Συν & Πλην: Οι Δαιμονισμένοι στο Εθνικό Θέατρο

Το έργο

Ενα εμβληματικό έργο, που κυκλοφόρησε το 1871, ένα έργο-τοιχογραφία μιας εποχής, ένα έργο πυκνό σε νοήματα, σε έννοιες, σε πρόσωπα είναι «Οι Δαιμονισμένοι» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι που επέλεξε να παρουσιάσει στη σκηνή του REX ο αναπληρωτής διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Θοδωρής Αμπαζής. Ενα έργο που ανιχνεύει και περιγράφει το μεταίχμιο μιας εποχής, τις αναζητήσεις των πολιτών, τα όνειρα, τα ιδεολογικά ρεύματα που ξεπηδούν, τις διαψεύσεις, τις συγκρούσεις. Και είναι προφανές πως διόλου τυχαία δεν το επέλεξε ο και ευαίσθητος πολιτικά Θοδωρής Αμπαζής, διόλου τυχαία δεν συνέκρινε τις τότε συγκρούσεις και το τότε μεταίχμιο με τα σημερινά αδιέξοδα και τις σημερινές απέλπιδες αναζητήσεις. Και μετά την επιλογή έπρεπε να δώσει τη μάχη της παρουσίασης αυτής της τοιχογραφίας στη σκηνή του REX.

Η παράσταση

Ηταν μια καθοριστική δυσκολία, που δεν μπορώ να κατανοήσω αν ήταν πρόβλημα δραματουργίας ή σκηνοθετικού στησίματος. Πάντως, στο πρώτο διάλειμμα, υπήρχε στους περισσότερους θεατές μια αμηχανία, παρότι όλοι εισέπρατταν το υψηλού επιπέδου αισθητικό σύμπαν της παράστασης. Μια δυσκολία που μετριάστηκε κατά πολύ στο δεύτερο μέρος και σχεδόν εξαφανίστηκε στο τρίτο. Σ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης έφταναν στους θεατές κάποιες φράσεις του Ντοστογιέφσκι που ηχούσαν πικρά στ’ αυτιά των θεατών, όπως «είστε στυλίστας, όχι φίλος» ή «ο σοσιαλισμός διαδίδεται στη χώρα μας μέσω του συναισθηματισμού». Και λίγο αργότερα, στο τρίτο και ωραιότερο μέρος της παράστασης, μια ακόμη πικρή ντοστογιεφσκική διαπίστωση: «Μόνο χωρίς την ομορφιά δεν μπορεί να επιβιώσει η ανθρωπότητα».

Ασφαλώς ήταν μια παράσταση απαιτητική, που παρά τα αρχικά προβλήματα αποζημίωνε το κοινό γιατί δημιουργούσε τελικά ένα σύμπαν που έτερπε αισθητικά και ακουστικά τους θεατές, και παρουσίαζε μια παράσταση «δύσκολη» μεν, αλλά πλήρη και εξαιρετικά δουλεμένη σε κάθε λεπτομέρεια.

Τα Συν (+)

• Η μουσική. Βασικός πρωταγωνιστής της παράστασης, αλλά και κάθε δουλειάς του Θοδωρή Αμπαζή, σκιαγράφησε το σύμπαν του Ντοστογιέφσκι, υπογράμμισε τις εκρήξεις, τις αμφιβολίες, τα ερωτήματα με τρόπο θαυμάσιο. Η Μελίνα Παιονίδου που ανέλαβε τη μουσική διδασκαλία των ηθοποιών, συνέβαλε επίσης στο τελικό άρτιο μουσικό και ακουστικό αποτέλεσμα.

• Σκηνικά, κοστούμια, μακιγιάζ. Από τις καλύτερες δουλειές της Ελένης Μανωλοπούλου τα σκηνικά και τα κοστούμια της συγκεκριμένης παράστασης. Σκηνικά που υπογράμμιζαν τις ανατροπές και το ασταθές της εποχής, κοστούμια που επέτρεπαν να δούμε και πιο «μέσα» εκείνους που τα φορούσαν κι ένα μακιγιάζ (Αλεξάνδρα Μυτά), στο μισό πρόσωπο των ηθοποιών, μια ακόμη υπόμνηση του μισού, του μεταίχμιου, του ανολοκλήρωτου.

• Ερμηνείες. Κάποιες ήταν θαυμάσιες (με κορυφαίες τις ερμηνείες του Κωσταντίνου Αβαρικιώτη, του Νέστορα Κοψιδά και του Θέμη Πάνου). Κάποιες άλλες έκρυβαν συγκινητική προσπάθεια και αφοσίωση και ήταν επαρκέστατες (Δημήτρης Ημελλος, Κώστας Κορωναίος, Αναστασία -Ραφαέλλα Κονίδη, Γιάννης Νιάρρος). Συγκινητική και η παρουσία της μέτζο σοπράνο Ειρήνης Καράγιαννη.

• Κίνηση. Επαιξε σαφέστετα σημαντικό ρόλο η δουλειά που έκανε η Ζωή Χατζηαντωνίου καθοδηγώντας την κίνηση των ηθοποιών, και συνομιλώντας με ακρίβεια με ό,τι είχε στο μυαλό του ο σκηνοθέτης και συνθέτης της παράστασης.

• Αισθητικό αποτέλεσμα. Η συνολική αισθητική γεύση της παράστασης, αλλά και οι επιμέρους εικόνες αποτυπώθηκαν σε μεγάλη μερίδα των θεατών για πολύ μετά το τέλος της παράστασης: η γυναίκα-αράχνη ήταν μία ιδιοφυής σύλληψη, το πιάνο που κρεμόταν από την οροφή, εκείνο το αλλόκοτο φαγοπότι με τις μάσκες ήταν μερικές από τις πιο δυνατές εικαστικά και αισθητικά στιγμές της παράστσης.

Τα Πλην (-)

• Τα προβλήματα στη δραματουργία που είχαν ως αποτέλεσμα να μην κατανοούμε (ειδικά στο πρώτο μέρος) μεγάλο μέρος της ιστορίας και του ντοστογιεφσκικού κόσμου. Οποιος δεν είχε διαβάσει έστω και περίληψη του βιβλίου του Ντοστογιέφσκι, στο πρώτο μέρος απλώς δεν θα μπορούσε να παρακολουθήσει το στόρι. Επίσης δεν λειτούργησε πάντα η ομαδική, σχεδόν χορωδιακή αφήγηση της ιστορίας, στην αρχή της παράστασης, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν έφτανε ο λόγος στην πλατεία.

• Η διάρκεια, που θα μπορούσε να είναι πιο σφιχτή, ιδίως στο προβληματικό πρώτο μέρος. Παρ’ όλα αυτά, λόγω της έντονης παρουσίας της μουσικής το αποτέλεσμα ήταν, σ’ ό,τι αφορά τη διάρκεια, διαχειρίσιμο από τους θεατές.

Το άθροισμα (=)

• Παρά τα υπαρκτά προβλήματα, η παράσταση του Θοδωρή Αμπαζή και του Εθνικού Θεάτρου είναι μια παράσταση που κρύβει κόπο, γνώση, μεθοδικότητα, αφοσίωση, πάθος, άποψη, όλα όσα απαιτούνται στην τέχνη που αξίζει τον κόπο δηλαδή. Και ναι, πράγματι, είναι μια παράσταση για ένα κοινό που είναι ανοιχτό, που δεν περιμένει να δει μια γραμμική αφηγηματική παράσταση, που μπορεί να κρίνει αυστηρά αλλά και γενναιόδωρα, που θέλει να φύγει από μια παράσταση και να συνεχίζει την αναζήτηση βάσει των ερεθισμάτων που του χάρισε η παράσταση. Είναι μια παράσταση που ασφαλώς πολύ δύσκολα θα μπορούσαμε να δούμε σε ένα μη κρατικό θέατρο, αλλά είναι θαυμάσιο δώρο ότι το πρώτο κρατικό θέατρο της χώρας επιλέγει να βρίσκεται στο ρεπερτόριό του. Για όλους αυτούς τους λόγους, τα περίφημα αστεράκια σ’ αυτή την παράσταση θα είναι τέσσερα, για να επιβραβευτεί η δουλειά, η έμπνευση, το μη αναμενόμενο, η έκθεση στα λάθη ακόμα.