Βιβλία στο… κομοδίνο – Προτάσεις για το Πάσχα

Ενα μυθιστορήμα βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα και χαρακτήρες, τεκμηριωμένο με σχολαστικότητα είναι το βιβλίο του Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε «Καλοί άνθρωποι σε σκοτεινούς καιρούς» (εκδ. Πατάκης, μετάφραση Τιτίνα Σπερελάκη). Στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν δύο μέλη της Βασιλικής Ισπανικής Ακαδημίας, ο βιβλιοθηκάριος δον Ερμόχενες Μολίνα και ο ναύαρχος δον Πέδρο Θάρατε, επιφορτίστηκαν από τους συναδέλφους τους να ταξιδέψουν στο Παρίσι για να αποκτήσουν με τρόπο σχεδόν μυστικό τους 28 τόμους της Encyclopedie των Ντ’ Αλαμπέρ και Ντιντερό, που στην Ισπανία ήταν απαγορευμένη, κανείς δεν μπορούσε να υποπτευθεί ότι οι δύο ακαδημαϊκοί θα αντιμετώπιζαν μια επικίνδυνη αλληλουχία μηχανορραφιών στο ταξίδι που θα τους οδηγούσε, από την πεφωτισμένη Μαδρίτη του Καρόλου Γ στο Παρίσι των καφέ, των σαλονιών, των φιλοσοφικών κύκλων και των πολιτικών αναταραχών τις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης. Το βιβλίο αφηγείται την ηρωική περιπέτεια εκείνων που, με οδηγό τους τα φώτα της Λογικής, θέλησαν ν’ αλλάξουν τον κόσμο με τα βιβλία, τότε που το μέλλον έσπρωχνε τις παλιές ιδέες στο περιθώριο και ο φόβος της ελευθερίας έκανε εδραιωμένους θρόνους και κόσμους να παραπαίουν.

Ο Κοσμάς Χαρπαντίδης ζει και γράφει στην ελληνική περιφέρεια. Αθόρυβα αλλά πεισματικά. Το νέο του βιβλίο, με τίτλο «Το άκυρο αύριο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πόλις» και συνομιλεί με την πρόσφατη ιστορία, την πολύ πρόσφατη. Στη βόρεια μεθοριακή γραμμή, δίπλα στα «λασπωμένα χιλιόμετρα» που περπατούν οι πρόσφυγες διασχίζοντας τα Βαλκάνια με προορισμό την κεντρική Ευρώπη, δρουν τα μέλη της ακροδεξιάς οργάνωσης «Σπαρτιατική Λάβρυς». Βίαιοι, ένοπλοι, με στολές παραλλαγής, έχουν ως ήρωα και πρότυπό τους τον αιματοβαμμένο αρχηγό εθνικιστικής ανταρτικής ομάδας του 1941-44 Πρόδρομο Αρσλάνογλου, τον επονομαζόμενο Αρσλάν αγά.

Απέναντί τους θα βρεθεί μια γυναίκα συγγραφέας, η οποία αποκαλύπτει τις αγριότητες που διέπραξε ο ήρωάς τους και υπενθυμίζει την οπισθοδρόμηση που έφερε ως δήμαρχος στην περιοχή. Θα καταφέρει τελικά να σώσει από τη λήθη την ιστορία; Θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τη «Σπαρτιατική Λάβρυ», την τοπική κοινωνία, αλλά και μια μοναστική αδελφότητα που, ενεργοποιώντας τα πιο σκοταδιστικά αντανακλαστικά, προσπαθεί να επιβάλει τον Αρσλάνογλου και σαν άγιο; Θα βρεθούν δυνάμεις για να τη στηρίξουν απέναντι σε αποφασισμένους φανατικούς, που σαλπίζουν επιστροφή στο σκοτεινό παρελθόν για να σωθεί το έθνος από την παγκοσμιοποίηση;

Είναι μνήμες, είναι ξαναζωντάνεμα προσωπικών αναμνήσεων γραμμένες με τον τρόπο της λογοτεχνίας το βιβλίο της Σεβαστής Χρηστίδου «Εγκλήματα στην Πόλη» (εκδ. Ποταμός). Η δεκαετία 1939-1949, η δεκαετία του πολέμου, αποτελεί τον ιδανικό χρόνο και η Πόλη τον ιδανικότερο τόπο των εγκλημάτων. Το αστυνομικό δελτίο της εποχής γίνεται εφαλτήριο για να δημιουργηθούν τα πρόσωπα, η ζωή τους, τα συναισθήματα, τα πάθη και τα παθήματά τους. Θύτες και θύματα ζουν τη δική τους ιστορία μέσα στην ιστορία των γειτονιών της Πόλης. Κανείς δεν ξεφεύγει από τον κίνδυνο να εγκληματήσει. Το θυμικό των κατοίκων βράζει στο ίδιο καζάνι και στους ίδιους βαθμούς. Τούρκοι, Ρωμιοί, Αρμένιοι, Εβραίοι, άντρες και γυναίκες βρίσκονται όλοι μια ανάσα μακριά από το θυμό, την πίκρα,τη ζήλια, την απογοήτευση, την κακομοιριά που ψάχνουν διέξοδο, και από την κακιά την ώρα που καιροφυλακτεί. Και από δίπλα η παρανομία προσφέρεται για να δώσει τη δική της ανάσα διεξόδου από τα προβλήματα της εποχής. Τα πρόσωπα των διηγημάτων δεν είναι οι απλοί άνθρωποι της Πόλης που παίρνουν τον λόγο μέσα από τη συγγραφή των ιστοριών τους για να περιγράψουν τη δυστυχία και τα παθήματά τους. Είναι πρόσωπα που ζωντανεύουν με μόνο κίνητρο την αγάπη και τον θαυμασμό για το «χάος της ανθρώπινης ψυχής».

Ο Ζοζέφ Σεριντάν ντε Φανύ γεννήθηκε το 1814 και πέθανε το 1873 και θεωρείται ο σπουδαιότερος συγγραφέας αγγλικών ιστοριών φαντασμάτων. «Το Αγρυπνο μάτι» (εκδ. Αγρα, μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή Ευαγγελία Κουλιζάκη) είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές ιστορίες του Λε Φανύ και από τις πλέον αριστοτεχνικές όσον αφορά την κλιμάκωση της υφέρπουσας απειλής και τη συντριπτική επικράτησή της έναντι της λογικής και τελικά της ζωής του ήρωα. Ο Μπάρτον, άνδρας ορθολογιστής, με περιπέτειες και εμπειρίες, αποφασίζει στο Δουβλίνο να προσχωρήσει στο ρεύμα μιας κοινωνικά αποδεκτής κανονικότητας – να κατασταλάξει, να συνάψει γάμο με μια νεαρή κυρία, να ενσωματωθεί. Τα σχέδιά του ανατρέπονται όταν ένα βράδυ ακούει βήματα να τον ακολουθούν – βήματα που δεν τον εγκαταλείπουν έκτοτε και που φαίνεται να ανήκουν σ’ έναν (πραγματικό ή φανταστικό;) διώκτη, αποφασισμένο να τον κυνηγήσει μέχρι τέλους και να γίνει η νέμεσή του για ένα σφάλμα που διαπράχθηκε στο παρελθόν και παραμένει έως τη λύση του δράματος ανεξιχνίαστο.

Ενα ακόμη αστυνομικό μυθιστόρημα, από τις εκδόσεις που «ειδικεύονται» στους μετρ του είδους, τις εκδόσεις «Μεταίχμιο». Το «Πέπλο σιωπής» του Ιρλανού Stuart Neville (μετ. Βάσια Τζανακάρη). Πάρτε μια γεύση και η συνέχεια στις σελίδες του βιβλίου: Όταν η Ρία Καρλάιλ κληρονοµεί το σπίτι του αποξενωµένου αδελφού της µητέρας της, δεν είναι καθόλου προετοιµασµένη γι’ αυτό που πρόκειται να ανακαλύψει στο ερµητικά κλειστό πίσω υπνοδωµάτιο. Ένα δερµατόδετο βιβλίο τής τραβά την προσοχή. Το περιεχόµενό του θα τη σοκάρει: ένα γυναικείο νύχι, µια µπούκλα και µια λίστα θυµάτων δολοφονίας…

Είναι από τα εμβληματικά μυθιστορήματα της γενιάς του ’30 η «Αργώ» του Γιώργου Θεοτοκά, κυκλοφορεί για πρώτη φορά σε επίτομη και μονοτονική έκδοση από τις Εκδόσις της Εστίας, προφανώς. «Ο εικοσιτετράχρονος Θεοτοκάς, έρχεται να ταράξει τα νερά της μυθιστοριογραφίας με την Αργώ, το δίτομο πρώτο του μυθιστόρημα (πρώτος τόμος 1933˙ δεύτερος τόμος 1936). Οι συνθήκες κατά τις οποίες εμπνεύστηκε και έγραψε την Αργώ ήταν έκρυθμες. Βρισκόμαστε αμέσως μετά την καταστροφή του 1922, γεγονός που είχε ως άμεση συνέπεια την απεμπόληση του μεγαλοϊδεατισμού, ο οποίος με αξιοθαύμαστο τρόπο είχε επιχειρήσει να τονώσει τον καταρρακωμένο ελληνισμό. Η λογοτεχνία θεωρήθηκε πρόσφορο έδαφος για να μνημειωθεί το ιστορικό αποτύπωμα, να διαμορφωθεί το νέο στίγμα του ελληνισμού μετά την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας και να προωθηθεί η έννοια της ελληνικότητας ως μια μορφή μετατόπισης της ανεκπλήρωτης εδαφικής και εθνικιστικής επιθυμίας. Σε αυτό το μήκος κύματος, ο Θεοτοκάς περιγράφει τη φοβερή εποχή που βίωσε, χωρίς να ελεεινολογεί το έθνος και χωρίς να ενδίδει στην απαισιοδοξία, την οποία προσπαθεί με κάθε τρόπο να καταπολεμήσει και στη θέση της να υψώσει ένα όραμα» σημειώνει, κατατοπιστικότατα, στο επίμετρο η Κατερίνα Μουστακάτου.

Σε νέα μετάφραση, του Βασίλη Τσαλή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κίχλη» το κλασικό, πλέον, μυθιστόρημα του Φραντς Κάφκα «Στη σωφρονιστική αποικία», μια έκδοση που συνοδεύεται από Χρονολόγιο και παράρτημα εικόνων. Ενα κείμενο που συνεχίζει να γοητεύει όχι μόνο τους αναγνώστες, αλλά και τους σκηνοθέτες, καθώς έχουμε δει πολλά σκηνικά του ανεβάσματα. Οσο για την υπόθεση: Ενας απείθαρχος στρατιώτης καταδικάζεται σε θάνατο. Την απόφαση θα εκτελέσει ένα «ιδιόρρυθμο» μηχάνημα εγγράφοντας με αιχμηρές ακίδες πάνω στο γυμνό του σώμα το παράπτωμά του. Βαρύνοντα ρόλο παίζουν δύο πρόσωπα: ο αξιωματικός, που ενδιαφέρεται μόνο για την καλή λειτουργία της μηχανής, και ο ερευνητής-ταξιδιώτης, που, αν και εκφράζει την αντίθεσή του, παραμένει ουσιαστικά αμέτοχος και φροντίζει να αποδράσει τάχιστα από τον ζοφερό τόπο.

Το κορυφαίο όσο και αινιγματικό αυτό κείμενο έχει προκαλέσει πλήθος ερμηνείες. Είτε ερμηνευθεί ως αλληγορία για τις εκτρωματικές πλευρές των κοινωνιών εκτός νόμου είτε ως κριτική της βαρβαρότητας στην οποία οδηγεί η λατρεία της τεχνολογίας είτε αναγνωσθεί στο στενότερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής που γράφτηκε (1914), η Σωφρονιστική αποικία θέτει ένα ζήτημα ηθικής φύσεως. Δεν είναι μόνο οι δράστες υπεύθυνοι για την τέλεση του εγκλήματος• συνυπεύθυνοι είναι και οι αδρανείς, όσοι ολιγώρησαν και δεν παρεμπόδισαν την επικράτηση του κακού. Γραμμένο με τη διαύγεια ενός εφιαλτικού ονείρου, το κείμενο του Κάφκα προαναγγέλλει με θαυμαστή διορατικότητα όσα ακολούθησαν λίγο αργότερα στην καρδιά της Ευρώπης.

Συνεχίζουν τις όμορφες εκπλήξεις στην ξένη λογοτεχνία οι εκδόσεις «Ικαρος» και αυτή τη φορά μας καλούν να διαβάσουμε το ολιγοσέλιδο αλλά γοητευτικό μυθιστόρημα του Alejandro Zambra «Η ιδιωτική ζωή των δέντρων» (μετ. Αχιλλέας Κυριακίδης). Η ιστορία είναι η εξής: κάθε Κυριακή, ο Χουλιάν αφιερώνει χρόνο στη συγγραφή ενός μυθιστορήματος. Και κάθε βράδυ, αυτοσχεδιάζει και αφηγείται στη θετή του κόρη, Ντανιέλα, λίγο πριν αυτή κοιμηθεί, πρωτότυπες ιστορίες με δέντρα. Όμως, το αποψινό βράδυ δεν είναι σαν τ’ άλλα: η Βερόνικα, γυναίκα του Χουλιάν και μητέρα της Ντανιέλας, καθυστερεί ανεξήγητα να γυρίσει σπίτι. Κι όσο η νύχτα προχωρά και η Βερόνικα δεν επιστρέφει, ο Χουλιάν αναπολεί τη ζωή τους και φαντάζεται τι σκέψεις μπορεί να κάνει για το μυθιστόρημά του η Ντανιέλα καθώς θα μεγαλώνει… χωρίς μητέρα.

Τελευταίο, αλλά διόλου έσχατο, ένα μικρό βιβλιαράκι που κυκλοφορεί από το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης. Εχει τίτλο «Η Ανάγνωση» και μέσα από τη συλλογή φωτογραφιών του ΜΙΕΤ αναζητεί το ύφος και τον τρόπο της ανάγνωσης, τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Σ’ έναν κατατοπιστικότατο και εκτενή πρόλογο, ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Γιάννης Παπαθεοδώρου, «”διαβάζει” αυτές τις φωτογραφίες των παλιών αναγνωστών, άσημων και διάσημων, και αποτυπώνουν γλαφυρά τη διάδοση της ανάγνωσης σε μια εποχή κατά την οποία συγκροτείται μια δυναμική «καινούργια αναγνωστική κουλτούρα, η οποία έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό: το βιβλίο βγαίνει έξω από τα τείχη της βιβλιοθήκης των λογίων». Αναγνώστες και των δύο φύλων, κάθε ηλικίας και κοινωνικής ομάδας, εκ των οποίων πολλοί γνωστοί και επώνυμοι, καταθέτουν ένα είδος προσωπικής μαρτυρίας όταν επιλέγουν, ή απλώς αποδέχονται, να φωτογραφηθούν τη στιγμή που διαβάζουν.

Οι φωτογραφίες αυτές καταγράφουν τη μετάβαση από την ατομική, σιωπηρή και μοναχική ανάγνωση του 19ου αιώνα, περιορισμένη συνήθως σε έναν κύκλο λογίων ή μορφωμένων ατόμων και των οικογενειών τους, στις νέες αναγνωστικές πρακτικές του 20ού αιώνα, τις οποίες υιοθετεί ολόκληρη η κοινωνία. Αναδεικνύουν επίσης τη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού, την οποία επιφέρει ο μαζικός αλφαβητισμός και η εισαγωγή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης: μαθητές και μαθήτριες, στρατιώτες, το ανώνυμο πλήθος της πόλης, όλοι αποκτούν δικαιωματικά μια θέση στην κοινότητα των αναγνωστών.Στο βιβλίο αυτό ποζάρουν με την ιδιότητα του αναγνώστη μεταξύ άλλων ο Γιάννης Ψυχάρης, η Μαρία Πολυδούρη, ο Νάνος Βαλαωρίτης σε παιδική ηλικία, ο Θράσος Καστανάκης, ο Στρατής Τσίρκας, ο Δημήτρης Γληνός, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Τζουζέππε Ουνγκαρέττι, η Κατίνα Παξινού, ο Γιάννης Μπεράτης, ο Παντελής Πρεβελάκης και ο Γιώργος Σεφέρης.