Η ώρα της «Θείας Λένας» στο Μουσείο Μπενάκη
Όσοι υπήρξαν παιδιά τη δεκαετία του ’60, αλλά κι ακόμη πιο πίσω, σ’ εκείνη του ’50, δεν υπάρχει περίπτωση να μην φέρνουν αντανακλαστικά στο νου τους, ακούγοντας το όνομα της Αντιγόνης Μεταξά, ένα σκοπό: «Καλημέρα σας, παιδιά, / τραλαλά, τραλαλά / σηκωθείτε με χαρά / τραλαλά λαλά». Ήταν το παιδικό τραγούδι με το οποίο ξεκίναγε η «Ώρα του παιδιού», η εκπομπή που χιλιάδες πιτσιρίκια σ’ όλη τη χώρα μαζεύονταν γύρω από τα βαριά ξύλινα ραδιόφωνα της εποχής για να ακούσουν. Κι ύστερα, η χαρακτηριστική γλυκιά φωνή της «Θείας Λένας» ξεκινούσε από τον ραδιοθάλαμο του Ζαππείου το ταξίδι σε κόσμους παραμυθένιους, συνδυάζοντας τους ήχους του ραδιοφώνου, κι ύστερα τις εικόνες από τα βιβλία της και τη… γεύση από την κρεμούλα με την οποία οι μαμάδες μπούκωναν τα βλαστάρια τους, την ώρα που εκείνα ήταν απασχολημένα!
Ένα νοσταλγικό ταξίδι στην παιδική ηλικία όσων σήμερα έχουν περάσει πια τα 50, αλλά και ένα αφιέρωμα που στηρίζεται σε σημαντική αρχειακή έρευνα, αποτελεί το ντοκιμαντέρ της σκηνοθέτιδας Μαρίας Ηλιού “Αγαπημένη Θεία Λένα”. Η ζωή και το έργο της Αντιγόνης Μεταξά, που προβάλλεται από Τετάρτη έως και Κυριακή στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Κουμπάρη. Το ντοκιμαντέρ συνοδεύει ομότιτλη έκθεση, στην οποία παρουσιάζονται φωτογραφίες, πρώτες εκδόσεις βιβλίων της Αντιγόνης Μεταξά, καθώς και άλλα τεκμήρια από την πολυκύμαντη ζωή της.
Όπως λέει η εγγονή της, Μαρία Ηλιού, το υλικό που αποτέλεσε τη βάση τόσο για την ταινία όσο και για την έκθεση βρέθηκε κατά τύχη σε ένα ντουλάπι που έμενε κλειδωμένο για χρόνια στο εξοχικό της γιαγιάς της, στην Κινέττα. Όταν αποφάσισε να το παραβιάσει, βρέθηκε μπροστά σε έναν μικρό θησαυρό: φωτογραφίες από τις εκπομπές της στον ραδιοθάλαμο του ΕΙΡ, μπομπίνες από τις εκπομπές της, τις οποίες μετέγραφε σε δίσκους βινυλίου, σημειώσεις και προσχέδια για την Εγκυκλοπαίδεια του Παιδιού, ακόμα και ένα φιλμάκι σούπερ 8, με ιδιωτικές στιγμές της οικογένειας.
Η Αντιγόνη Μεταξά γεννήθηκε στην Αθήνα το 1905. Ο πατέρας της, με καταγωγή από την Κεφαλονιά, διατηρούσε ιδιωτικό σχολείο στην αρχή της σημερινής Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας. Δίπλα του, το θερινό θέατρο της Κυβέλης, που η μικρή Αντιγόνη παρακολουθούσε ανελλιπώς σκαρφαλωμένη στη μάντρα. Διόλου περίεργο λοιπόν που, αν και ο πατέρας της την έστειλε στο Παρίσι να σπουδάσει παιδαγωγικά, στη συνέχεια αυτή σπούδασε υποκριτική στο Ελληνικό Ωδείο. Μάλιστα, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, παρακολουθώντας την στον ρόλο της Στέλλας Βιολάντη, αναφώνησε πως επρόκειτο να γίνει όχι «δεύτερη» αλλά «πρώτη Κοτοπούλη», σύμφωνα με δημοσίευμά του στο Έθνος της 10/7/1922, που περιλαμβάνεται στην έκθεση.
Στη συνέχεια συμμετείχε στο Θέατρο Τέχνης του Σπ. Μελά και στον θίασο του Αιμίλιου Βεάκη, σε μια περιοδεία όμως στο Χαρτούμ αρρώστησε βαριά και επέστρεψε στην Αθήνα. Θα παντρευτεί τον Κώστα Κροντηρά (που εγκατέλειψε και αυτός την ηθοποιία προκειμένου οι γονείς της να συγκατατεθούν στο γάμο) και δημιούργησε το 1933 το Θέατρο του Παιδιού, τον πρώτο μόνιμο παιδικό θίασο, με πρωταγωνιστές μικρά παιδιά (ένα από τα οποία ήταν και ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος). Το θέατρο θα κλείσουν οι Γερμανοί στην Κατοχή, γιατί η ίδια αρνήθηκε να ανεβάσει ένα ιταλικό φασιστικό έργο.
Όμως από το 1939, η αφηγηματική της δεινότητα βρήκε άλλους δρόμους για να εκφραστεί: άρχισε τις πρώτες της ραδιοφωνικές εκπομπές για παιδιά, που θα την κάνουν διάσημη μεταπολεμικά ως «Θεία Λένα», ψευδώνυμο που υιοθέτησε για να ταιριάζει με το όνομα του άντρα της, Κώστα. Μέχρι τον θάνατό της, το 1971, είχε κάνει 4.500 εκπομπές, που παρακολούθησαν πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά. Σε αυτές συνεργαζόταν με πολλούς μουσικούς της εποχής, ανάμεσα στους οποίους και ο Μίκης Θεοδωράκης. Παράλληλα δημοσίευσε περί τους 50 τίτλους βιβλίων, που εικονογραφούσαν γνωστοί ζωγράφοι, αλλά και την πεντάτομη Εγκυκλοπαίδεια του παιδιού.
«Η αντίληψή της ήταν πρωτοποριακή για την εποχή», λέει ο ιστορικός σύμβουλος της ταινίας, καθηγητής Αλέξανδρος Κιτροέφ. «Χρησιμοποιούσε όλα τα μέσα, θέατρο, ραδιόφωνο, βιβλίο, μουσική, ζωγραφική, σε μια multimedia προσέγγιση, όπως κάνει και η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη». Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι η Αντιγόνη Μεταξά ήταν ενήμερη για τις εξελίξεις της παιδαγωγικής στην εποχή της και αντιμετώπιζε το παιδί σαν αυτό που ήταν και όχι σαν «ενήλικα εν αναμονή».
