Παγκόσμια Ημέρα Θέατρου: Επτά σημαντικοί Ελληνες εκπρόσωποι του εξηγούν γιατί η ελληνική σκηνή διαφέρει από τις υπόλοιπες

Βασίλης Παπαβασιλείου, Αμαλία Μουτούση, Μιχαήλ Μαρμαρινός, Ιωάννα Παππά, Γιώργος Δεπάστας, Γιάννης Μόσχος, Αργυρώ Χιώτη. Επτά σκέψεις- σχόλια που δικαιολογούν (ή όχι) τη διαφοροποίηση της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής στην παγκόσμια σκηνή.

27.03.2017

Κάθε χρόνο, τέτοια μέρα, φωτισμένοι άνθρωποι του θεάτρου σπέρνουν στον κόσμο ένα μήνυμα οικουμενικότητας, που τοποθετεί το θέατρο στην έδρα της πλέον αδιαμφισβήτητης πατρίδας – της ανθρώπινης ψυχής. Ο Ανατόλι Βασίλιεφ έλεγε, πέρυσι σαν σήμερα, πως «το θέατρο δεν χρειάζεται διαμεσολαβητή για να ταξιδέψει ανάμεσα στους ανθρώπους – αποτελεί την πιο διάφανη πλευρά του φωτός, δεν ανήκει ούτε στον νότο, ούτε στον βορρά, στην ανατολή ή τη δύση – ω όχι, είναι η ουσία του ιδίου του φωτός, που λαμπυρίζει από τις τέσσερις γωνιές του κόσμου».

Στη δική μας γωνιά του κόσμου, την ελληνική όπου το θέατρο εξακολουθεί να συμβαίνει παρά τις σοβαρές κοινωνικές αντιξοότητες, επτά σημαντικοί εκπρόσωποι του – ο Βασίλης Παπαβασιλείου, η Αμαλία Μουτούση, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, η Ιωάννα Παππά, ο Γιώργος Δεπάστας, ο Γιάννης Μόσχος, η Αργυρώ Χιώτη – προσπαθούν να εντοπίσουν ποιο είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που το διαφοροποιεί στην παγκόσμια σκηνή. Οχι, με κριτήρια εθνικής ή αισθητικής ταυτότητας αλλά με όρους ανθρώπινης ψυχής – αυτούς τους όρους που εν γέννει το καθορίζουν. «Το θέατρο είναι παντοδύναμο, αντιστέκεται, επιβιώνει από το κάθε τι, πολέμους, λογοκρισία, φτώχεια» όπως εμψυχώνει η φετινή γράφουσα του μηνύματος, η Γαλλίδα ηθοποιός Ιζαμπέλ Ιπέρ.

Γιώργος Δεπάστας, μεταφραστής

Θα ήθελα εξ αρχής να διευκρινίσω ότι μόνο με το ευρωπαϊκό θέατρο μπορώ να κάνω σύγκριση, το οποίο, δυστυχώς, περνάει την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία μεγάλη κρίση. Το κύριο πρόβλημα του ελληνικού θεάτρου, η μεγάλη έλλειψη χρημάτων, είναι ίσως το χαρακτηριστικό που το κάνει να ξεχωρίζει από το ευρωπαϊκό θέατρο: το ότι είναι δηλαδή ένα θέατρο «χειροποίητο». Ό, τι συμβαίνει στο ελληνικό θέατρο, είναι αποτέλεσμα της φιλοτιμίας των καλλιτεχνών που εργάζονται σ’ αυτό. Έχουμε εξαίρετους ηθοποιούς που, εξαιτίας της άνισης και ατελούς θεατρικής παιδείας δεν είναι πάντα σε θέση να αξιοποιήσουν το φυσικό τους χάρισμα. Έχουμε πολύ αξιόλογους και ευρηματικούς σκηνοθέτες, σκηνογράφους και ενδυματολόγους που, λόγω της οικονομικής ένδειας, δεν έχουν τη δυνατότητα να υλοποιήσουν τα οράματά τους.

Μιχαήλ Μαρμαρινός, σκηνοθέτης

Δεν θα μπορούσα να μιλήσω ειδικά για το ελληνικό θέατρο γιατί δεν πιστεύω ότι ξεχωρίζει σε κάτι. Το ελληνικό θέατρο συνεισφέρει από την ταπεινή μεριά του στην παγκόσμια σκηνή και οποιαδήποτε άλλη σκέψη μας βάζει σε μια διαδικασία συμπλεγματικής θεώρησης, δίνει λάθος σήματα. Ο καθένας οφείλει να κάνει τη δουλειά του και μέσα από αυτόν τον ταπεινό λογισμό να του επιτρέπεται η συναλλαγή με τα μεγάλα μεγέθη. Εξάλλου, ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Θέατρου είναι ένα homage σε μια υπέρτατη Τέχνη που προάγει τη σιωπή υπέρ ενός άλλου. Το θέατρο είναι ένα υπέρτατο μάθημα Δημοκρατίας και υπομονής.

Γιάννης Μόσχος, σκηνοθέτης

Όλοι οι άνθρωποι του θεάτρου, παγκοσμίως, έχουν νομίζω κάτι κοινό: Την «παράλογη» αγάπη τους για το θέατρο. Εργάζονται όλοι αφοσιωμένοι σε μια τέχνη που λατρεύουν, και ας γκρινιάζουν πολλές φορές για τις δυσκολίες του επαγγέλματος (δεν εξαιρώ τον εαυτό μου, και εγώ γκρινιάζω βέβαια). Η αλήθεια είναι πως είμαστε τυχεροί που έχουμε βρει έναν τόσο μεγάλο έρωτα. Αν κάτι διαφοροποιεί το θέατρο μας από άλλες, ευρωπαϊκές κυρίως, χώρες είναι η έλλειψη υγειών υποδομών και η σοβαρή οικονομική στήριξη του θεάτρου. Γιατί σε ανθρώπινο δυναμικό καλλιτεχνών δεν πιστεύω πως υπολειπόμαστε καθόλου· και δεν το λέω από «πατριωτική υπερηφάνεια», νομίζω πως είμαι αντικειμενικός, είναι καιρός να απαλλαγούμε από το κόμπλεξ της επαρχίας. Οι αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζουμε όσοι εργαζόμαστε στο ελληνικό θέατρο μας κάνουν βέβαια και ένα καλό: Είμαστε πιο πεισμωμένοι να κάνουμε τη δουλειά μας, παρά τις δυσκολίες. Και αυτή ίσως είναι μια διαφορά από άλλους συναδέλφους μας που δουλεύουν στο εξωτερικό.

Αμαλία Μουτούση, ηθοποιός

Ελληνικό θέατρο είναι οι άνθρωποι που το κάνουν να συμβαίνει. Κι αν κάτι τους διαφοροποιεί από όλους τους άλλους είναι οι τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Κάποτε μου ακούγονταν βαρύγδουποι οι χαρακτηρισμοί για τους κόπους των Ελλήνων του θεάτρου. Σήμερα νομίζω ότι δεν αρκούν για να περιγράψουν τη θυσία τους. Στην Ελλάδα, κάνουμε θέατρο από το υστέρημα μας· αφού για να κάνεις θέατρο χρειάζεται να βρεις και να μεταδώσεις δύναμη κι ελπίδα. Μα που να τα βρεις όλα αυτά ζώντας σε μια ρημαγμένη χώρα όπως η δική μας; Ο εργάτης του θεάτρου, λοιπόν, κινείται κόντρα στη μελαγχολία, την προσωπική και τη συλλογική. Ξέρει πως ο μόνος δρόμος για ν’ αφηγηθεί ιστορίες είναι να κρατήσει τη μνήμη ζωντανή και εμπρός του να δει να φέγγει φως. Ολοι όσοι κάνουμε αυτή τη δουλειά βρίσκουμε αυτό που δεν έχουμε.

Ιωάννα Παππά, ηθοποιός

Ο κυρίαρχος λόγος που με κάνει να αγαπώ το ελληνικό θέατρο είναι η γλώσσα του. Δουλεύοντας αυτή την περίοδο πάνω στο έργο του Βιζυηνού (σε σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη), κάνω καθημερινά αυτή τη διαπίστωση. Κάθε φορά που στρέφομαι στο κείμενο για μελέτη ή για να ξεχαστώ από τη ζοφερή πραγματικότητα διαπιστώνω πως ο ελληνικός λόγος – και ο λόγος του Βιζυηνού εν προκειμένω – λειτουργεί θεραπευτικά. Ο Δήμος (Αβδελιώδης) υποστηρίζει πως τα σωστά κείμενα λειτουργούν όπως η μουσική. Δημιουργούν συχνότητες και δονήσεις αρμονικές με τον ψυχισμό μας.

Βασίλης Παπαβασιλείου, ηθοποιός- σκηνοθέτης

Εχουμε μια τάση να μιλάμε περισσότερο για τον εαυτό μας απ’ ότι δικαιούμαστε. Από την άλλη, είναι αλήθεια πως το θέατρο είναι κάτι που ο Ελληνας μπορεί να κάνει πολύ καλά. Κολυμπάει από γεννησιμιού του σ’ αυτό το υλικό. Νομίζαμε ότι αυτό αφορούσε στους αρχαίους Ελληνες που ανακάλυψαν τον κοσκινάκι της Δημοκρατίας. Φαίνεται πως τελικά αφορά και στους σύγχρονους Ελληνες. Το διαπιστώνεις από τη στιγμή που συνειδητοποιείς πως είναι δύσκολο να μη βρεις θέατρο σ’ ένα αθηναϊκό τετράγωνο. Τούτο και μόνο κάνει την ελληνική κατάσταση ξεχωριστή. Το θέατρο για τους Ελληνες είναι ένα κατασταστικό, δομικό στοιχείο από τη στιγμή που – παρότι προτεκτοράτο – καλούνται να υποδυθούν ένα κράτος, να φορέσουν Συντάγματα και Κοινοβουλετισμό. Μπήκαμε οι Ελληνες στην ανάγκη της υπόδυσης με το καλημέρα σας, σαν μια ληξιαρχική προϋπόθεση, μάθαμε να υποδυόμαστε τον οποιονδήποτε χωρίς να δεσμευόμαστε από καμιά συνέπεια. Οπως έχει πει καλύτερα και ο Σεφέρης «Εγώ είμαι ο τόπος σου, ίσως να μην είμαι κανείς αλλά μπορώ να γίνω αυτό που θέλεις».

Αργυρώ Χιώτη, σκηνοθέτης

Θα ξεκινήσω με τη σκέψη πως το ελληνικό θέατρο δεν είναι ένα κι έτσι δεν μπορώ να μιλήσω εκπροσωπώντας το, αλλά εκπροσωπώντας ένα κομμάτι αυτού. Από την άλλη, δεδομένης και της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης δεν γίνεται να παραβλέψω πως υπάρχουν άνθρωποι – που διατηρούν επαφές με το θέατρο στο εξωτερικό – και οι οποίοι χάρη στη δημιουργική ορμή, τον αυθορμητισμό και την παρόρμηση τους οδηγούνται σε φόρμες και προτάσεις που διαφέρουν σημαντικά από το ασφαλές και ορισμένο πλαίσιο κάτω από το οποίο λειουργούν πολλές ομάδες και θέατρα ανά τον κόσμο.