Συν & Πλην: Νίκη στο Θέατρον του Κέντρου Πολιτισμού Ελληνικός Κόσμος

Το έργο
Ενα σύγχρονο μυθιστόρημα (και ήδη βραβευμένο με κρατικό βραβείο) ενός σύγχρονου και ταλαντούχου Ελληνα συγγραφέα, του Χρήστου Χωμενίδη, που μέσα από την αφήγηση της οικογενειακής του ιστορίας, αφηγείται -ταυτόχρονα και παράλληλα- την ιστορία του τόπου για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα και την ιστορία του αριστερού κινήματος, στο οποίο πρωταγωνίστησαν πολλά από τα μέλη της οικογένειας Χωμενίδη, από την πλευρά της μητέρας του, της Νίκης. Μια αφήγηση που γίνεται (λογοτεχνική αδεία), την ώρα που η Νίκη έχει ήδη αφήσει αυτόν τον κόσμο και μπορεί να δει από απόσταση τη διαδρομή της, την ιστορία της, τις μνήμες της, τα βιώματά της, τα συναισθήματά της. Μπορεί να αποδεχθεί ή να παραδεχθεί όσα δεν μπορούμε όσο είμαστε εν ζωή, μπορούμε να είμαστε πιο αντικειμενικοί (αφού είμαστε πια μακριά), μπορούμε να έχουμε τη ζωή μας απέναντι.

Η παράσταση
Και πώς να κάνεις θέατρο μια τέτοια τοιχογραφία; Δύσκολο το εγχείρημα για τον Σταμάτη Φασουλή, που υπέγραψε (μαζί με τον Γιώργο Λύρα) και τη διασκευή του βιβλίου για να παρουσιαστεί στη σκηνή. Το πρώτο του εύρημα (να βρίσκεται η Νίκη (Φιλαρέτη Κομνηνού, υπέροχη) τις περισσότερες φορές εκτός σκηνής, στις πρώτες θέσεις της πλατείας και να γυρίζει προς τους θεατές (σα να κάνει μαζί τους μια μικρή κουβέντα) επιτυχές και λειτουργικό. Ομως το βιβλίο (όπως και η εποχή, η μεγάλης διάρκειας περίοδος που εμπερικλείει) έχει πολλά και περίπλοκα κεφάλαια. Για να τα αναπαραστήσει και να δώσει μια πλήρη εικόνα στους θεατές, ο σκηνοθέτης επέλεξε τις μικρές παράλληλες δράσεις επί σκηνής, τις εμβόλιμες σκηνές, τις διαρκείς αλλαγές σκηνικού (ολόκληρου ή επί μέρους). Είχαν πολλή δουλειά να κάνουν και ο σκηνογράφος Γιώργος Γαβαλάς και η λύση δόθηκε με τα συρόμενα μικρά σκηνικά (μικρές παράλληλες ιστορίες), που αρκετές φορές η διαδικασία αλλαγής τους έβγαζε τους θεατές από το κλίμα και τη συνέχεια της αφήγησης. Ο Σταμάτης Φασουλής, εν ολίγοις, επέλεξε να κάνει μια γραμμική παράσταση, αναπαράσταση σχεδόν, της εποχής και του βιβλίου, εις βάρος και της διάρκειας της παράστασης και του ρυθμού της θέασης.

Τα Συν (+)

• Οι ερμηνείες: Οχι όλες. Κάποιες όμως, και δη οι γυναικείοι ρόλοι (άλλωστε δίνει μεγάλη έμφαση και το βιβλίο του Χρήστου Χωμενίδη στις γυναικείες προσωπικότητες, στη στάση τους, στις επιλογές τους, στο ρόλο που έπαιξαν), όπως η Μίρκα Παπακωνσταντίνου στο ρόλο της μοναδικής γιαγιάς Σεβαστής, η Φιλαρέτη Κομνηνού (που στιγμές στιγμές μου θύμιζε τη φωτογραφία της πραγματικής Νίκης Χωμενίδη-Νεφελούδη στο εξώφυλλο του βιβλίου), της Γωγώς Μπρέμπου στο ρόλο της μητέρας της Νίκης και της Ευαγγελίας Μουμούρη στο ρόλο της θείας Μαρκέλλας (που τραγούδησε και υπέροχα). Δεν συνέβη το ίδιο με τους ανδρικούς ρόλους. Ο έμπειρος και ικανός Στέλιος Μάινας στο πρώτο μέρος αλειώθηκε από το περουκίνι που δήλωνε τη νεανική ηλικία του παππού Βασίλη Νεφελούδη (Αντώνης Αρμάος στο βιβλίο), ενώ στο δεύτερο μέρος, χωρίς το περουκίνι, σαν να ελευθερώθηκε και ο ίδιος και βρήκε τον ρυθμό του. Σ’ έναν τόσο πολυπρόσωπο θίασο, κανείς δεν σκέφτηκε να υπάρχει άλλος ηθοποιός για τη νεανική ηλικία του παππού Νεφελούδη; Ο Μάξιμος Μουμούρης, ήπιων τόνων αλλά υψηλών δυνατοτητήτων, ήταν από τις έξυπνες επιλογές στο κάστινγκ και υποδύθηκε τον άνδρα που ερωτεύτηκε η Νίκη, τον πατέρα του Χρήστου Χωμενίδη. Μεγάλος ο θίασος, και υπήρχαν πολλές και διαφορετικές διαβαθμίσεις στις ερμηνείες. Από το εξαιρετικό μέχρι το αδιάφορο (τουλάχιστον). Αλλά υπάρχουν αυτά στους μεγάλους θιάσους.

• Η μουσική, οι χορογραφίες, τα κοστούμια: Ο Θοδωρής Οικονόμου υπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο τη μουσική της εποχής και τις δόσεις μουσικής που του ζητήθηκαν για να ντυθεί η παράσταση. Από τα ισχυρά συν της παράστασης, όπως και οι χορογραφίες του Δημήτρη Παπάζογλου, που υπηρέτησαν επίσης με επάρκεια και γνώση το εναλλασσόμενο κλίμα της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Και μαζί, αναμφίβολα, τα κοστούμια της Ντένης Βαχλιώτη, που απέδωσαν γλαφυρά την εποχή.

• Το χιούμορ. Υπήρχε και στο κείμενο του Χρήστου Χωμενίδη, αλλά ο Σταμάτης Φασουλής ήξερε πολύ καλά να το αξιοποιήσει και να το αναδείξει. Και ήταν λυτρωτικό, καυστικό, ειρωνικό για τις μικρόνοιες (προσωπικών και πολιτικών επιλογών που ταλαιπώρησαν τη χώρα και τους ανθρώπους της), εύστοχο.

• Η αφήγηση. Ηταν ξεχωριστές αυτές οι στιγμές. Και ήταν όταν η Φιλαρέτη Κομνηνού, στις πρώτες σειρές της πλατείας, έστρεφε το κεφάλι προς το κοινό και διηγούνταν την ιστορία, τη δική της και της χώρας. Και εκεί υπήρχε το βιβλίο ατόφιο. Εκεί υπήρχε η Νίκη και όσα έζησε, εκεί υπηρχε η μαγεία της λογοτεχνίας που είχε μεταφερθεί στη σκηνή.

Τα Πλην (-)

• Η διάρκεια. Γιατί έπρεπε να είναι μια παράσταση σχεδόν τεσσάρων ωρών (με το διάλειμμα); Αρκετές μικρές σκηνές, θα μπορούσαν να λείπουν ή να ειπωθούν αλλιώς. Παρότι πρόκειται για ένα πολύ ωραίο θέατρο, άψογο εργονομικά, η διάρκεια κουράζει. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για ένα θέατρο πολλών θέσεων, που απευθύνεται δηλαδή σε ένα ευρύ κοινό, μεγάλο μέρος του οποίου είναι πάνω από τη μέση ηλικία.

• Μελοδραματισμοί/μιούζικαλ. Ναι ήταν πολύ δύσκολες και πολύ τραγικές οι στιγμές που έζησαν οι μισοί Ελληνες για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να δοθούν, να αναπαραστηθούν, να υπογραμμιστούν αυτές οι δυσκολίες. Η παράσταση στο «Θέατρον» επέλεξε αρκετούς μελοδραματισμούς και μεγάλες δόσεις μουσικής και χορού (μια μορφή μιούζικαλ δηλαδή) για να αναπαραστήσει μια περίπλοκη, διχασμένη, δύσκολη και άνιση περίοδο. Και εντέλει ακολούθησε τον ρεαλισμό, που αρκετές φορές οδηγούσε στην αμηχανία (του θεατή).

• Διαφορετικοί τονισμοί των χαρακτήρων. Εχω διαβάσει το βιβλίο και είναι από εκείνα που με γοήτευσαν. Εχω την εντύπωση ότι κάποιοι από τους χαρακτήρες, ιδίως οι ανδρικοί χαρακτήρες και μάλιστα οι καθοριστικοί ανδρικοί χαρακτήρες, όπως ο πατέρας της Νίκης και παππούς του Χρήστου Χωμενίδη, τονίστηκαν με άλλον τρόπο από το βιβλίο και πήραν άλλα χαρακτηριστικά. Το ίδιο και η καθοριστική για τον Αρμάο-Νεφελούδη (και για την Αριστερά συνολικά) φιγούρα του Νίκου Ζαχαριάδη, που νομίζω ότι αποτυπώθηκε με περισσότερη υπερβολή και με διαφορετική απαξίωση στη σκηνή απ’ ό,τι αποτυπώνεται στο βιβλίο.

Το άθροισμα (=)
Μια παράσταση σ’ ένα θέατρο που απευθύνεται σε ευρύ κοινό, σ’ ένα θέατρο που προτιμά να καταπιάνεται με θέματα ιστορίας σε κάθε εκδήλωση που φιλοξενεί. Αρα, η επιλογή αυτού του έργου κι αυτής της παράστασης ήταν ταιριαστή στο προφίλ του χώρου που το φιλοξένησε. Ηταν οπωσδήποτε μια γαλαντόμα παραγωγή, και σε συντελεστές και σε μέσα.
Ενέταξε πολλά τραγούδια, πολλές σκηνές μουσικές (αρκετές περιττές) δίνοντας μια νότα μιούζικαλ στην παράσταση ακολούθησε το δρόμο του ρεαλισμού σαν ύφος και οπτική, που βάρυνε αρκετές φορές την πλατεία χωρίς να δημιουργεί συναίσθημα. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα της μεγάλης προσπάθειας ήταν η υπερβολική διάρκεια, αλλά και η ρεαλιστική οπτική και παρουσίαση αυτής της τοιχογραφίας. Πολλά λογοτεχνικά κείμενα ανεβαίνουν στη θεατρική σκηνή και επιδιώκουν να αναπαραστήσουν το κλίμα και την εποχή του κάθε βιβλίου. Στην προκειμένη περίπτωση, η εποχή σχεδιάστηκε επαρκώς (από τα σκηνικά, τα κοστούμια, τη μουσική), αλλά μ’ έναν τρόπο που άφηνε συχνά πολλά κενά και κάτι μισό στο συναίσθημα του θεατή. Εν κατακλείδι, ένα γενναίο εγχείρημα, με αρκετά μειονεκτήματα, που όμως σεβάστηκε τη διαδρομή της αφήγησης.