Πρόσωπα

Δημοσθένης Παπαδόπουλος: «Το καλλιτεχνικό υλικό της Ελλάδας είναι απίστευτα ισχυρό, αλλά ανεκμετάλλευτο»

Μετά από έξι χρόνια απουσίας στη Γερμανία όπου εργάστηκε σαν ηθοποιός αφηγείται το χρονικό της «απόδρασης» κι επιστρέφει στην αθηναϊκή σκηνή για να σκηνοθετήσει «Το στρίψιμο της βίδας».

03.01.2017

Δεν θα είχαν πολλοί συνάδελφοι του, τουλάχιστον της γενιάς και των δυνατοτήτων του, την ίδια τόλμη να τα παρατήσουν όλα και να ζήσουν σε μια ξένη χώρα. Μέσα σε μια νύχτα, ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος πήρε τη μεγάλη απόφαση να πετάξει για το Βερολίνο κι ας είχε κάπως στρωμένη τη ζωή του στην Αθήνα (ύστερα από 20 χρόνια επαγγελματικής πορείας) κι ας μην μιλούσε «γρι» Γερμανικά. Έξι χρόνια μετά, με ένα κύκλο καινούργιων εμπειριών ζωής και τέχνης να τον συνοδεύουν – αλλά και μ’ ένα πτυχίο Γερμανικών – επιστρέφει στην Ελλάδα για να μαζέψει λίγο από το φως της. Έπειτα από τον «Καζιμίρ και Καρολίνα» του Χόρβατ που ανέβασε τον περασμένο χειμώνα στο Cartel επανακάμπτει σκηνοθετικά με «Το στρίψιμο της βίδας» του Τζέιμς Χένρι στο θέατρο «Ανεσις». Και παρότι στη Γερμανία εργάστηκε αποκλειστικά ως ηθοποιός, στην Ελλάδα ανοίγει έναν καινούργιο δρόμο ως σκηνοθέτης.

Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να έχετε απομακρυνθεί από το κομμάτι της ερμηνείας και έχετε αφιερωθεί στη σκηνοθεσία. Πως το εξηγείτε όλο αυτό;

Με ενδιαφέρει πολύ η σκηνοθεσία. Με ενδιαφέρει πολύ και η μετάφραση. Τα τελευταία έξι χρόνια έπαιξα σαν ηθοποιός μόνο στην Γερμανία. Απομακρύνθηκα σαν ηθοποιός μόνο από την Ελλάδα. Ήθελα καινούργιες προκλήσεις, ήθελα ανανέωση. Αλλά επί της ουσίας δεν ξεχωρίζω τις ιδιότητες ηθοποιού – σκηνοθέτη. Όταν παίζω σαν ηθοποιός λειτουργώ και ως σκηνοθέτης. Και το ανάποδο. Όταν σκηνοθετώ μπαίνω και στον ρόλο του ηθοποιού – δεν γίνεται διαφορετικά. Το θέατρο είναι σύνθεση. Δεν μπορείς να λειτουργείς μονοδιάστατα. Ο καλός ηθοποιός οφείλει να είναι και σκηνοθέτης με έναν τρόπο.

Τι έχει αλλάξει μέσα σας καλλιτεχνικά και σε υπαρξιακό επίπεδο αυτά τα τελευταία χρόνια;

Είμαι πιο συμφιλιωμένος με τους φόβους μου. Αγάπησα τις αδυναμίες μου. Είμαι πιο δεκτικός.

Ποιοι είναι οι φόβοι σας; Και σε τι δεν είχατε ανοχή;

Δεν έχω ανοχή στην έλλειψη ευγένειας. Στον φθόνο. Και στην προχειρότητα. Ως προς τους φόβους μου η απάντηση είναι πολύ δύσκολη. Δεν είναι πολύ εύκολο να τους εντοπίσεις. Πολλές φορές ονοματίζεις κάτι ως φόβο και αργότερα συνειδητοποιείς ότι αυτό ήταν μόνο το προσωπείο. Και ο πραγματικός φόβος είναι κάτι τόσο κρυμμένο, που ούτε καν το είχες υποψιαστεί. Σίγουρα πάντως είχα για πολύ καιρό φόβο στην συναισθηματική εμπλοκή.

Δεν φοβηθήκατε να φύγετε για τη Γερμανία, σχεδόν χωρίς δεύτερη σκέψη. Τι έχει μεσολαβήσει στο μεσοδιάστημα;

Έμεινα και δούλεψα στην Γερμανία έξι χρόνια. Ήταν μια απίστευτη εμπειρία για μένα και μια ανανέωση προσωπική και καλλιτεχνική που την είχα ανάγκη. Δεν θα συνεχίσω όμως να μένω μόνιμα εκεί. Για εμάς τους ανθρώπους της Μεσογείου η έλλειψη ήλιου είναι κάτι βασανιστικό. Όμως το Βερολίνο είναι πια ένα σημαντικό κομμάτι στη ζωή μου. Θα βρίσκομαι συχνά εκεί αλλά τον περισσότερο χρόνο θα ζω στην Ελλάδα.

Τι αφήνατε πίσω σας φεύγοντας;

Δεν ήθελα τίποτα ν’ αφήσω. Ήθελα να βρω. Ένιωθα ότι δεν έβρισκα τίποτα καινούργιο πια στην Ελλάδα.

Είπατε ή νιώσατε ποτέ «μετανάστης στη Γερμανία»;

Ποτέ. Ακριβώς το αντίθετο. Ίσως γιατί ήμουν τυχερός και δούλεψα αμέσως εκεί στο θέατρο.

Είμαι πιο συμφιλιωμένος με τους φόβους μου. Αγάπησα τις αδυναμίες μου. Είμαι πιο δεκτικός

Η πιο ισχυρή ανάμνηση σας ως ηθοποιός εκεί;

Όταν έπαιξα την Ολίβια στη «Δωδέκατη νύχτα» του Σαίξπηρ στο Ernst Deutsch Theater στο Αμβούργο. Ήταν ο πρώτος μου πρωταγωνιστικός ρόλος στα γερμανικά και η ιδέα ότι παίζει άντρας την Ολίβια ήταν η βάση της σκηνοθεσίας. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι η ευθύνη και το βάρος ήταν τεράστια. Είχε όμως πολύ μεγάλη επιτυχία. Η παράσταση βραβεύτηκε μάλιστα ως η καλύτερη σκηνοθεσία εκείνης της χρονιάς.

Τι έχετε κερδίσει και τι έχετε χάσει δουλεύοντας στο Βερολίνο – και από τη σχετική αποστασιοποίηση από τα ελληνικά πράγματα;

Μόνο κέρδισα. Κέρδισα καινούργιες εμπειρίες. Έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης. Επίσης επανεκτίμησα κάποια πράγματα στην Ελλάδα βλέποντάς τα από απόσταση.

Όπως;

Το φως της Ελλάδας είναι για μένα – όπως και για τους περισσότερους Έλληνες νομίζω – απαραίτητο. Η έλλειψη φωτός στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης είναι κάτι βασανιστικό. Κακά τα ψέματα, ζούμε σε μία από τις ομορφότερες χώρες του κόσμου. Ακόμα και τώρα που υπάρχει οικονομική εξαθλίωση.

Στο επαγγελματικό κομμάτι;

Στο Βερολίνο επαγγελματικά ένιωθα περισσότερο εξοικειωμένος. Όταν δουλεύω εδώ πολλοί με κατακρίνουν ως τελειομανή και πολύ δύσκολο άνθρωπο. Κι αυτό επειδή στην δουλειά μου απαιτώ τα πράγματα να γίνονται όπως πρέπει και στην ώρα τους. Στην Γερμανία ήμουν ένας κανονικός επαγγελματίας.

Και η ποιότητα ζωής;

Σε κάποια πράγματα η Γερμανία είναι φυσικά σε πολύ καλύτερο επίπεδο. Οι κοινωνικές παροχές, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οι συνθήκες εργασίας κτλ. δεν συγκρίνονται με την Ελλάδα. Αλλά το να μπορείς να οδηγείς στην Αθήνα με ανοιχτό παράθυρο και να σε λούζει ο ήλιος, το να είσαι σε μισή ώρα στην θάλασσα και σε μια-δυο ώρες σε ένα νησί είναι κι αυτό ποιότητα ζωής. Εξαρτάται τι χρειάζεσαι κάθε φορά.

Κάνετε συγκρίσεις ανάμεσα στις δύο θεατρικές πραγματικότητες που γνωρίζετε;

Δεν μου αρέσει γενικά να κάνω συγκρίσεις. Πιστεύω όμως ότι το καλλιτεχνικό υλικό της Ελλάδας είναι απίστευτα ισχυρό αλλά ανεκμετάλλευτο.

Υπό ποια έννοια;

Το υλικό – η πρώτη ύλη – του καλλιτεχνικού δυναμικού είναι πολύ δυνατή αλλά παραμένει ανεκμετάλλευτο γιατί το κράτος δεν επενδύει στον πολιτισμό. Δεν υπάρχει καμία οργανωμένη και μεθοδευμένη παιδεία. Δεν υπάρχει στόχος. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει στην Γερμανία. Εκεί το κράτος επενδύει στον πολιτισμό. Θεωρεί τον πολιτισμό κάτι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη της χώρας. Εδώ μας αρκεί να μιλάμε για τους μεγάλους της αρχαιότητας και να είμαστε περήφανοι γι΄ αυτούς.

Όταν δουλεύω εδώ πολλοί με κατακρίνουν ως τελειομανή και πολύ δύσκολο άνθρωπο. Στη Γερμανία ήμουν ένας κανονικός επαγγελματίας

Επιστρέφετε σκηνοθετώντας το «Στρίψιμο της βίδας», ένα έργο που δίνει τη δυνατότητα διαφόρων εκδοχών πραγματικότητας. Πως το προσεγγίζετε;

Σαν εφιάλτη. Σαν ένα άγριο παραμύθι που βιώνει ένα καταπιεσμένο σεξουαλικά γυναικείο μυαλό. Σαν ελεύθερο συνειρμό στον καναπέ του ψυχαναλυτή.

Σας λείπουν τα παραμύθια στην εποχή μας;

Όποιος θέλει να ζήσει παραμύθι το ζει, ανεξαρτήτως εποχής. Τώρα τι παραμύθι ζει, και τι συνέπειες έχει αυτό το παραμύθι είναι μία άλλη ιστορία. Η δουλειά μου βασίζεται στο παραμύθι. Η δουλειά του ηθοποιού και του σκηνοθέτη είναι ακριβώς αυτό. Να εξιστορεί παραμύθια.

Έχουμε ανάγκη τη συλλογική αντίληψη της πραγματικότητας ή την προσωπική;

Νομίζω ότι η έννοια της πραγματικότητας είναι κάτι καθαρά υποκειμενικό. Δεν μπορεί να είναι κάτι συλλογικό. Σίγουρα όμως έχουμε ανάγκη από κοινωνική συνείδηση.

Τι θα ήταν διαφορετικό στη χώρα μας αν ήμασταν φορείς κοινωνικής συνείδησης;

Η παιδεία θα ήταν ανώτερη. Θα έλειπαν οι ακροδεξιές και φασιστικές τάσεις. Θα υπήρχε σεβασμός στο παλιό και στο καινούργιο. Σεβασμός στη διαφορετικότητα. Είναι τόσα πολλά που θα ήταν διαφορετικά. Η κοινωνική συνείδηση είναι, νομίζω, η βάση της ανάπτυξης των κοινωνιών.

_{Ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος με τη Θάλεια Ματίκα στις πρόβες του «Στριψίματος της βίδας».}

Πως μεταφράζετε την έννοια «στρίψιμο της βίδας» σε κοινωνικό επίπεδο; Είναι μια εποχή – στην Ελλάδα και παγκοσμίως – που περιγράφεται από αυτήν;

Η αγγλική έκφραση “The turn of the screw”, που κυριολεκτικά στα ελληνικά μεταφράζεται ως «Το στρίψιμο της βίδας», δεν συσχετίζεται απαραίτητα με την έννοια της τρέλας, όπως συμβαίνει με την ελληνική έκφραση. Επειδή όμως το θέμα της τρέλας είναι βασικό στο μυθιστόρημα η ελληνική μετάφραση ίσως και να είναι πιο εύστοχη από την πρωτότυπη αγγλική. Το “turn of the screw” θα μπορούσε περιγραφικά να μεταφραστεί ως ‘Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι’ ή ως ‘ Η χαριστική βολή”. Ναι. Ίσως όλες αυτές οι εκφράσεις εκφράζουν την σημερινή κοινωνικοπολιτική ελληνική και παγκόσμια κατάσταση. Το ποτήρι ξεχείλισε, δόθηκε η χαριστική βολή και έστριψε η βίδα. Ο συνειρμός είναι άμεσος και δεν νομίζω ότι χρειάζεται περαιτέρω να αναλυθεί.

Προσπαθείτε να διατηρείτε αποστάσεις από αυτή την αποκαρδιωτική πραγματικότητα;

Προσπαθώ πάντα να επικεντρώνομαι στα θετικά.

Δώστε μου μερικά παραδείγματα.

Ο ήλιος. Η θάλασσα. Οι φίλοι. Οι σχέσεις. Η δουλειά μου. Για τον κάθε άνθρωπο είναι διαφορετικά.