Πρόσωπα

Ελένη Καραϊνδρου: «ξορκίζω» όλες μου τις απώλειες μέσα από την μουσική μου

Η Ελένη Καραΐνδρου βρίσκεται σε δημιουργική έξαρση. Οι περισσότεροι την γνωρίζουμε από την ορχηστρική μουσική που επένδυσε αριστουργηματικά το ποιητικό σινεμά του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Παράλληλα τρέφει μια ιδιαίτερη αγάπη, ίσως και πιότερη για το Θέατρο. Φέτος είναι η χρονιά που θα παρουσιάσει το «Γλυκό πουλί της νιότης» του Tennessee Williams, ολοκλήρωσε μόλις τις συνθέσεις για το θεατρικό του Ευγένιου Ο’ Νηλ «Πόθοι κάτω από τις λεύκες» για το Εθνικό Θέατρο και δουλεύει μια συνεργασία για το Théâtre national de la Colline στο Παρίσι υπό τον τίτλο εργασίας «Το τραγούδι του πουλιού του αμφίβιου».Παράλληλα κυκλοφόρησε και η δισκογραφική της κατάθεση «DAVID», που το προσωπικό στοιχείο της μουσικής της ντύνει ένα ιδιόμορφο θεατρικό και ποιητικό κείμενο ενός άγνωστου Χιώτη ποιητή του 18ου αιώνα. Με αφορμή αυτή την τελευταία δουλειά της, που έχει αρκετό παρελθόν πίσω της, θα μου μιλήσει η ίδια. Αλλά εκεί είναι που η μεγάλη συνθέτης Ελένη Καραΐνδρου, προχωρά πέρα από την μουσική, σε φλέγοντα αισθητικά, κοινωνικά και ιστορικά ζητήματα.

10.01.2017

Ας μιλήσουμε για τον δίσκο «DAVID»

Με κέρδισε αμέσως η ιστορία του. Είναι ένα ζουμερότατο, καταπληκτικό έργο, με αρκετά κωμικά στοιχεία, βεβαίως θρησκευτικού χαρακτήρα. Είναι η ιστορία του Δαυίδ, του βασιλιά που έπεσε σε πολλές αμαρτίες, που όλη η χώρα του ήταν μια αμαρτωλή χώρα γεμάτη διαφθορά, κάτι που μας θυμίζει το σήμερα, και πέφτει αρρώστια, καταστροφές γιατί έτσι αποφασίζει ο Θεός, να τους τιμωρήσει. Μες στο έργο υπάρχει η έννοια της δικαιοσύνης και της ευσπλαχνίας. Η ιστορία του DAVID όμως δεν είναι νέα. Ξεκινάει πριν από 32 χρόνια που μόλις είχε ανακαλυφθεί το κείμενο, στην Ρώμη. Ο άγνωστος αυτός ποιητής από την Χίο και που το έργο του πλουτίζει την αιγαιοπελαγίτικη παράδοση, με ένα τρόπο μοναδικό γιατί δεν υπάρχουν άλλα, προφανώς έγραψε αυτό το έργο για να τραγουδηθούν κομμάτια του. Και το έγραψε κάπου ανάμεσα στο 1740-1760. Το κείμενο ήταν στα Ελληνικά αλλά με λατινικούς χαρακτήρες. Τότε το 1980, έγινε και η πρώτη παράσταση του έργου από τον Ευαγγελάτο στην Χίο. Μου ζήτησε να γράψω για την παράσταση μια πολύ εκτεταμένη μουσική. Πολλά πράγματα δεν τα έχω αλλάξει από τότε. Αν και τότε είχα μπει στην μουσική για σινεμά, από το 1979, με τον Χριστοφή, την Μαρκετάκη, τον Αγγελόπουλο, ο «Δαυίδ» γραφόταν παράλληλα και ήταν ζωντανός μέσα μου, μέχρι πρόσφατα το 2010 που ηχογραφήθηκε σε ζωντανή εμφάνιση στο Μέγαρο Μουσικής.

Γιατί ενδιαφερθήκατε για το έργο;

Γιατί λάτρεψα το κείμενο. Είναι μια γραφή υπέροχη, λαϊκή γραφή, που εμπεριέχει ποίηση. Έχει μια λαϊκότροπη γλώσσα με πολλά θεατρικά στοιχεία. Επίσης, ένα τραγούδι του δίσκου με είχε επηρεάσει σημαντικά. Λίγο καιρό πριν, είχα δει να σκορπίζουν τη στάχτη της Μαρίας Κάλλας στο πέλαγος. Ήταν συγκλονιστική στιγμή, αυτή η εικόνα. Όταν πρωτοδιάβασα το κείμενο, υπήρχε ένα τραγούδι εκεί μέσα, που μου θύμισε εκείνη την στιγμή και έτσι έγραψα την μουσική. Αυτό που απασχόλησε όμως τον συγγραφέα και μοιάζει ενδιαφέρον και εξαιρετικά επίκαιρο, είναι το εφήμερο των ανθρώπινων καταστάσεων, βιωμάτων και συναισθημάτων, το εφήμερο της ζωής.

Έχει μελαγχολία η μουσική μου γιατί είμαι ένα όν που ζει στην εποχή του και στην κοινωνία. Και δεν σημαίνει ότι είναι κακό αυτό

Ως αυτοτελές μουσικό έργο, ποιο εργαλείο χρειάζεται ο ακροατής για να το κατανοήσει, να το προσλάβει;

Την τέχνη δεν την κατανοούμε. Την τέχνη ή την εισπράττουμε ή δεν την εισπράττουμε. Και την εισπράττει ο καθένας ανάλογα με τα βιώματα του, την καλλιέργεια του. Κανένα έργο δεν πρόκειται να το εισπράττουν όλοι. Κάποια έργα, για παράδειγμα, το «Κονσέρτο για βιολί» του Μπετόβεν, το κατανοούμε ή μας συγκινεί; Όταν βλέπουμε ένα έργο του Πικάσο, πρέπει να μας το αναλύσουν; Αν το πιάσεις, το έπιασες. Πιστεύω όμως πως για την μουσική είναι πιο απλά τα πράγματα. Όταν έγραψα το «Τοπίο στην Ομίχλη» και πήγα στο χωριό μου, γιατί εγώ πατάω στην γη έχοντας ζήσει τα πρώτα χρόνια της ζωής μου σε χωριό, η θεία μου το εισέπραττε με κάποιο τρόπο και αυτή. Επίσης η μουσική μπορεί να σε κάνει να δακρύσεις και να λυτρωθείς. Αυτό το φαινόμενο δείχνει πως η μουσική μπορεί να δρα άμεσα πάνω στην ψυχή του ακροατή. Γιατί η τέχνη σαν σύνολο, πρέπει να μιλάει στις καρδιές των ανθρώπων. Και αν δεν μιλήσει, σημαίνει πως το πρόσωπο αυτό το οποίο ήρθε σε επαφή με την μουσική, δεν είχε εκείνα τα στοιχεία που θα μπορούσαν να εκφράσουν ένα κομμάτι της ψυχής του. Τι θα πει, μου αρέσει ένα κομμάτι; Σημαίνει ότι εκφράζει και ένα δικό σου κομμάτι. Αν δεν μπορώ να το κάνω, σημαίνει ότι δεν μπόρεσα. Έτσι, η τέχνη, ένα έργο τέχνης, δεν είναι απαραιτήτως για όλους. Το τραγούδι είναι αυτό που αγγίζει τις πολύ μεγάλες μάζες. Ο Manfred Eicher, ο διευθυντής της δισκογραφικής ECM, μου είχε πει μετά από μια πετυχημένη συναυλία στην Επίδαυρο, όπου με είχαν πολιορκήσει όλες οι εταιρίες για να βγάλω δίσκους και να βγάλουν αυτές λεφτάκια: «Μην δίνεις, μην καταναγκάζεσαι να δώσεις στον κόσμο αυτό που σου ζητάει αυτή την στιγμή, γιατί αυτό είναι έως και καταστροφικό».

Εγώ διακρίνω ένα θρηνητικό στοιχείο στην μουσικής σας. Εσείς πως θα την ψυχογραφούσατε;

Δεν θα ζωγραφίσω την μουσική μου. Αλλά δεν θεωρώ πως είναι θρηνητική. Έχει μελαγχολία η μουσική μου γιατί είμαι ένα όν που ζει στην εποχή του και στην κοινωνία. Και δεν σημαίνει ότι είναι κακό αυτό. Το να σε συγκινήσει και να κλάψεις. Είναι καλό. Και εγώ «ξορκίζω» όλες μου τις απώλειες μέσα από την μουσική μου. Ο άλλος που ακούει την μουσική μου και νιώθει πως «θρηνεί», δεν πρέπει να την απορρίπτει, πρέπει να την δέχεται και να λυτρώνεται από αυτό. Εξάλλου, κανείς καλλιτέχνης δεν γράφει σε στιγμές πλήρους ευφορίας και ευτυχίας και ερωτικής ανάτασης. Γράφει για τις απώλειες, τους αποχαιρετισμούς, για το παιδί που είδαμε να κοιμάται στην άμμο. Όταν όμως, λυτρώνεσαι από κάτι, είσαι ξανά καινούριος, για να αντιμετωπίσεις το αύριο. Και αυτό ίσως γεννάει και ελπίδα.

Ο καλλιτέχνης τι είναι; Είναι η τεχνική του κατάρτιση ή το βίωμα το οποίο κουβαλάει;

Όλα είναι. Καταρχήν ο καλλιτέχνης είναι το χάρισμα, το βίωμα και η πειθαρχία. Άνευ πειθαρχίας, ουδείς μπορεί να αφήσει αποτύπωμα και σφραγίδα. Θέλει πολύ δουλειά, προσήλωση, για να αποκτήσει την απαραίτητη τεχνική. Το να έχεις το χάρισμα δεν είναι μεταφυσικό πράγμα. Είναι στο DNA. Ο καλλιτέχνης είναι συνισταμένη πολλών πραγμάτων και πρέπει επίσης να έχει την δύναμη να εκφράζεται. Ίσως και να «ξορκίζει» πράγματα μέσα του, όπως έλεγε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, γιατί αν δεν τα ξορκίζει μπορεί να τον πνίξουν. Ο συνθέτης ή ο σκηνοθέτης, είναι διαφορετικό πράγμα από τον εκτελεστή. Αν και νεαρή πήγαινα να γίνω σολίστ, από την στιγμή που άρχισα να αυτοσχεδιάζω και να συνθέτω, αποφάσισα να παραμείνω στη δημιουργία. Ο συνθέτης και ο σκηνοθέτης, πρέπει να κάνει ένα βήμα παραπέρα, να ανακαλύπτει το καινούριο, να εκφράζεται μέσα από κάτι. Δηλαδή όλα του τα βιώματα, στην κοινωνία και στην εποχή που ζει, όλα του τα ερεθίσματα πρέπει να μετουσιωθούν και να επαναπροσδιοριστεί ως καλλιτέχνης μέσα στο γίγνεσθαι της εποχής του.

Δεν βλέπω τον εαυτό μου σαν επαγγελματία. Δεν με ενδιαφέρουν τα λεφτά. Γιατί έτσι είμαι ελεύθερη. Δεν έκανα παραχωρήσεις επειδή έχουν φράγκα

Διαχωρίζετε τον εαυτό σας, ως καλλιτέχνη ή ως άνθρωπο;

Δεν υπάρχει αληθινός καλλιτέχνης που να κλείνεται μέσα στην τζαμαρία του και να δημιουργεί. Ο αληθινός καλλιτέχνης ζυμώνεται μέσα στην κοινωνία, στην εποχή του και στην ιστορία. Ο καλλιτέχνης υποφέρει με αυτά που ζει και βλέπει. Έχει γενική ευαισθησία και όχι ειδική αναισθησία. Για μένα ο καλλιτέχνης πρέπει να μπει μέσα στα κοινά. Αν αυτό που κάνω, δίνει όνειρο, συγκίνηση και ελπίδα, θα είμαι πολύ ευτυχισμένη. Επίσης δεν βλέπω τον εαυτό μου σαν επαγγελματία. Δεν με ενδιαφέρουν τα λεφτά. Γιατί έτσι είμαι ελεύθερη. Δεν δέχομαι όλες τις προτάσεις που μου γίνονται. Δεν έκανα παραχωρήσεις επειδή έχουν φράγκα. Αλλά πρέπει αυτά που μου προτείνονται εξαρχής να μου μιλήσουν στην ψυχή. Με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, για παράδειγμα, είχαμε την ίδια αισθητική κατεύθυνση, την ίδια ιδεολογική κατεύθυνση, την ίδια αγάπη για τον τόπο μας και υπήρχε μια σύμπνοια που βάθαινε με τον χρόνο. Ήμουνα τυχερή. Ήταν από τους τελευταίους δημιουργούς, στοχαστές, ποιητές του κινηματογράφου. Και εμένα σαν άτομο με ενδιαφέρει πάρα πολύ η ποίηση, παίζει ρόλο καταλυτικό στην ζωή μου.

Σαν λαός, έχουμε γεννήσει μεγάλη τέχνη. Έχετε σκεφτεί γιατί έχει συμβεί αυτό;

Έχουμε μια καλή φύτρα εδώ πέρα. Μια καλή παράδοση. Απαντήσεις τέτοιες όμως δεν μπορεί να τις δίνουμε αβασάνιστα. Ίσως καμιά φορά, πάντως, οι δυσκολίες να γεννάνε σημαντικά πράγματα. Γιατί αυτός ο λαός έχει ζήσει τεράστιες δυσκολίες.

Στις εποχές μας που δεν υπάρχει χρόνος παρά για επιβίωση, πως μπορεί το κοινό να έρθει κοντά στην τέχνη;

Ο κόσμος δεν έχει χρήμα. Αυτό είναι το πιο άθλιο πράγμα που έχει συμβεί στην εποχή μας. Διότι για να δουλεύει σε τρεις δουλειές και να βγάλει ψίχουλα, είναι αναγκασμένος να μην μπορεί να έρθει σε επαφή τελικά με την τέχνη. Ο κόσμος δουλεύει πολλές περισσότερες ώρες για πολύ λιγότερα χρήματα. Αλλά το πρόβλημα είναι οξύτατο όχι μόνο στην Ελλάδα. Περνάει μεγάλη κρίση ο κόσμος γενικά. Η Ευρώπη ειδικότερα αλλά και η Αμερική. Στην Βοστώνη, μαζεύονται μουσικοί και κάνουν συναυλίες για να μαζέψουν χρήματα για τα παιδιά που πάνε στο σχολείο και είναι νηστικά. Η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο. Και η κρίση υπάρχει και στις τέχνες. Η κουλτούρα είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Στη Γερμανία που νομίζουμε πως είναι μια ευημερούσα χώρα, έχουν περιοριστεί τρομερά τα κονδύλια για τον πολιτισμό. Γιατί υπάρχει έλλειψη χρημάτων. Και όταν ο κόσμος κρυώνει και πεινάει και έξω είναι ενάμιση εκατομμύριο άνεργοι, δεν μπορείς να λες γιατί δεν δίνονται αρκετά χρήματα για να κάνουμε συναυλίες. Τώρα είμαστε υποχρεωμένοι να σκεφτούμε αυτούς που υποφέρουν περισσότερο. Είμαι χαρούμενη που έχω τις αντιστάσεις και συνεχίζω να κάνω αυτά που θέλω, αλλά είμαι και άνθρωπος που έχω στραμμένο το μυαλό μου σε αυτά που συμβαίνουν και αυτά που βλέπω. Είμαι στραμμένη στην έλλειψη ελπίδας και προοπτικής για τα νέα παιδιά.

Έχετε ζήσει τον Μάη του 68’ στο Παρίσι.

Ναι. Στο Παρίσι άνοιξαν πολύ οι ορίζοντες μου τα εφτά χρόνια που έζησα εκεί, όταν έφυγα από την δικτατορία, ενώ με είχαν συλλάβει. Αυτό που έγινε με τον Μάη του 68, δεν το έχω ξαναζήσει στην ζωή μου ενώ μ’ έκανε να καταλάβω ότι αυτός ο λαός ο γαλλικός έχει μια ομοψυχία που δεν την έχω δει εδώ στην πατρίδα μου. Η χώρα μου έχει μεγαλώσει σε πολύ αντίξοες συνθήκες και σε συνθήκες που δυστυχώς ξένοι δάκτυλοι στρέφανε τον κόσμο τον έναν ενάντια στον άλλον. Τι έγινε στον εμφύλιο πόλεμο; Υπήρχαν και κάτι καλοθελητές απ’ έξω. Κάποιοι Εγγλέζοι. Συνεχώς γινόταν αυτό. Στην Γαλλία όμως έζησα την ομοψυχία ενός λαού. Κανένας δεν πήγαινε στην συγκοινωνία. Όλοι με τα πόδια. Θα το έκαναν εδώ; Δεν βγήκε έξω ούτε ένας όταν έγινε η δικτατορία. Είμαστε ένας βασανισμένος λαός και έχουμε και καταπληκτικά στοιχεία. Αλλά όταν ήρθαν οι Γερμανοί και η Ελλάδα είχε την μεγαλύτερη αντίσταση στη Ευρώπη, ξέρεις πόσοι πήγανε και συνεργαστήκανε με τους Γερμανούς; Και μετά τι έγινε; Πήγαν όλοι στις εξορίες. Δεν είναι ανάγκη όμως να κριτικάρουμε τον ελληνικό λαό. Αλλά η ιστορία τότε στην Γαλλία με συγκίνησε εξαιρετικά. Και όταν οι φοιτητές έκαναν το κίνημα τους, πήγανε και όλοι οι εργαζόμενοι μαζί τους. Όλοι.

Ζούμε σε μια εποχή εφιαλτική, φόβου. Πριν δυο μέρες έγιναν πάλι τρομοκρατικά χτυπήματα και πολιτικές δολοφονίες. Τι ακριβώς βλέπετε να συμβαίνει;

Πρέπει να ψάχνουμε και τις βαθύτερες αιτίες. Ποιος έχει φέρει δηλαδή, έτσι τα πράγματα, ώστε να γεννηθούν αυτά τα τέρατα; Γιατί πρόκειται για τερατογένεση. Τερατογένεση ήταν και ο Χίτλερ. Και οι συνθήκες ήταν κάπως παρόμοιες με τις τωρινές. Πολύ φτώχεια, λιτότητα, δυστυχία. Δυστυχούσε η Γερμανία όταν βγήκε ο Χίτλερ. Και τα οποιαδήποτε λόγια λέγανε «θα σου κάνουμε, θα σου δείξουμε» τους μαλάκωναν την ψυχή και αναγκαζόταν να ακολουθούνε τις τερατολογίες του Χίτλερ. Γιατί δεν γίνεται ένας τέτοιος λαός που γέννησε τόσους ποιητές και τόσους μουσικούς να πάθανε όλοι αποβλάκωση. Ήταν η δυστυχισμένη εποχή. Και μοιάζει με την δική μας. Και εκεί πέρα σήμερα, που έχει γεννηθεί αυτό το νέο τέρας, η δυστυχία είναι αφόρητη. Και ευθύνη έχουμε όλοι, και δεν εννοώ εμένα, εσένα, αλλά τα μεγάλα κράτη, η Αμερική, η Ρωσία, αυτοί που έχουν στα χέρια τους τις τύχες του κόσμου. Και δυστυχώς, τα αποτελέσματα αυτής της τερατογένεσης δεν τα έχουμε δει ακόμα.

TAGS: Ελένη Καραΐνδρου