Παντελής και Μιχάλης Καλογεράκης: οι δίδυμοι που μελοποιούν ποιητές

Είχα καιρό να ακούσω ένα δίσκο, σαν αυτούς που κάποτε – πριν πολλά χρόνια – ήταν ένας ιδιότυπος κανόνας της ελληνικής μουσικής. Δίσκος με μελοποίηση ποίησης. Πολλοί ποιητές της ανθρωπότητας μπήκαν στο νου και άρχισαν να βγαίνουν από τη γλώσσα του ελληνικού λαού, μέσω της μουσικής. Η τέχνη της ποίησης, μια από τις αρχαιότερες του ανθρώπινου πολιτισμού, που δυστυχώς μέσα στα χρόνια, θεωρήθηκε μια ενασχόληση για «λίγους», μια τέχνη δύσκολη που εισχώρησε επιδραστικά στις ψυχές των ανθρώπων, ανεβάζοντας μας σκαλιά. Πώς; Λόγω της μεγάλης προσφοράς ιστορικών συνθετών της μουσικής μας. Μέσα από την λευκή σελίδα, οι λέξεις, οι ρυθμοί, βγήκανε εκ νέου ζωντανοί.

Παρόμοια προσφορά, ισότιμη ουσιαστικά και αισθητικά ολοκληρωμένη, κάνουν και δυο νέοι καλλιτέχνες από την Κρήτη, – που επίσης ευχάριστα παράδοξο, δεν ασχολήθηκαν με την κρητική μουσική, που γεμίζει στάδια και θέατρα τα τελευταία χρόνια -, αλλά προσέγγισαν τις τεράστιες προσωπικότητες της παγκόσμιας ποίησης, όπως και της ντόπιας, γιατί όπως λένε «τα σύνορα δεν περιορίζουν τον Λόγο» και δίνουνε ένα δίσκο που αξίζει να ακουστεί για έναν απλό λόγο: Αν επιτρέψουμε στους στίχους της Ποίησης – μέσα από της απλές μελωδίες που την αναβιώνουν – να ταξιδέψει, τότε η απελευθερωτική της δύναμη, θα εισβάλλει ουσιαστικά μέσα μας και θα απελευθερώσει ψυχικές δυνάμεις, αναγκαίες στις σημερινές μέρες που φοβόμαστε και την σκιά μας.

«Πράγματι το σήμερα είναι για γέλια, μα τέτοια γέλια να τα φοβάσαι»… Όταν διαβάσατε αυτούς τους στίχους του Κόρσο, τι σας άγγιξε και αποφασίσατε να το εκφράσετε στο κοινό;
Παντελής Καλογεράκης: Αυτός ο στίχος γράφει τη σκέψη μου. Είναι τρομερά επίκαιρος.
Mιχάλης Kαλογεράκης: Αν κάποιος παρατηρήσει τον κόσμο από μια απόσταση θα του φανεί γελοίος. Αν κάποιος κοιτάξει γύρω του θα δει ανθρώπους να διεκδικούν το αυτονόητο, αλλού να περπατούν κι αλλού να κοιτούν. Τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά από όσο νομίζουμε. Το σήμερα είναι για γέλια, αφού ο άνθρωπος αναζητά την επιτυχία κι όχι την ευτυχία. Μα τέτοια γέλια να τα φοβάσαι, γιατί γελάει καλύτερα όποιος γελάει τελευταίος.

Πως κολλάνε ο Corso, o Brecht, o Neruda, o Pessoa και ο Δημάκης της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, ο Γκάνας και ο Ευθυμιάδης της σύγχρονης; Τι κάνει την ποίηση, μια αιώνια και χωρίς σύνορα, συνθήκη;
Π.Κ.: Το ποίημα σαν κατασκευή, μπορεί να ταξιδεύει εσαεί μέσα στο χρόνο. Όπως άλλωστε είναι και οι ανάγκη του ανθρώπου για ελευθερία, χαμόγελο, Άνοιξη, έρωτα. Τα σύνορα δεν περιορίζουν τον Λόγο. Ίσως είναι κι οι γεννήτορές του.
Μ.Κ.: Η ποίηση είναι λόγος ατόφιος και ειλικρινής, αυτό κάνει την ποίηση αιώνια. Από το Κόρσο μέχρι τον Ευθυμιάδη υπάρχει ο λόγος τους που μας συγκίνησε.

«Μουσική σπουδή στον Brecht» Υποθέτω γνωρίζετε αυτόν τον δίσκο; Είναι μια μουσική σας αφετηρία;
Π.Κ.: Μουσική αφετηρία για εμένα ήταν ο Σαββόπουλος με το Φορτηγό, η Λένα Πλάτωνος με το Σαμποτάζ και ένας δίσκος GOLD με τραγούδια της Janis Joplin. Τον δίσκο αυτόν τον ανακάλυψα στα 20.
Μ.Κ.: Όταν μελοποίησα τα πρώτα ποιήματα του Brecht δεν είχα ιδέα για αυτό το δίσκο. Στα 16 μου χρόνια απλά ήθελα να τραγουδήσω. Το ποίημα «Τα Πατώματα» γεννήθηκε από την ανάγκη μας να δημιουργήσουμε. Αργότερα πιά καταλάβαμε τη βαρύτητα του στίχου.

Η μουσική σας προσέγγιση έχει μια ιδιαιτερότητα. Είναι ταυτόχρονα έντεχνή, σύγχρονη, με στοιχεία πολιτικού τραγουδιού. Πως μελοποιείται εν τέλει η ποίηση; Πως πρέπει να την προσεγγίσει ένας μουσικός; Ρυθμικά, ερμηνευτικά, νοηματικά;
Μ.Κ.: Η βάση είναι πάντα ο λόγος. Η μουσική οφείλει απλά να μεταφέρει το μήνυμα.
Π.Κ.: Για εμένα η ποίηση όπως και κάθε άλλη μορφή τέχνης προέκυψε από την ανάγκη του καλλιτέχνη να αντιταχθεί στο πρέπει. Αν έπρεπε κάπως να προσεγγίσω τον Καβάφη ή τον Ρεμπώ, δεν θα τους προσέγγιζα ποτέ. Αυτές οι σκέψεις νομίζω, δεν υπάρχουν στο μυαλό του καλλιτέχνη.

«Δεν θα πει πως δεν έχουμε μοίρα στον ήλιο. Έχουμε, την δική μας μοίρα». Πολύ δυνατή και αισιόδοξη προσέγγιση. Θεωρείτε ότι το κοινό μπορεί να τη συμμεριστεί;
Π.Κ.: Το εύχομαι και το ελπίζω! Ο Μπρεχτ έρχεται να επαληθεύσει το Γκανά, υπογραμμίζοντας τον αιώνιο και χωρίς σύνορα χαρακτήρα της ποίησης που λέγαμε πριν. «Ακόμα και εμάς τους κακότυχους, υπάρχουν άλλοι που καλότυχους μας λένε». Μοίρα άλλωστε είναι ο χαρακτήρας του ανθρώπου.

Θα το χαρακτήριζα υπαινικτικό πολιτικό έργο. Και χιούμορ και υπαρξισμός και αμοραλιστικά, με την καλή έννοια, στοιχεία. Δεν μοιάζει με αισθητικό ρίσκο σε αυτές τις συγκυρίες που ο κόσμος φοβάται και την σκιά του;
Π.Κ.: Αν δεν εμπιστευτείς, δεν θα σε εμπιστευτούν. Αυτή είναι η αρχή μου. Ακόμα και σήμερα που όπως λέτε ο κόσμος φοβάται και την σκιά του, δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο, από το να αναχωρήσει κανείς, μέσα στην καινούργια αγάπη και μέσα στο νέο ήχο.
Μ.Κ.: «Ο κόσμος είναι απλός» έγραψε ο Σεφέρης. Ας μην φοβόμαστε τον άνθρωπο, ας μην ανησυχούμε για το αύριο. Αν σήμερα, τώρα, κάνεις σωστά αυτό που είσαι άξιος να κάνεις, αν κοιτάς τα πράγματα με αλήθεια, τότε δεν έχεις να φοβάσαι τίποτα. Αυτό που είναι να γίνει θα γίνει, ας κοιτάξει ο καθένας από εμάς να είναι εντάξει απέναντι στον εαυτό του και κυρίως στον διπλανό του. Η λέξη «Σεβασμός», έχει από πάνω της ένα φωτοστέφανο.

Συστήνετε την ποίηση ξανά. Τα βιβλία ποίησης σκονίζονται. Πως θα… ξεσκονιστούν; Είναι τελικά η ποίηση μια ελιτίστικηΤέχνη;
Π.Κ.: Για να ξεσκονιστούν πρέπει να βάλει το χέρι του ο μηχανισμός που τα σκονίζει. Ελιτίστικο σπορ και μάταιη προσπάθεια θεωρούν την μουσική όσοι δεν την έχουν ανάγκη. Άνθρωποι δηλαδή που στην πραγματικότητα χρειάζονται άμεσα την βοήθεια της.
Μ.Κ.: Η ποίηση δεν είναι για την ελίτ, αυτός που πιστεύει κάτι τέτοιο, ίσως να μην έχει διαβάσει ποίηση. Η Κατερίνα Γώγου, ο Γκρέγκορυ Κόρσο, ο Πάμπλο Νερούδα, ο Ντίνος Σιώτης, ο Μιχάλης Γκανάς, ο Γιάννης Στίγκας, ο Τζελαλαντίν Ρουμί, ο Φερνάντο Πεσσόα, ο Νίκος Μοσχοβάκος, ο Κάλβος, ο Λειβαδίτης, ο Ρίτσος, ο Καβάφης, κι άλλοι τόσοι, είναι κατανοητοί σε όλους. Χρόνο θέλει η τέχνη για να την νοιώσεις και χώρο για να ριζώσει μέσα σου. Δεν είναι για την ελίτ, είναι για τον άνθρωπο που θέλει να νοιώσει, που θέλει να καταλάβει. Η ποίηση δεν χρειάζεται καμία βοήθεια από τη μουσική.

«Προσωπικό» το όνομα του δίσκου. Δεν είναι κάπως παράδοξο ο άνθρωπος μέσα από την τέχνη πολλές φορές να μιλάει για τον εαυτό του και όμως να αγγίζει χιλιάδες ψυχές, χιλιάδες μυαλά;
Π.Κ.: Καθόλου παράδοξο δεν μου φαίνεται. Η τέχνη ήταν πάντοτε προσωπική, ειλικρινής κατάθεση, εξομολόγηση, προσευχή. Η επανάσταση ξεκινάει από ένα μυαλό, μια ψυχή. Ό,τι δεν μιλάει στον ποιητή, δεν είναι ποίημα.

Μοιάζετε εκτός μόδας. Είστε από την Κρήτη. Τα κρητικά κάνουν επέλαση στην έντεχνη μουσική. Που είναι η λύρα; Που είναι ο Ερωτόκριτος; Φυσικά και η ερώτηση είναι συνειδητώς προβοκατόρικη.
Π.Κ.: Η Κρήτη υπάρχει στο φλασκί μου και στις φωνητικές μου χορδές. Η λύρα, ο Ερωτόκριτος, το Λέντα, ο Πετράς, το γαμοπίλαφο κι οι πρόγονοί μου, βρίσκονται μέσα μου. Ρωτήστε τον Ρος Ντέιλι αν είναι εκτός μόδας ή Κρητικός. Σίγουρα θα σας δώσει πιο εύλογες απαντήσεις.
Μ.Κ.: Η Κρήτη μέσα μας υπάρχει, όμως το να ασχολείται ένας κρητικός με τον Ερωτόκριτο και τη λύρα μόνο και μόνο λόγο καταγωγής αυτό είναι ψέμα. Η δημιουργία δεν έχει να κάνει με τον τόπο ούτε με την γλώσσα, η δημιουργία έχει να κάνει με την αθανασία. Στην τέχνη όλοι κολυμπάμε στην ίδια θάλασσα, ο καθένας βρίσκει τα μέσα για να εκφραστεί.

Ο δίσκος συνοδεύεται από ζωγραφική. Πολλές τέχνες συνδράμουν; Πως και για ποιο λόγο αποφασίσατε μια τέτοια προσέγγιση της δισκογραφίας;
Μ.Κ.: Ο δίσκος «Προσωπικό» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μικρή Άρκτος, σε παραγωγή του Παρασκευά Καρασούλου, περιέχει έργα του Βασίλη Πέρρου, αυτή η πρόταση έγινε από τον Παρασκευά. Η τέχνη είναι όπως είπαμε και πριν μια μεγάλη θάλασσα. Η ποίηση είναι κινηματογράφος, το μυθιστόρημα θέατρο, η ζωγραφική, ποίηση, ένας ηθοποιός είναι μουσικός, ένας χορευτής είναι ποιητής. Όπως άλλωστε ποιητής είναι και ένας καλός φούρναρης, ή ένας αρχιτέκτονας. Όλες οι τέχνες είναι μια και λέγονται ζωή.

«Δεν βάζω καμιά άλλη φωνή πάνω από την Φαραντούρη», είχε πει ο Μάνος Χατζιδάκις. Εσείς πως συναντηθήκατε μαζί της;
Π.Κ.: Η Μαρία Φαραντούρη είναι η πιο σημαντική φωνή. Χάνω τα λόγια μου όταν μιλάω για εκείνη. Μεγάλη αγκαλιά. Ερωτεύσιμη, έμπιστη, με φαντασία, απλή, απλά υπέροχη!
Μ.Κ.: Στο πρόσωπο της Μαρίας είδαμε τη ίδια την τέχνη. Το απλό, το ειλικρινές. Όταν βρισκόμαστε στη σκηνή μαζί της όλα είναι τόσο δυνατά που η στιγμή μοιάζει αιώνια.

Στο video ακούμε το δεύτερο τραγούδι του δίσκου «Προσωπικό»
*Να πεθαίνεις απ’ τα γέλια | Γκρέγκορυ Κόρσο, Μιχάλης και Παντελής Καλογεράκης