Πώς θα έρθει το ντοκιμαντέρ στο προσκήνιο; Απαντούν οι Ο. Ανδρεαδάκης, Δ. Κερκινός, Γ. Αρβανίτης
Με πολλές καινοτομίες και με διαγωνιστικό τμήμα 12 ταινιών, ανάμεσα τους και τρεις ελληνικές ξεκίνησε, ξεκίνησε το 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το οποίο συνεχίζεται μέχρι τις 12 Μαρτίου. Τρεις βασικοί συντελεστές του, ο Γιώργος Αρβανίτης, πρόεδρος του θεσμού, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, διευθυντής της διοργάνωσης και ο πανταχού παρών υπεύθυνος προγράμματος, Δημήτρης Κερκινός, απαντούν σε καίρια ερωτήματα που αφορούν το φεστιβάλ και το είδος του ντοκιμαντέρ γενικότερα.
Η τηλεόραση έχει κάνει τεράστια ζημιά στον τρόπο που το κοινό αντιλαμβάνεται το ντοκιμαντέρ. Πως πιστεύετε ότι το ντοκιμαντέρ μπορεί να επανέλθει ως αυθύπαρκτο και ισχυρό κινηματογραφικό είδος, ως έργο τέχνης, στο προσκήνιο; Πως θα πεισθούν δηλαδή, οι θεατές να έρθουν στις αίθουσες;
Δημήτρης Κερκινός: Όταν ξεκινήσαμε το φεστιβάλ, ο κόσμος ρωτούσε αν θα παίζαμε ταινίες με ζώα. Νόμιζαν θα βλέπουν National Geographic. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό άλλαξε. Τα ντοκιμαντέρ ως έργα τέχνης, εξάλλου, υπερβαίνουν τον ειδησεογραφικό χαρακτήρα των τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ που έχουν κατοχυρωθεί στην συνείδηση του μέσου θεατή. Για αυτό υπάρχει και το Φεστιβάλ που προσπαθεί να καλύψει αυτό το κενό. Αυτός είναι ο στόχος του. Είναι σαφές επίσης πως οι θεατές που παρακολουθούν ντοκιμαντέρ δεν έχουν εμπιστοσύνη στην τηλεόραση ή στις ειδήσεις και για αυτό τον λόγο αναζητούν ταινίες που ενώ προσεγγίζουν και αφορούν την επικαιρότητα, αποτελούν ταυτόχρονα και κινηματογραφική γλώσσα. Δηλαδή, ταινίες που επεξεργάζονται την πραγματικότητα με δημιουργικό τρόπο, που φιλτράρονται μέσα από το βλέμμα του δημιουργού. Διότι, απόλυτη πραγματικότητα δεν υπάρχει. Είναι αυτή του σκηνοθέτη. Την καταγράφει όπως την βλέπει ο ίδιος. Αλλιώς θα δει την κρίση ένας Έλληνας, αλλιώς ένας ξένος, ενώ η κρίση παραμένει η ίδια. Κάποιος που την έχει γνωρίσει καλύτερα και την έχει επεξεργαστεί καλύτερα, θα την παρουσιάσει και καλύτερα. Αντιθέτως, κάποιοι θα την παρουσιάσουν επιδερμικά.
Δημήτρης Κερκινός
Είναι κοινώς γνωστό, πως όταν προσπαθούμε να μιλήσουμε για πολιτισμό, τα κρατικά ταμεία είναι άδεια. Πως μπορεί να βοηθήσει ένας θεσμός όπως το Φεστιβάλ, να δοθούν κίνητρα για την δημιουργία ολοκληρωμένων παραγωγών ειδικά στο κομμάτι του ντοκιμαντέρ, που ως είδος που δεν αξιώνει έσοδα;
Ορέστης Ανδρεαδάκης: Υπάρχουν ταινίες ντοκιμαντέρ που πουλιούνται και φέρνουν περισσότερα έσοδα αναλογικά από κάποιες ταινίες fiction. Διότι μια ταινία ντοκιμαντέρ μπορεί να γυριστεί με λίγα μέσα και εφόσον είναι καλή και ενδιαφερθεί ο κόσμος, να μπορεί να πουληθεί σε πάρα πολλές τηλεοράσεις. Ενώ μια ταινία fiction, που κοστίζει υπερπολλαπλάσια, μπορεί να βγει για 5 μέρες σε μια χώρα ή να πουληθεί μονάχα σε μια τηλεόραση και να παιχτεί δώδεκα η ώρα την νύχτα! Άρα πολλές φορές το ντοκιμαντέρ μπορεί να έχει μεγαλύτερη δυνατότητα κέρδους για ένα παραγωγό. Έτσι θα πρότεινα στους παραγωγούς και στους χρηματοδότες να είναι πιο ανοιχτοί στο είδος. Για να μιλάμε όμως με όρους πολιτισμού, το ντοκιμαντέρ είναι επίσης πιο απαραίτητο από μια ταινία fiction. Διότι μιλάει για πράγματα που τα συναντάμε κάθε στιγμή της ημέρας στη ζωής μας. Μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δυο νέα παιδιά, προφανώς δεν αφορά κάποιους μεγαλύτερους, η οικονομική κρίση όμως, αφορά τους πάντες. Άρα θα πρέπει η πολιτεία, – όχι μόνο η δική μας αλλά και των άλλων ευρωπαϊκών χωρών – που υποτίθεται ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό να είναι πολύ πιο γενναιόδωρες με τα ντοκιμαντέρ.
Η βοήθεια που προσφέρει το φεστιβάλ, επίσης, είναι να εξοικειώσει το κοινό στο είδος. Το κοινό της Θεσσαλονίκης το έχει αποδείξει αυτό. Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει γίνει εξπέρ. Βλέπω ανθρώπους που δεν είναι επαγγελματίες, που έρχονται και μου μιλάνε στο δρόμο λέγοντας πράγματα καταπληκτικά. Διότι, είκοσι χρόνια που υπάρχει η διοργάνωση, είναι σαν να έχουν τελειώσει τέσσερα διδακτορικά. Έχουν εκπαιδευτεί τρεις γενιές κινηματογραφόφιλων με αυτό. Το πόσο εκπαιδευμένο είναι το κοινό, το παρατηρούν και οι ξένοι σκηνοθέτες. Ταυτόχρονα σε δεύτερο επίπεδο, το φεστιβάλ μπορεί επίσης να βοηθήσει στον τομέα της αγοράς που γίνεται δουλειά για να βρεθούν οι πόροι, για να έρθουν σε επαφή οι σκηνοθέτες με τους παραγωγούς, για να γίνει ένα networking ανάμεσα σε όλον τον κινηματογραφικό κόσμο. Και σε αυτό το κομμάτι γίνεται μια πολύ ουσιαστική δουλειά.
Ορέστης Ανδρεαδάκης
Από την πλευρά των δημιουργών, πέρα από τη διεκπεραίωση του περιεχομένου, υπάρχει και στο ντοκιμαντερ αντίστοιχη αναζήτηση στην αισθητική και στη φόρμα; Ποιες είναι οι νέες τάσεις στον τρόπο αφήγησης;
Γιώργος Αρβανίτης: Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα σήμερα στο σινεμά, όχι μόνο στο ντοκιμαντέρ αλλά και στις ταινίες μυθοπλασίας. Η μεγάλη τεχνολογία εμποδίζει την σκέψη. Γιατί οι δημιουργοί έχουν πέσει στην παγίδα της ευκολίας. Τα γεγονός πως δεν πληρώνουμε για φιλμ, έχει κάνει κακό στον κινηματογράφο, ενώ τελικά, έχει αλλάξει απλά η καταγραφή της εικόνας. Όλα τα άλλα πρέπει να γίνονται ακριβώς όπως γινόταν πάντα. Σενάριο, ηθοποιοί, κάμερες, φακούς, κοστούμια, δεν νομίζω ότι έχει αλλάξει τίποτα. Δεν διδάσκεις αλλιώς τους ηθοποιούς τώρα ή δεν στήνεις διαφορετικά το πλάνο. Παλιά, έχοντας τον περιορισμό του φιλμ, έψαχνες ποια είναι η καλή θέση της κάμερας, πόση διάρκεια να έχει το πλάνο, τι θα γίνεται εκεί μέσα. Φτιάχναμε την εικόνα στο μυαλό μας πριν τα γυρίσματα. Τώρα αντιθέτως, τραβάς τραβάς και ο σκηνοθέτης καταλήγει σε ένα ωκεανό εικόνων και το φιλμ ως σύνολο χάνεται. Έχουμε πέσει στην παγίδα της ευκολίας.
Γιώργος Αρβανίτης
Υπάρχει μια πολιτική προσέγγιση από τους σύγχρονους δημιουργούς ή οι καιροί έχουν αλλάξει και έχουμε γίνει πιο διαλλακτικοί;
Γιώργος Αρβανίτης: Υπάρχουν ντοκιμαντέρ που αποτυπώνουν ένα ντοκουμέντο που είναι σαν ρεπορτάζ και υπάρχουν και άλλα που παίρνουν θέση. Τα δεύτερα, προσωπικά, μου αρέσουν. Είδα, για παράδειγμα, ένα ντοκιμαντέρ που είναι για τα δέσποτα σκυλιά του Ασπροπύργου, αλλά μέσα από αυτό ο σκηνοθέτης έβγαλε άλλα πράγματα. Διότι, κανείς δεν είχε προσέξει ότι σε ακτίνα δέκα χιλιομέτρων από την Αθήνα, υπάρχει μια τοξική βόμβα, όλα τα απόβλητα της βιομηχανικής παραγωγής. Έτσι, λοιπόν, δια μέσου μιας άλλης οδού, μια ταινία, βρίσκει την ευκαιρία να πάρει θέση, πλαγίως ίσως, για άλλο βαθύτερο ζήτημα.
Δημήτρης Κερκινός: Να προσθέσω παίρνοντας υπόψη αυτό που ρωτάτε, πως όπως είπα και αρχικά, πολλές ξένες παραγωγές καταγράφουν με δημοσιογραφικό τρόπο την ελληνική κρίση. Επιδερμικά. Καταγράφουν γεγονότα, διαδηλώσεις, τους νεόπτωχους, τους μετανάστες, τους ανθρώπους που ψάχνουνε στα σκουπίδια, αλλά δεν διεισδύουν. Πρόκειται για ντοκιμαντέρ που δεν επιλέξαμε.
Photo Credit: Motion Team
Πολλά τα τμήματα, πολλές οι οπτικές ανάλογα την εθνικότητα, την επικαιρότητα, την αιχμή των καιρών. Διακρίνουμε όμως μια κοινή συνιστώσα πίσω από όλες τις ταινίες του Φεστιβάλ; Ποιος θα μπορούσε να είναι ένας υποτιθέμενος τίτλος που να καλύπτει και να περικλείει την πολυσυλλεκτικότητα των ταινιών;
Ορέστης Ανδρεαδάκης: Πολυσυλλεκτικότητα. Δεν πιστεύω σε φεστιβάλ και διοργανώσεις που έχουν μια συγκεκριμένη γραμμή. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να χρησιμοποιείς ένα τραπέζι του Προκρούστη και αυτό που δεν σου αρέσει ή αυτό που σου φαίνεται πως ξεπερνάει το τραπέζι, να του κόβεις τα πόδια ή χειρότερα το κεφάλι. Πιστεύω πως πρέπει να μπορείς να διακρίνεις ποιες είναι οι τάσεις της εποχής. Τι θα είναι χρήσιμο και αναγκαίο για το κοινό. Η μαγκιά ενός φεστιβάλ είναι να μπορεί να φέρει ταινίες που μπορεί να ενδιαφέρουν και νεότερους ανθρώπους που έχουν έναν παρορμητισμό, μια δυναμική, ένα πάθος όπως και μεγαλύτερους ανθρώπους που έχουν δει πολλά πράγματα στην ζωή τους, έχουν πείρα και έχουν κατασταλάξει και ξέρουν περισσότερο τι θέλουν. Ανθρώπους με πολύ εξεζητημένα και ειδικά γούστα που ψάχνουν συγκεκριμένα πράγματα στο σινεμά και άλλους που θέλουν μια καλή ποιοτική διασκέδαση. Αν με ρωτούσες όμως αν έχουμε ταινίες για όλα τα γούστα θα σου έλεγα όχι. Έχουμε ταινίες μόνο για το καλό γούστο.
Photo Credit: Motion Team
Πάντοτε οι ντοκιμαντερίστες δήλωναν παρόν στα επίκαιρα ζητήματα της εποχής. Το τελευταίο διάστημα βλέπουμε πολλά ντοκιμαντέρ που προσεγγίζουν με διάφορους τρόπους το προσφυγικό. Πολλά έχουν βραβευτεί έχοντας ως αντικείμενο την παρατήρηση του τεράστιου πόνου των ξεριζωμένων. Θα θέλατε να κάνετε ένα σχόλιο επι αυτού, επι της διαδικασίας βράβευσης δηλαδή;
Ορέστης Ανδρεαδάκης: Είναι ένα τεράστιο ζήτημα. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πασίγνωστη φωτογραφία σε μια χώρα της Αφρικής, με το γύπα που περιμένει το παιδάκι να πεθάνει – που είχε κερδίσει και το βραβείο Pulitzer – και που μετά ο φωτογράφος αυτοκτόνησε από το αβάσταχτο βάρος, για λόγους δηλαδή, προσωπικής ηθικής. Έχουμε δει και άλλες φωτογραφίες από τον Α’ Παγκόσμιο, από τον Β’, την περιβόητη φωτογραφία με τα παιδιά που τρέχουνε ενώ είναι καμένα από τις ναπάλμ στο Βιετνάμ, τον αρχηγό της αστυνομίας που δολοφονεί έναν Βιετναμέζο. Είναι, λοιπόν, ένα ζήτημα που παραμένει σχεδόν αναπάντητο. Προσωπικά πιστεύω, πως όταν έχουμε να καταπιαστούμε με ένα κολοσσιαίο ζήτημα, όπως είναι ο πόλεμος, το ολοκαύτωμα, το προσφυγικό, μια μεγάλη οικονομική κρίση, ζητήματα που απασχόλησαν τον 20ο και τώρα τις αρχές του 21ου αιώνα, θεωρώ ότι πρέπει να γίνεται μια επεξεργασία του θέματος και όχι να δείχνουμε το πρώτο, το εμφανές επίπεδο.
Γιώργος Αρβανίτης: Ας σχολιάσω κάτι αρχικά. Πάρα πολλοί Έλληνες μετά την καταστροφή της Σμύρνης κατεφύγαν στην Συρία. Δηλαδή ήταν πρόσφυγες στην Συρία και τώρα, δες, οι Σύριοι έρχονται σε εμάς. Σκέψου, δηλαδή, πως δεχτήκανε αυτοί τους Έλληνες και πως τους δεχόμαστε τώρα εμείς. Θυμήσου το φαινόμενο στο Παλαιόκαστρο που αλυσοδεθήκανε κάποιοι στο σχολείο για να μην πάνε τα παιδιά να μάθουν γράμματα. Και κλείνει η παρένθεση. Το προσφυγικό, λοιπόν, είναι το πρόβλημα της εποχής και πολύ καλά κάνουν οι σκηνοθέτες και ασχολούνται με το ζήτημα. Πρέπει να το προβάλλουν. Ταυτόχρονα, είμαι της αρχής πως ένα καλό ντοκιμαντέρ πρέπει να βραβεύεται. Μπορεί κάποιες ταινίες να θίγουν κάποια ζητήματα αλλά να μην είναι καλοφτιαγμένα. Από κινηματογραφικής πλευράς δηλαδή, πρέπει να βραβευτεί και από συναισθηματικής πλευράς, ναι πρέπει να γίνει.
Δημήτρης Κερκινός: Καταρχάς τα βραβεία σε μεγάλο βαθμό είναι πολιτική. Δεν πιστοποιούν, απαραίτητα, την ποιότητα μιας ταινίας. Δεν πρέπει να το συγχέουμε. Πολλές φορές έχουμε ταινίες υποψήφιες για βραβεία λόγω των εντυπώσεων που προκαλούν ή λόγω του θέματος. Όσον αφορά πιο συγκεκριμένα αυτό που ρωτάς, θα πω πως είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Κάποιες φορές το να καταγράφεις τα προβλήματα και τον πόνο των άλλων, είναι σαν να τους δίνεις φωνή, κάποιες άλλες φορές όμως, εκμεταλλεύεσαι τον πόνο τους για να κάνεις ταινία και να βρεθείς στο φεστιβαλικό κύκλωμα ή για να βρεθεί διανομή στις αίθουσες. Είναι κατά περίπτωση, λοιπόν. Ειδικά στο χώρο του ντοκιμαντέρ, μπαίνει το ζήτημα του ήθους. Ο σκηνοθέτης πρέπει πάνω από όλα να έχει ήθος. Αυτό θα φανεί στην ταινία δικαιολογώντας ενδεχομένως αυτό που έκανε. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις και κάνουν μια ταινία επειδή ένα θέμα πουλάει αλλά υπάρχουν και άλλοι που πραγματικά θέλουν να διερευνήσουν μια κατάσταση και θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν πιστεύοντας πως αναδεικνύοντας ένα ζήτημα, όντως βοηθούν.
