Μαρία Φαραντούρη: Ελπίζω οτι οι νέοι καλλιτέχνες θα αντιδράσουν. Θα εκφράσουν μια νέα αισιοδοξία
Η Μαρία Φαραντούρη δεν θέλει ιδιαίτερες συστάσεις. Αποτελεί ένα τεράστιο κεφάλαιο της ελληνικής μουσικής όπως και της έκφρασης του στο εξωτερικό. Δίπλα στους μεγάλους μας ποιητές και στους καθοριστικούς συνθέτες μας, δημιούργησαν αυτό το «ιδιόμορφο» καλλιτεχνικό ρεύμα της χώρας που ονομάζουμε «πολιτικό τραγούδι».
Φωνή που ξεπέρασε τα όποια όρια και ταυτόχρονα γυναίκα αγωνίστρια σε εποχές που μοιάζουν να έχουν περάσει, έγινε σύμβολο χειραφέτησης και σύμβολο ενότητας του λαού μπρος στις κοινωνικές προκλήσεις. Έχοντας ξεπεράσει τις πέντε δεκαετίες στο χώρο, η Μαρία Φαραντούρη παραμένει ενεργή και δημιουργική συνεχίζοντας μια μεγάλη πορεία με πολλούς σταθμούς. Λίγο πριν την εμφάνισή της στη Λυρική Σκηνή στο ΚΠΙΣΝ βρήκαμε ευκαιρία και χρόνο να αναρωτηθούμε πάνω σε κάποια γενικότερα ζητήματα για την τέχνη και την κοινωνία.
Φωνή του πολιτικού τραγουδιού, φωνή των λαϊκών προσδοκιών, φωνή της υψηλής λαϊκής τέχνης. Αν και οι εποχές μοιάζουν να έχουν αλλάξει, έχουν όντως αλλάξει;
Ασφαλώς και άλλαξαν. Η φτώχια, ο ξενιτεμός και η καταπίεση ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της εποχής. Μιλάμε για τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Από την άλλη μεριά υπήρχε μια βαθιά θέληση για αλλαγή, μια προσδοκία συνοδευόμενη από πίστη, προσφορά για αγώνα, συμμετοχή, συλλογικότητα. Καμία σχέση με σήμερα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα χρόνια εκείνα άνθισαν οι τέχνες στην Ελλάδα με ταυτόχρονη συμμετοχή ενός μαζικού κινήματος νεολαίας που ήταν στην πρωτοπορία, αλλά και όλου του κόσμου που λαχταρούσε να βγει από την καταπίεση και να δώσει μια δημοκρατική και ποιοτική προοπτική στη ζωή του. Ήμασταν όλοι στην ίδια συχνότητα. Η τέχνη και ιδιαίτερα το ποιοτικό τραγούδι θέλει ένα κοινωνικό υπόβαθρο για να ξεπεταχτεί και να εμπνεύσει κι αυτό το υπόβαθρο υπήρχε. Η κοινωνία αγκάλιασε τους δημιουργούς και τους ακολούθησε και εκείνοι ανταποκρίθηκαν με το ταλέντο τους και ενέπνευσαν. Η τέχνη βρισκόταν σε διάλογο με την κοινωνία.
Τα τελευταία χρόνια προσεγγίζετε όλο και συχνότερα τις νέες φωνές της σύνθεσης και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Δίνετε συμβουλές ή ακόμα προσλαμβάνετε νέες εμπειρίες;
Αυτά πάνε μαζί. Υπηρετώ ένα δύσκολο έργο μουσικής και τραγουδιού που στηρίζεται στην ποίηση και το υπερασπίζομαι και στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα παρακολουθώ ό,τι καινούριο παρουσιάζεται και έχει ενδιαφέρον και βοηθώ όσο μπορώ.
Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η συμμετοχή σας στο δίσκο των αδερφών Καλογεράκη που μελοποίησαν ποιητές;
Ο Μιχάλης και ο Παντελής Καλογεράκης είναι πρωτότυποι και ταλαντούχοι, ερμηνεύουν μουσικά τη σύγχρονη ποίηση ελληνική και ξένη με τον τρόπο τους και με μια φρεσκάδα. Εύχομαι να έχουν επιτυχία, αυτοπεποίθηση για αυτό που κάνουν και να συνεχίσουν.
Ο καλλιτέχνης που δεν έχει την ποίηση μέσα του, δεν μπορεί να είναι δημιουργικός στον τομέα του και να επικοινωνεί με τον κόσμο
Έχετε συνδράμει καθοριστικά να γίνει η ποίηση κτήμα του λαού. Η πολιτική ποίηση, πιο συγκεκριμένα. Σήμερα, έχουμε ανάγκη μια υπαινικτική ή μια ξεκάθαρη και επιθετική ίσως πολιτική ποίηση για να έρθουμε στα συγκαλά μας; Η εμπειρία σας, τι σας λέει;
Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι ότι ο καλλιτέχνης που δεν έχει την ποίηση μέσα του, δεν μπορεί να είναι δημιουργικός στον τομέα του και να επικοινωνεί με τον κόσμο. Η ποίηση δεν είναι πολιτική, πιάνει όλες τις ανθρώπινες καταστάσεις και τα συναισθήματα. Είναι πολιτική ποίηση εκείνη του Σεφέρη, του Ελύτη, του Γκάτσου; Το «Άξιον εστί» είναι συμπυκνωμένος ο νεώτερος ελληνισμός, οι αξίες του και η συνέχεια του. Το «Μάουτχαουζεν» ή το «Canto General» υμνούν τις πανανθρώπινες αξίες απέναντι στη βαρβαρότητα. Ακόμη κι ένα ερωτικό τραγούδι μπορεί να είναι πολιτικό με την ευρεία έννοια. Απαντώ λοιπόν στην ερώτηση σας, υπαινικτικά ή επιθετικά δεν έχει σημασία, σημασία έχει να είναι ποίηση πάνω απ’ όλα και βεβαίως με εμπνευσμένη μελοποίηση που την αναδεικνύει.
Έχετε αναπτυχθεί πλάι σε όλους τους σημαντικούς ανθρώπους της τέχνης. Αν μπορούσατε να διακρίνετε κάποιον ανάμεσα σε όλους, ποιον θα προτείνατε ως «παράδειγμα» αισθητικής, προσωπικής, πολιτικής στάσης στους νέους ανθρώπους;
Πρέπει να σας πω ότι αισθάνομαι τυχερή που βρέθηκα τόσο κοντά με σημαντικούς δημιουργούς της εποχής μας, και μου έδωσαν την ευκαιρία να τους συναναστραφώ, να μάθω από αυτούς και να εκφραστώ κι εγώ μέσα από το έργο τους. Τους νέους θα συμβούλευα να μελετούν το έργο όλων των μεγάλων, ποιητών και συνθετών, γιατί έτσι θα μάθουν πολλά για τις ρίζες, τη γλώσσα, την αισθητική, τη συνέχεια και την ανανέωση της τέχνης του τραγουδιού, επίσης να μην αρκεστούν στους δικούς μας μόνο, αλλά να προσεγγίσουν και ξένους σύγχρονους δημιουργούς και διαφορετικές σχολές, έτσι μόνο θα αποκτήσουν εμπειρίες, θα γίνουν συναισθηματικά και γνωστικά πιο πλούσιοι και θα αξιοποιήσουν καλύτερα τις δικές τους δυνατότητες.
Έχετε αρνηθεί τον Χατσατουριάν… ακολουθώντας τον Μίκη. Η τέχνη είναι εθνική ή παγκόσμια ή εν τέλει ισχύει η διαπίστωση πως η εθνική μας τέχνη – που καθορίσατε και εσείς – είναι παράλληλα και οικουμενική;
Ναι, πιστεύω ότι η πραγματική τέχνη που μπορεί να έχει εθνικές καταβολές ή έμπνευση, είναι ταυτόχρονα και παγκόσμια. Η τέχνη δεν ανθίζει στο κενό, ούτε είναι αόριστη. Από κάπου αντλεί την έμπνευση της πχ σε μας από τον αρχαίο πολιτισμό μας, από το Βυζάντιο, από την λαϊκή τέχνη, το δημοτικό τραγούδι, το ρεμπέτικο. Το έντεχνο ελληνικό τραγούδι έχει απόηχους από την παράδοση, ταυτόχρονα όμως είναι και μια νέα πρόταση, μια νέα δημιουργία, κι όπως ξέρετε η γλώσσα της μουσικής ξεπερνά τα σύνορα, αρκεί να είναι γνήσια και να έχει κάτι να πει. Να μην είναι ποτέ ένας στείρος μιμητισμός, μια επανάληψη χωρίς φαντασία.
Δεν υπάρχει τίποτα χωρίς αγώνα. Τίποτα δεν χαρίζεται σε κανέναν, ιδιαίτερα στη γυναίκα που με την κρίση εύκολα γίνεται το πρώτο θύμα
Αγώνας, δεν υπάρχει τίποτα χωρίς αγώνα. Τίποτα δεν χαρίζεται σε κανέναν, ιδιαίτερα στη γυναίκα. Είναι αλήθεια ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει από παλιότερα και η γυναίκα δεν βρίσκεται στη δεινή θέση του παρελθόντος. Τώρα με την κρίση φοβάμαι ότι εύκολα γίνεται το πρώτο θύμα. Όταν υπάρχει ανεργία η γυναίκα πρώτη «την πληρώνει». Όταν αλλάζουν οι συμπεριφορές και εκβαρβαρίζονται οι κοινωνικές σχέσεις πάλι η γυναίκα πρώτη «την πληρώνει». Γι αυτό σε κάθε διεκδίκηση πρέπει να συμπεριλαμβάνονται τα θέματα της γυναίκας εργαζόμενης, συζύγου, μάνας, μόνης, ηλικιωμένης με μηδαμινή σύνταξη. Η γυναίκα είναι ο πιο σπουδαίος κοινωνικός αρμός. Αυτή κρατά τη συνοχή και δεν της το αναγνωρίζουν όπως θα έπρεπε.
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε από νέους καλλιτέχνες μια αποστασιοποιημένη στάση σε σχέση με την τέχνη που άγγιζε σε άλλες εποχές και το συναίσθημα και το νου του λαού. Έχουμε μπρος μας μια μεταμοντέρνα προσέγγιση που πολλές φορές ομφαλοσκοπεί. Θεωρείτε πως ισχύει μια τέτοια διαπίστωση;
Το «συλλογικό» έχει αντικατασταθεί τα τελευταία χρόνια από το «ατομικό». Αυτό συμβαίνει σε όλες τις μορφές των κοινωνικών εκδηλώσεων, συμβαίνει και στη τέχνη. Υπάρχουν βέβαια εξαιρετικές δημιουργίες μιας πιο υπαρξιακής έκφρασης με φιλοσοφικές διαστάσεις ή ψυχολογικές και έχουν χωρίς αμφιβολία μεγάλο ενδιαφέρον. Ελπίζω στους νέους δημιουργούς πως κάποια στιγμή θα αντιδράσουν και θα εκφράσουν καλλιτεχνικά μια νέα αισιοδοξία, που έχει ανάγκη ο κόσμος . Ένα τέτοιο «ταρακούνημα» επιβάλλεται και πιστεύω ότι αργά η γρήγορα θα εκδηλωθεί. Ό,τι γίνεται ιστορική ανάγκη, κάποια στιγμή εκφράζεται και μέσα από την τέχνη, κυρίως το τραγούδι που είναι και άμεσης προσέγγισης. Έτσι γινόταν πάντα.
Τι συμβαίνει και η μελοποιημένη ποίηση έχει τόσο μακρά και μια αγαπητή ιστορία στην χώρα μας; Πως το εξηγείτε;
Μα νομίζω γιατί η Ελλάδα είχε πάντα υψηλή ποίηση. Από τον Όμηρο μέχρι σήμερα δεν υπήρξε ιστορική περίοδος που να μην είχαμε ισχυρή ποιητική έκφραση και δημιουργία. Από εκεί και πέρα το μέλος με την ποίηση πάνε μαζί επίσης από τα αρχαία χρόνια και μετέπειτα στη βυζαντινή περίοδο με τους μελωδούς. Γενικά η ποίηση στην Ελλάδα πολλές φορές γίνεται τραγούδι ή συνοδεύεται από μουσική. Πιστεύω ότι είναι θέμα συναισθήματος, ιδιοσυγκρασίας και ασφαλώς γλώσσας. Έτσι θα είναι και στο μέλλον, γιατί όποιες αλλαγές και να συμβούν, δύσκολα να αγγίξουν το DNA μας.
