικές στιγμές και δεδομένα.

Δεν ξέρω πόσο ακριβώς μπορούσαν να συνομιλήσουν οι πολλοί νέοι θεατές με τον όρο «Κόμμα», δεν ξέρω σε τι ακριβώς τους παρέπεμπε. Σε μένα ήταν περισσότερο ένα ιστορικό σχόλιο, θεατροποιημένο με θαυμαστό τρόπο και πολύ κόπο και πολλή σκέψη, που δεν συνομίλησε όμως καθόλου με τους σημερινούς «Μεγάλους αδελφούς». Ναι ήταν ασφαλώς η διασκευή που χρησιμοποίησε η Κατερίνα Ευαγγελάτου και ίσως το σχόλιο και η αίσθηση του ανικανοποίητου να αφορά τη διασκευή. Πάντως το ανικανοποίητο υπήρχε.

Κι αν κάτι κουβαλούσα πολύ έντονα από το βιβλίο, ήταν η σκηνή του Θαλάμου 101, του απόλυτου τρόμου, της απόλυτης εξαθλίωσης και ταπείνωσης των ανθρώπων από εκείνους που έχουν τον έλεγχο. Και παρότι μεταφέρθηκε κι αυτό απολύτως ρεαλιστικά, ήταν από τις πιο δυνατές σκηνές. Τις πιο καθηλωτικές, έτσι όπως καθηλώνει η απόλυτη επαφή με τη βία, με την παράνοια, με την ανεξέλεγκτη άσκηση δύναμης και εξουσίας.

Τα Συν (+)

Τα σκηνικά, τα κοστούμια, οι φωτισμοί. Η Εύα Μανιδάκη, το ανέφερα ήδη, υπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο το πνεύμα της σκηνοθεσίας και της διασκευής του «1984». Το ίδιο και τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα, όπως και ο Νίκος Βλασόπουλος με τη δύσκολη δουλειά των φωτισμών.

Η σκηνοθεσία. Η Κατερίνα Ευαγγελάτου έχει αποδείξει έως σήμερα το πόσο δουλεύει μια παράσταση, το πόσο την σκέφτεται, πόσο την σχεδιάζει σε λεπτομέρεια. Μερικές φορές αυτό, είναι αλήθεια, απογυμνώνεται από συναισθηματικούς χυμούς. Στην προκειμένη περίπτωση, στο «1984» δεν είχε να βγάλει πολύ συναίσθημα. Βγήκε στην έξοχη στιγμή του ζευγαριού (στην κρυφή τους βόλτα στο δάσος και στο δωμάτιο που τάχα τους παραχωρεί κάποιος που αποδεικνύεται χαφιές), στη στιγμή που πίνουν «στο παρελθόν», σ’ αυτό που αναζητούν, στην κανονικότητα, στις ανθρώπινες διαστάσεις.

Οι ερμηνείες. Ο Αργύρης Πανταζάρας μπορεί να έπαιξε έναν ρόλο που έμοιαζε αβανταδόρικος, ήταν όμως δύσκολος, πυκνός, που απαιτούσε σωματική και ψυχική εγρήγορση. Και καθήλωνε σε κάθε στιγμή, σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, κατά την οποία ήταν στη σκηνή διαρκώς. Ο Νίκος Κουρής στο ρόλο του Ο’ Μπράιεν (του προσώπου της εξουσίας που είναι όλα) μετέδωσε την ψυχρότητα, την υποκρισία, τον κυνισμό και την αναλγησία με τον τρόπο που έπρεπε. Η Λένα Δροσάκη περπάτησε σε νέες υποκριτικές διαδρομές και κατάφερε να δώσει την Τζούλια, τη γυναίκα που καταφέρνει να επιβιώνει σε όλες τις καταστάσεις και να ξεγελά όλες τις πλευρές. Αλλά και όλοι οι υπόλοιποι ρόλοι, αυτοί που αναπαρέστησαν την κοινωνία του «1984», την υποταγή των ανθρώπων, την αγωνία τους να επιβιώσουν αφανίζοντας τους άλλους, ερμηνεύτηκαν θαυμάσια.

Ειδικά εφέ, βίντεο, ειδικές κατασκευές: Είχε πολλά ειδικά εφέ αυτή η παράσταση, ιδίως στο δεύτερο μέρος, με τα βασανιστήρια. Οι Αφοί Αλαχούζοι τα επιμελήθηκαν με επάρκεια και ρεαλισμό. Ο Μιχάλης Κλουκίνας ανέσυρε διάφορες σκηνές ολοκληρωτισμών στα βίντεο, και ο Μπάμπης Κατσιμίχας ανέλαβε να στήσει κάποιες ειδικές κατασκευές που υπηρέτησαν και υποστήριξαν αυτό το οργουελικό σύμπαν.

Η παραγωγή. Εχει ήδη επισημανθεί από άλλους συναδέλφους. Η παραγωγή του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου, η εμπλοκή του με μια ακόμα δύσκολη παράσταση, τα ρίσκα που παίρνει, η στήριξη των αναγκών μιας περίπλοκης παράστασης. Ολα αυτά είναι από τα Συν που αρχίζουν να λείπουν, είναι η επιχειρηματικότητα που εξαφανίζεται σιγά σιγά.

Τα Πλην (-)

Η διασκευή και η σύνδεση με το κείμενο: Με όλα αυτά τα καλά επιμέρους στοιχεία, εντέλει έφυγα απογοητευμένη από το Νέο Θέατρο «Κατερίνα Βασιλάκου». Οχι για κάθε έναν από τους συντελεστές, κάθε άλλο, αλλά για την οπτική, για τον υπέρμετρο ρεαλισμό, το υπερβολικό σπλάτερ, την αναγκαστική συναισθηματική συμμετοχή στη βία, και, κυρίως, την απόλυτη απουσία και σύνδεση, έστω και υπαινιχτικά (εφόσον ακολούθησε τη διασκευή η Κατερίνα Ευαγγελάτου) των σύγχρονων μορφών αυτού που έμεινε να λέμε «Ο Μεγάλος Αδελφός». Και υπάρχουν πολλές τέτοιες, στην καθημερινότητα, στον δημόσιο βίο. Ηταν μια παράσταση με απόλυτο σεβασμό στο κείμενο του Οργουελ, με απόλυτο σεβασμό και κυριολεκτική αναπαράσταση των τότε τρόμων. Κι αυτό τέλικά ήταν το έλλειμμα του εγχειρήματος.

Το άθροισμα

Παρά τις ενστάσεις, η παράσταση της Κατερίνας Ευαγγελάτου κρύβει δουλειά, κόπο, σκέψη, μέθοδο, οργανωτικότητα και ως θεατρική πρόταση δεν έχει ψεγάδια. Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, εντοπίζεται στην ανάγνωση του έργου, στην μονόπλευρα ιστορική του παρουσίαση και στα υπερβολικά ρεαλιστικά στοιχεία. Παρ’ όλα αυτά πρόκειται για ένα ιστορικό βιβλίο, για ένα βιβλίο που καθόρισε πολλές γενιές και πολλές ματιές, και ακόμα και ως ακαδημαϊκή γνώση έχει σημασία να το γνωρίζουμε.