Συν & Πλην: Ακυβέρνητες Πολιτείες – Η Λέσχη στο Θέατρο Τέχνης
Θετικές και αρνητικές σκέψεις για την παράσταση «Ακυβέρνητες Πολιτείες – Η Λέσχη» του Στρατή Τσίρκα, σε σκηνοθεσία Εφης Θεοδώρου, στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, μια συμπαραγωγή του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης.
Το έργο
Η ακυβέρνητη πολιτεία αυτού του τόμου είναι η Ιερουσαλήμ («Ιερουσαλήμ, ακυβέρνητη πολιτεία,/ Ιερουσαλήμ, πολιτεία της προσφυγιάς», από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Ο Στράτης Θαλασσινός στη Νεκρή Θάλασσα», στίχοι που έδωσαν και τον γενικό τίτλο στην τριλογία του Σ. Τσίρκα).
Εκεί σε μια πανσιόν συμβιώνουν πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι, από διάφορες χώρες της Ευρώπης (της Ευρώπης που σπαράσσεται, που κινδυνεύει, που παραπαίει). Αυτή η πανσιόν είναι η μεταφορά της συγκατοίκησης και της συμβίσωσης με τους διαφορετικούς, τους «άλλους». Εκεί βρίσκεται και ο Μάνος Σιμωνίδης, ένας αξιωματικός του ελληνικού στρατού, που είναι ενταγμένος και στην Αριστερά, αλλά βλέπει, από τότε, τα στρεβλά, τα μισαλλόδοξα που καλλιέργησαν κάποιοι από όσους υπηρέτησαν αυτή την ιδέα. Ο Μάνος Σιμωνίδης (περσόνα του Στρατή Τσίρκα ασφαλώς) δεν τα υπονοεί, τους καταγράφει αυτούς τους «κάποιους», τους ονοματίζει, με τους όρους «κομμένες κεφαλές» ή «το Ανθρωπάκι», τον αόρατο και ψυχρό καθοδηγητή. Μέσα στις συνεδριάσεις, στις ίντριγκες, στις συμμαχίες, στους κινδύνους, αναπτύσσεται και ο έρωτας, του Μάνου με τη λάγνα Εμμη, την ξένη, τη διαφορετική. Ενας έρωτας που συνθλίβεται λόγω πολλών και διαφορετικών λόγων και συνθηκών.
Η παράσταση
Και ίσως δραματουργικά θα έπρεπε να είχαν βρεθεί άλλοι τρόποι να συμπυκνωθούν αυτά τα πολλά στοιχεία, ν’ αγγίξει αυτό το μυθιστόρημα, που γράφτηκε το 1961 και αφορούσε τον κόσμο και τα διλήμματα του Β Παγκοσμίου Πολέμου. και όσους ζουν στο 2017 και δεν ξέρουν, ενδεχομένως, πολλά πράγματα ούτε για την Τριλογία του Τσίρκα, ούτε για τα ιστορικά γεγονότα που εντέχνως ενσωματώνει στο μυθιστόρημα, ούτε για τις αναζητήσεις των αριστερών (από τότε). Και παρότι ακούγονταν ενδιάμεσα τα Ημερολόγια της Τριλογίας (δηλαδή όσα ένιωθε, σκεφτόταν ή αντιμετώπιζε ο Τσίρκας καθώς έγραφε το βιβλίο), πέρασε κάποιος χρόνος παράστασης μέχρι να εντοπίσουμε τα βασικά πρόσωπα, να αντιληφθούμε τι είναι και τι κάνει το καθένα (πράγμα όχι ιδιαίτερα εύκολο, αφού αρκετές φορές ένας ηθοποιός ερμήνευε περισσότερα από ένα πρόσωπα του μυθιστορήματος). Στο δεύτερο μέρος δόθηκε μεγάλο βάρος και πολύς θεατρικός χρόνος στις κομματικές εμπλοκές και παθογένειας του αριστερού Μάνου Σιμωνίδη, αλλά πάλι που είτε ήταν ξένος για τους νεότερους θεατές είτε κουραστικός για όσους γνώριζαν το σύμπαν του Τσίρκα και της εποχής του.
Τα Συν (+)
- Οι γυναικείες ερμηνείες. Ομολογουμένως, οι γυναίκες ηθοποιοί της παράστασης άγγιξαν με μεγάλη επιτυχία τα πρόσωπα που κλήθηκαν να αναπαραστήσουν στη σκηνή. Η Ανθή Ευστρατιάδου, η Κατερίνα Λυπηρίδου (η φράου Αννα), η Ηλέκτρα Νικολούζου (Εμμη) και η Γιώτα Μηλίτση μπήκαν στο σύμπαν του Τσίρκα και μετέφεραν τις διαφορετικές προσωπικότητες των ηρωίδων που υποδύθηκαν με επιτυχία.
- Τα σκηνικά και τα κοστούμια. Η Αση Δημητρολοπούλου είχε δύσκολη δουλειά, ως προς το σκηνικό κυρίως, που έπρεπε να συμπυκνώσει, στη δύσκολη σκηνή του Υπογείου, την πανσιόν της φράου Αννας. Το κατάφερε επιτυχώς. Και στα κοστούμια εξίσου.
- Οι ζωγραφιές του Θανάση Δήμου: Ενας από τους ηθοποιούς της παράστασης, που ξεδίπλωσε, ζωντανά επί σκηνής και το ζωγραφικό του ταλέντο. Ο Θανάσης Δήμου σκίτσαρε μιαν Ιερουσαλήμ δική του, αλλά αναγνωρίσιμη στα διαλείμματα από τις ερμηνείες του. Ξεχωριστή νότα, που παραπέμπει στις ξεχωριστές δεξιότητες των ανθρώπων.
Τα Πλην (-)
- Η δραματουργία. Η Εφη Θεοδωρου, με βοηθό την Παναγιώτα Κωνσταντινάκου, επωμίσθηκαν αυτό το βαρύ φορτίο. Γιατί πρώτη φορά μεταφέρεται στη θεατρική σκηνή η Τριλογία του Τσίρκα, και ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα που ήταν και το μεγαλύτερο μειονέκτημα της παράστασης.
- Οι ανδρικές ερμηνείες. Υπήρχε μια ανισότητα στις ερμηνείες. Οι γυναικείοι ρόλοι ήταν σαφώς πιο επιτυχημένοι και καλύτεροι σε σχέση με τους ρόλους των ανδρών. Ο νέος και ταλαντούχος Δημήτρης Πασσάς (που κυρίως ερμήνευσε τον Μάνο Σιμωνίδη, γιατί υπήρχαν παράλληλες ερμηνείες, παράλληλες φωνές), απείχε αρκετά από το να αγγίξει την προσωπικότητα και τη στιβαρότητατου ήρωα του Τσίρκα. Αγγιξε περισσότερο τις πιο εύθραυστες πτυχές του. Ξεχώρισε περισσότερο η ερμηνεία του Γιώργου Κριθάρα, από τους άνδρες ηθοποιούς.
- Η διάρκεια. Δεν είναι πάντα αρνητική η διάρκεια σε μια παράσταση. Αλλοτε χρειάζεται. Αυτή τη φορά πολλά θα μπορούσαν να έχουν συμπυκνωθεί, πολλά θα μπορούσαν να είχαν αναδειχθεί πιο περιληπτικά ή με άλλους τρόπους (μου έλειψε πολύ η χρήση του βίντεο και η προβολή ιστορικών ντοκουμέντων) που θα βοηθούσαν περισσότερο να μπούμε στο κλίμα της εποχής και στα πολλά ιστορικά στοιχεία και τα ιστορικά πρόσωπα που περνούν από την αφήγηση του βιβλίου.
Ηταν μια παράσταση που περιμέναμε με ανυπομονησία. Και όσοι έχουμε διαβάσει και αγαπήσει την Τριλογία του Τσίρκα και όσοι ήθελαν να έχουν μια πρώτη γνωριμία μ’ αυτό το εμβληματικό κείμενο. Θα επαναλάβω ότι το εγχείρημα, σ’ αυτή την πρώτη φάση τουλάχιστον (γιατί ακολουθούν ακόμα δύο παραστάσεις με διαφορετικούς σκηνοθέτες για τους επόμενους τόμους της Τριλογίας) συνοδεύτηκε από την αγάπη και τον σεβασμό της Εφης Θεοδώρου και των συντελεστών για το έργο με το οποίο καταπιάστηκε. Σαφέστατα έκρυβε πολλή δουλειά και έρευνα, αλλά τελικά όλα αυτά απέβησαν σε βάρος της θεατρικής μεταφοράς του μυθιστορήματος. Θα έλεγα ότι τελικά ο μεγάλος σεβασμός προς το κείμενο του Τσίρκα λειτούργησε σε βάρος της θεατρικοποίησής του.
