Καρυοφυλλιά Καραμπέτη: Δεν ήρθαμε σ’ αυτή τη ζωή για να είμαστε τόσο απελπισμένοι
Πρωταγωνίστρια για δεκαετίες, ηθοποιός υψηλής κλάσης, κερδίζει λίγα αλλά δουλεύει με το ίδιο πάθος και μεγαλύτερη όρεξη για να εκπλήσσει τον εαυτό και το κοινό της. Τελευταίο της εγχείρημα η «Πλατεία Ηρώων» του Τόμας Μπέρνχαρντ σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά.Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Την παρακολουθώ για ώρα. Με πρόσωπο άκαμπτο, παγερό, αμακιγιάριστο. Με τα μαλλιά τραβηγμένα σ’ έναν τέλειο κότσο. Με το βήμα της αποφασιστικό, μετρημένο κι αθόρυβο. Με τα χέρια σταυρωμένα στην ποδιά της. Κι ούτε μια λέξη να γεννιέται από το στόμα της. Υπάρχουν ηθοποιοί, σκέφτομαι, που μπορούν να σχηματίσουν ένα ρόλο δίχως να χρειαστεί ν’ αρθρώσουν την παραμικρή φράση. Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη είναι μια από αυτούς. Τολμηρή, εργατική και επίμονα διαθέσιμη να δοκιμάζει καινούργιες εκδοχές της πληθωρικής της περσόνας, σχεδόν σαν να την βλέπεις να παίζει για πρώτη φορά.
Κι όσο σιωπηλή μένει στη σκηνή της «Οδού Κυκλάδων» για το ανέβασμα της «Πλατείας ηρώων» του Τόμας Μπέρνχαρντ, τόσο ανοιχτή είναι λίγο αργότερα να μιλήσει, να νιώσει και να εξομολογηθεί, να ξαναχάσει τη φωνή της – από συγκίνηση αυτή τη φορά. Παραμένει αμακιγιάριστη γιατί, όπως και στην παράσταση, μιλάει για πραγματικές πληγές, πραγματικών ανθρώπων.
Έχετε έναν τρόπο, χωρίς να αποκλίνετε από το πιο ανήσυχο θέατρο, να μην επαναλαμβάνεστε σε ρόλους. Αυτές είναι οι προτεραιότητες σας, σωστά;
Είναι αλήθεια πως, όσο περνάει ο καιρός – σ’ ένα μακρύ παρελθόν στο θέατρο όπως αυτό που έχω διανύσει – τόσο πολύ το επιζητώ. Ακόμα και μέσα στην ίδια σεζόν, αν παίξω σε περισσότερες από μία παραστάσεις, επιδιώκω ο ένας ρόλος να μην θυμίζει σε τίποτα τον άλλο.
Κοιτάζοντας το παρελθόν σας σαν ηθοποιός, το κοιτάζετε με ικανοποίηση;
Ήσυχη δεν είμαι λόγω χαρακτήρα. Αυτό που με κινητοποιεί δημιουργικά είναι το τώρα και το αύριο. Παλεύω κάθε φορά με αυτό που θέλω και οφείλω να κάνω στο ρόλο. Φυσικά, αναλογιζόμενη τα παλιά αισθάνομαι ευγνωμοσύνη για τις ευκαιρίες που μου δόθηκαν, για το γεγονός ότι είχα προτάσεις από ανθρώπους που εκτιμώ πολύ. Και σαφώς αισθάνομαι ότι, σε σχέση με άλλους συναδέλφους, έχω σταθεί πολύ τυχερή, έχω αναμετρηθεί με πολύ σημαντικούς ρόλους, με εμβληματικά έργα κι έχω δουλέψει με εξαιρετικούς συνεργάτες. Ωστόσο, ακόμα κι όταν ερμήνευα αυτούς τους ρόλους ποτέ δεν είχα την αίσθηση ότι «εδώ τα πήγα καλά». Πάντα έτρεφα αμφιβολίες, αμφισβητούσα τον εαυτό μου. Μονίμως έχω ένα ερωτηματικό για την απόδοση μου. Αυτή η ιδιοσυγκρασία καθορίζει το τώρα μου και σίγουρα το αύριο μου. Γι’ αυτό και παραμένω ανήσυχη στο να συνεργάζομαι με καινούργιους ανθρώπους, για να γνωρίζω νέους τρόπους δουλειάς και να παίρνω από τη φρεσκάδα της δικής τους ματιάς.
Πάντα έτρεφα αμφιβολίες, αμφισβητούσα τον εαυτό μου. Μονίμως έχω ένα ερωτηματικό για την απόδοση μου
Υπήρξε κάποια περίοδος άπωσης μέσα σ’ αυτόν τον κύκλο δουλειάς;
Κάτι τέτοιο διαπιστώνω τα τελευταία δύο χρόνια. Ίσως επειδή οι ρυθμοί είναι εξοντωτικοί, τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι και πολλές φορές βρίσκομαι να απασχολούμαι σε δύο και τρία πράγματα. Αν είχα λύσει το βιοποριστικό μου πρόβλημα πιθανώς να επέλεγα να σταματήσω για λίγο. Αγαπώ με τόσο πάθος τη δουλειά αυτή ώστε σύντομα θα την αποζητούσα, όμως έχω ανάγκη από ελεύθερο χρόνο, να δω λίγο τον εαυτό μου, το σπίτι, τους φίλους μου. Προς το παρόν, όσα κερδίζω είναι οριακά, μήνας μπαίνει μήνα βγαίνει – πολλές φορές δεν μπορώ να καλύψω τους λογαριασμούς. Συνεπώς είμαι αναγκασμένη να δουλεύω από το πρωί ως το βράδυ.
Μου φάνηκε πολύ θαρραλέα η προσέγγιση σας για το ρόλο της κυρίας Τσίτελ που υποδύεστε στην «Πλατεία Ηρώων». Συνδέεστε υπαρξιακά με αυτό που κάνετε;
Το να εκφράζομαι μέσα από ένα ρόλο όσο το δυνατόν πιο προσωπικά γίνεται για μένα όλο και πιο επιτακτική ανάγκη· έτσι αισθάνομαι πως βαθαίνει η ουσία της δουλειάς μας. Η επικοινωνία με το θεατή γίνεται ουσιαστικότερη. Όσο πιο προσωπικός γίνεται κανείς, τόσο γίνεται και πιο δημόσιος. Γιατί αν δεν μπορείς να μιλήσεις για τον εαυτό σου τότε σίγουρα δεν θα μπορέσεις να μιλήσεις και για τους άλλους.
Είστε διατεθειμένη για έναν ρόλο να αποδομήσετε τη μορφή σας;
Ναι. Το έχω δοκιμάσει ακόμα και στην τηλεόραση. Αυτού του τύπου οι μεταμορφώσεις απελευθερώνουν τον ηθοποιό από την ωραιοπάθεια, την ανάγκη της προβολής. Είναι ανάγκη να μιλήσουμε στον κόσμο για την ουσία της ύπαρξης μας και να μην υπακούμε στην ανάγκη του θεάματος, της αισθητικής των περιοδικών και της τηλεόρασης. Να τα αφήσουμε αυτά πίσω μας· οι αληθινές γυναίκες δεν είναι έτσι, ούτε εμείς είμαστε έτσι… Είναι μια ψεύτικη εικόνα. Ο πραγματικός άνθρωπος έχει να αντιμετωπίσει ένα σωρό καθημερινές δυσκολίες.
Όσο πιο προσωπικός γίνεται κανείς, τόσο γίνεται και πιο δημόσιος. Γιατί αν δεν μπορείς να μιλήσεις για τον εαυτό σου τότε σίγουρα δεν θα μπορέσεις να μιλήσεις και για τους άλλους
Άρα το λευκό, ανέκφραστο πρόσωπο της κ. Τσίτελ είναι το δικό μας πρόσωπο;
Ναι. Και με αυτή την έννοια η «μάσκα» της Τσίτελ είναι μια πραγματική κατάσταση. Η Τσίτελ βιώνει το πάγωμα που φέρουμε όπου κι αν πηγαίνουμε· και την ίδια ώρα είναι αυτό που διαβάζουμε κι εμείς στα πρόσωπα των άλλων. Στα πρόσωπα μας πια καθρεφτίζεται ένα μεγάλο ερώτημα του τι συμβαίνει και τι θα μας συμβεί ακόμα… Είναι το πρόσωπο μιας ανέτοιμης κοινωνίας.
Όταν περπατάτε στους δρόμους της Αθήνας τι σκέφτεστε για τους ανθρώπους γύρω σας; Προσπαθώ να καταλάβω τι υπάρχει κάτω από τα ανέκφραστα πρόσωπα. Τι δουλειά κάνουν, πως τα βγάζουν πέρα, ποια είναι η καθημερινότητα τους. Και φυσικά αυτές οι σκέψεις γιγαντώνονται στο πρόσωπο των αστέγων, των ζητιάνων, των μεταναστών, των πλανόδιων πωλητών. Δηλαδή σε κατηγορίες ανθρώπων, στη θέση των οποίων μας φαίνεται αδιανόητο να μπούμε. Δεν μπορώ να αντιληφθώ το μέγεθος της δυστυχίας και της απόγνωσης που σπρώχνει έναν άνθρωπο να κοιμηθεί στο πεζοδρόμιο, χωρίς ένα πιάτο φαΐ, χωρίς να έχει κάπου να πλυθεί. Και φανταστείτε: Είναι η δουλειά μου να μπαίνω μέσα στους ψυχισμούς των άλλων ανθρώπων. Κι όμως αυτό το μέγεθος της απελπισίας δεν μπορώ να το συλλάβω. Αισθάνομαι αμήχανη κι ανήμπορη.
Δεν μπορώ να αντιληφθώ το μέγεθος της δυστυχίας και της απόγνωσης που σπρώχνει έναν άνθρωπο να κοιμηθεί στο πεζοδρόμιο, χωρίς ένα πιάτο φαΐ, χωρίς να έχει κάπου να πλυθεί
Οι ήρωες του Μπέρνχαρντ αφομοιώνουν στα πρόσωπα και στις συμπεριφορές τους τα αποτελέσματα του φασισμού. Στην Ελλάδα ποια εκτιμάτε ότι είναι η πιο τραυματική στιγμή που οδήγησε σ’ αυτή την ακινησία;
Η μεγάλη φούσκα, το τεράστιο ψέμα που μας ανέθρεψε χωρίς να το έχουμε συνειδητοποιήσει. Πέσαμε σε μια τεράστια παγίδα που στήθηκε και από ξένους κερδοσκοπικούς μηχανισμούς σε συνδυασμό με την διαφθορά των Ελλήνων εκλεγμένων. Και στο σημείο που φτάσαμε δεν είναι εύκολο να ορθοποδήσουμε. Τα τελευταία χρόνια δε, όσες ελπίδες είχαν απομείνει ζωντανές διαψεύστηκαν κι αυτές· κάνοντας την ερημιά μας μεγαλύτερη και το σκοτάδι βαθύτερο.
Έχετε συμβιβαστεί με την κατάσταση αυτή;
Πώς είναι δυνατόν να συμβιβαστεί κανείς με αυτό το πράγμα; Δεν ήρθαμε σ’ αυτή τη ζωή για να είμαστε τόσο απελπισμένοι! Η ζωή είναι ένα δώρο που πρέπει να το χαιρόμαστε. Φυσικά υπάρχει και το υπαρξιακό κομμάτι, η αγωνία του θανάτου, της αρρώστιας, του γήρατος που κρύβει το δικό του τρόμο. Γιατί λοιπόν πρέπει το μαύρο κομμάτι της ζωής να μεγαλώνει από την απληστία των άλλων, τους κακούς χειρισμούς των κυβερνώντων και όσων κρατούν τον πλούτο στα χέρια τους; Γιατί να συγκεντρώνεται ο πλούτος στους λίγους κι όλοι οι υπόλοιποι να δυστυχούν μέσα στη βία, τη φτώχεια και την τρομοκρατία;
Τη σχέση σας με αυτό που αποκαλούμε εξουσία πώς την προσδιορίζετε;
Προσωπικά δεν έχω καμία σχέση με την εξουσία και το μόνο που κάνω ως πολίτης είναι να ψηφίζω. Έχω τη διαρκή αίσθηση ότι παίζονται παιχνίδια εξουσίας τα οποία εμείς δεν θα μάθουμε ποτέ ή όταν τα πληροφορηθούμε θα είναι πια πολύ αργά για να αντιδράσουμε. Προσωπικά δεν μου αρέσει να ασκώ εξουσία οπότε δεν θέλω και δεν μπορώ να την υπηρετήσω. Γι’ αυτό και έχω αρνηθεί όσες φορές μου προτάθηκαν θέσεις σχετικές με τον πολιτισμό.
Σας προτάθηκαν θέσεις διοικητικού χαρακτήρα;
Ναι, ακριβώς. Ακόμα και μικρότερου τύπου εξουσίες, όπως ας πούμε να συμμετέχω σε κριτική επιτροπή ενός Φεστιβάλ Κινηματογράφου ή μιας δραματικής σχολής. Ωστόσο, δεν είναι στο χαρακτήρα μου, δεν μπορώ να το κάνω, επαναστατώ στην ιδέα. Δεν μπορώ να είμαι ο άνθρωπος που από θέση ισχύος θα αποφασίσω για τη ζωή ενός άλλου. Αγαπώ την ισοτιμία, αγαπώ το διάλογο.
Δεν μπορώ να είμαι ο άνθρωπος που από θέση ισχύος θα αποφασίσω για τη ζωή ενός άλλου. Αγαπώ την ισοτιμία, αγαπώ το διάλογο
Υπάρχει μια σπαρακτική φράση στο κείμενο του Τόμας Μπέρνχαρντ που λέει πως «είχαμε πιστέψει σε μια πατρίδα όμως δεν είχαμε καμία». Μοιράζεστε τα ίδια αισθήματα για την Ελλάδα;
«Γεννήθηκα Ελληνίδα και τη γλώσσα μου χάρισαν ελληνική» που λέει κι ποιητής. Σ’ αυτό το κομμάτι της γης που έχει γαλανό ουρανό, βαθιά γαλάζια θάλασσα, που έχει ομορφιά, αυτό το υπέροχο κλίμα, τον πολιτισμό, την τέχνη, την ιστορία, την παράδοση, που έχει αυτούς τους ανθρώπους, τους παππούδες, τους γονείς, τους φίλους μας, μέσα σ’ αυτό το κομμάτι της γης, γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε και θα θαφτούμε. Την αγαπώ αυτή τη χώρα. Μια κουκκίδα πάνω στην υδρόγειο που όταν απομακρύνεσαι από αυτήν την αποζητάς. Κι από την άλλη ναι, η Ελλάδα μας πληγώνει. Πάντα το έκανε όμως… Είναι αυτό το κακό που έχουμε μέσα στο κύτταρο μας… Πάντα υπήρχε ένας Εφιάλτης, μια Κερκόπορτα, ένας εμφύλιος διχασμός. Συμβαίνει ακόμα και στις μέρες μας, στις κρίσιμες στιγμές που ζήσαμε βρίζαμε ο ένας τον άλλο αντί να είμαστε συσπειρωμένοι. Με πληγώνει η κατάντια μας, η γνώση πως αν πάω στο εξωτερικό θα με λοιδορήσουν σαν Ελληνίδα· με πληγώνει που οι φίλοι μου δεν έχουν δουλειά, δεν έχουν να πληρώσουν το νοίκι τους ή τα φάρμακα του παιδιού τους. Δεν το αντέχω, δεν γίνεται να βλέπεις ανθρώπους που αξίζουν να υποφέρουν έτσι. Δεν τους αξίζει και δεν μας αξίζει αυτή η τύχη.
Κι όλα αυτά σ’ ένα εξίσου ταραγμένο διεθνές περιβάλλον.
Αυτό ακριβώς. Η Ελλάδα είναι μια πατρίδα μέσα σε έναν παγκόσμιο χάρτη που φλέγεται. Με τον Ερντογάν να εγείρει αξιώσεις και να εκτοξεύει απειλές, με τον οικονομικό πόλεμο από τους Ευρωπαίους εταίρους να μαίνεται, με το φασισμό που εξαπλώνεται, με την τρομοκρατία να χτυπάει παντού και κανείς να μην αισθάνεται πουθενά ασφαλείς.
Με πληγώνει που οι φίλοι μου δεν έχουν δουλειά, δεν έχουν να πληρώσουν το νοίκι τους ή τα φάρμακα του παιδιού τους. Δεν το αντέχω, δεν γίνεται να βλέπεις ανθρώπους που αξίζουν να υποφέρουν έτσι
Είναι σαφές ότι η Ευρώπη ζει ένα κύμα νεοφασισμού. Νομίζετε πως υπάρχει ένα σοβαρό επίπεδο αντιπαράθεσης να το αναχαιτίσει αυτό;
Αισθάνομαι ότι είναι καλπάζουσα η άνοδος του φασισμού και είναι μια διδαχή της Ιστορίας αυτή ότι σε καιρούς κρίσης και ανέχειας, ο φασισμός κερδίζει χώρο. Σε αυτό το μεταίχμιο βρισκόταν και η Ευρώπη επί Χίτλερ όταν του δόθηκε έδαφος για να κυριαρχήσει επί των πάντων και να παρασύρει στην καταστροφή όλη την ανθρωπότητα. Και να τώρα, δόθηκε χώρος στον Τραμπ να κυβερνήσει στην Αμερική. Αυτόν τον άνθρωπο εξέλεξε η πλειοψηφία των Αμερικανών σε μια προσπάθεια να εναντιωθεί στο πολιτικό κατεστημένο. Γενικά, ο κόσμος δηλώνει πως δεν αντέχει σ’ αυτό το σημείο που τον έχει φέρει ο καπιταλισμός και ο νεοφιλελευθερισμός. Προφανώς και πρόκειται για τεράστιο λάθος, που γιγαντώνει το πρόβλημα αλλά είναι μια αυτή μια διατύπωση. Οπως λέει και η κ. Τσίτελ «το μόνο που φοβάται πραγματικά η ανθρωπότητα είναι το πνεύμα του ανθρώπου».
Οπως είναι τα πράγματα τώρα, τολμάτε να σκέφτεστε το μέλλον;
Το σκέφτομαι και δυστυχώς με τρομάζει. Δεν μπορώ να μην είμαι ειλικρινής… Φοβάμαι το πόσο χειρότερα μπορεί να γίνουν τα πράγματα, να μην βρεθούμε στη δίνη μιας πολεμικής σύρραξης. Τέτοιου είδους συνθήκες δεν είναι καλοί οιωνοί. Μακάρι τα πράγματα να μπουν με ψυχραιμία σε μια σειρά.
