Σοφία Χιλλ: Μπορεί μια μοντέρνα παράσταση να είναι σαν πεθαμένο λικέρ. Να μυρίζει μούχλα
Η σταθερή πρωταγωνίστρια του Θόδωρου Τερζόπουλου δοκιμάζει για πρώτη φορά το μεγάλο βήμα έξω από το εμβληματικό διεθνές θέατρο του «Αττις» – προκειμένου να συμμετέχει στη νέα σκηνοθεσία του Θάνου Παπακωνσταντίνου – και εξηγεί γιατί δεν υπήρξε ποτέ «βολεμένη». Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Νωρίς το μεσημέρι και το φως του ήλιου λούζει με την αισιοδοξία της καινούργιας μέρας, το βιομηχανικό χώρο κάπου στην Πειραιώς όπου ο Θάνος Παπακωνσταντίνου κάνει πρόβες για τη νέα του παράσταση «Colossus». Η Σοφία Χιλλ, η πρωταγωνίστρια του σ’ αυτό το τελευταίο μέρος της τριλογίας, βασισμένης στην «Ορέστεια» του Αισχύλου, σκύβει πάνω από το κείμενο της παράστασης, καθισμένη στο πλατύ τραπέζι, όπου χώρεσαν πολλές ώρες μελέτης και επεξεργασίας.
Με τις παραστάσεις του «Ανκόρ» (στο θέατρο «Αττις») να έχουν μόλις ολοκληρωθεί και τις πρόβες για την περφόρμανς της «Ιοκάστης post modern» του Γιάννη Κοντραφούρη – που θα ανέβει στο πλαίσιο της documenta14 – να βρίσκονται σε παράλληλη εξέλιξη, η Σοφία Χιλλ διανύει μια ιδιαίτερα κοπιαστική όσο και πολυπαραγωγική περίοδο.
Είναι η πρώτη φορά άλλωστε, στα 21 χρόνια της επαγγελματικής της ζωής ως ηθοποιός και δραστήριο μέλος του θεάτρου «Αττις» στην Ελλάδα και στον κόσμο, που επιχειρεί σε θεατρική παράσταση η οποία δεν φέρει την σκηνοθετική υπογραφή του μέντορα της, Θόδωρου Τερζόπουλου. Το πράττει όμως με όλους τους όρους που, πραγματικά την κινούν, στο θέατρο: Με βάση την έμφυτη έλξη της στο αρχαίο δράμα, με όχημα την έρευνα, την εξέλιξη και την ατέρμονη συλλογή εμπειριών.
Σπάνια η “έξοδος” σας από το «Αττις».
Η σχέση μου με το «Άττις» ανανεώνεται συνεχώς σε κάθε παραγωγή, κάθε σεζόν. Δεν είναι μια σχέση ρουτίνας και βολέματος και κάθε φορά αυτό που γίνεται τυχαίνει να με αφορά πιο πολύ από κάτι άλλο τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Έχω δεχθεί προτάσεις κατά εποχές, συναντήσεις όμορφες που δεν μπόρεσα να πραγματοποιήσω λόγω χρόνου. Στο «Άττις» εξάλλου, πέρα από τη σεζόν υπάρχουν πολλές περιοδείες και συνεργασίες εκτός Ελλάδας. Συνήθως είναι δύσκολο να βρεθεί ο χρόνος για μια άλλη παράσταση μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα.
Τι συνέβη σ’ αυτή την περίπτωση και αποδεχθήκατε την πρόταση του Θάνου Παπακωνσταντίνου;
Στις αποφάσεις που παίρνω, συνήθως λειτουργώ συναισθηματικά. Πρώτα με το ένστικτο και μετά με τη λογική. Η πρόταση του Θάνου Παπακωνσταντίνου κούμπωσε καταρχήν χρονικά. Έχοντας δει κάποιες παραστάσεις του στο παρελθόν, κατάλαβα ότι είναι ένας σκηνοθέτης που έχει ένα δικό του σύμπαν και το υπηρετεί ευλαβικά και εμμονικά. Αυτό που κάνει, το πιστεύει απόλυτα και ό,τι ζητά από τους συνεργάτες του είναι πολύ συγκεκριμένο. Η δυσκολία για μένα είναι μέσα στο σύντομο χρονικό διάστημα των προβών, να βρεθούν κάποιοι κώδικες επικοινωνίας και να μιλήσουμε μια γλωσσά κοινή για μπορούμε καταρχήν να καταλάβουμε ο ένας τον άλλο. Αυτό που έχω δουλέψει μέχρι τώρα στο «Άττις», είναι η άρση από την καθημερινότητα σε μια σφαίρα που τα πράγματα φτάνουν στην ιδανική τους μορφή. Όλη η διαδικασία στις πρόβες είναι το πώς θα φτάσει ο ηθοποιός να ανοίξει μια πόρτα για να επικοινωνήσει με κάτι άλλο. Κάτι που δεν έχει καμία σχέση με την καθημερινότητα, κάτι που μπορεί να σε φτάσει σε μια μεγάλη ελευθερία, είναι σχεδόν λυτρωτικό. Ο Θάνος ζητά κάθε στιγμή την επαφή με την καθημερινότητα, το εδώ και τη γείωση. Να επικοινωνείς το κείμενο με τους γύρω σου με το κοινό με την στιγμή τώρα, πραγματικά και καθημερινά. Έχει ενδιαφέρον γιατί είναι μια τελείως διαφορετική διαδικασία κι ελπίζω, όσο μπορέσω, να καταλάβω τι μου ζητά και να φτάσω τουλάχιστον κάπως κοντά σε αυτό που έχει στο μυαλό του.
Γενικά, ως άνθρωπος και δημιουργός, έχετε ανάγκη γενικά να παίρνετε αποστάσεις από το γνώριμο;
Ναι, έχω αυτή την ανάγκη και ως άνθρωπος και ως δημιουργός. Δεν μου αρέσουν οι ασφαλείς επιλογές γιατί δεν με εξελίσσουν. Επιζητώ πάντα την έκπληξη στη ζωή και στην τέχνη. Ζητούμενο για μένα είναι κάθε φορά η εξέλιξη.
Αισθανθήκατε ποτέ ότι η συνέπεια και η προσήλωση στην ομάδα του «Αττις» σας στέρησε από διαφορετικές εμπειρίες ή σκηνικές γλώσσες;
Έχω μαζέψει ένα μεγάλο θησαυρό από εμπειρίες στο «Άττις». Επίσης το ψάξιμο δεν σταματά ποτέ και η σκηνική γλώσσα αλλάζει και εξελίσσεται όπως και οι άνθρωποι. Το θέμα είναι να έχεις ερωτήσεις και όχι απαντήσεις. Ο άνθρωπος που έχει μόνο απαντήσεις είναι νεκρός.
Η σχέση μου με το «Άττις» είναι μια σχέση που ανανεώνεται συνεχώς σε κάθε παραγωγή, κάθε σεζόν. Δεν είναι μια σχέση ρουτίνας και βολέματος
Η σκέψη να ορίζετε εσείς τα έργα που θέλετε να παίξετε – και να μην περιμένετε προτάσεις από άλλους – περνάει συχνότερα από το μυαλό σας;
Δεν είναι τόσο τα έργα όσο η ανάγκη να συνομιλήσεις με συγκεκριμένα υλικά· ν’ ασχοληθείς με κάτι που σε αφορά εκατό τοις εκατό. Μεγαλώνοντας, αν δεν καλύπτεται αυτή η ανάγκη νομίζω ότι πρέπει να δράσεις. Η ανάγκη – με την αρχαία σημασία της λέξης – είναι που πρέπει να κινεί τα πράγματα αληθινά. Στο «Άττις» πάντως αυτό συνήθως αντιμετωπίζεται με σεβασμό. Υπάρχει πάντα αυτή η πρόθεση.
Έχετε εργαστεί σταθερά πάνω σε μοντερνικές θεατρικές προσεγγίσεις. Θα δοκιμάζατε ποτέ να ενταχθείτε σε μια παράσταση συμβατικού θεάτρου;
Δεν ξέρω τι σημαίνει τελικά μοντερνισμός και τι συμβατικό στο θέατρο. Μπορεί μια μοντέρνα παράσταση να είναι σαν πεθαμένο λικέρ. Να μυρίζει μούχλα. Υπάρχει εξάλλου μια τάση τώρα – γενικά μιλώντας, όχι μόνο στην τέχνη – να φοβόμαστε το πάθος, τη μεγάλη ενέργεια, το μπρίο που έλεγαν οι παλιοί. Τώρα πρέπει τα πράγματα να είναι κουλ.
Πέσατε ποτέ στην παγίδα του κουλ;
Όχι, δεν έπεσα γιατί δεν μου ταιριάζει καθόλου. Μου φαίνεται δήθεν και το διαχωρίζω από το να είναι κανείς ήρεμος και γαλήνιος μέσα του. Ο ηθοποιός, από τη στιγμή που πατάει το πόδι στη σκηνή, οφείλει να δίνεται με ανιδιοτέλεια. Να παίρνει ένα και να δίνει δέκα. Αν και ομολογώ πως τελευταία το κοινό μοιάζει να είναι πιο δοτικό από τους ερμηνευτές που βρίσκονται επί σκηνής. Κι αυτό είναι σχεδόν συγκινητικό.
Το θέμα είναι να έχεις ερωτήσεις και όχι απαντήσεις. Ο άνθρωπος που έχει μόνο απαντήσεις είναι νεκρός
Εικοσιένα χρόνια εμπειρίας μετά, τι ορίζει τη σχέση σας με το θέατρο και την Τέχνη;
Ίσως έχω μπει σε μια φάση που δεν με απασχολεί το πώς θα ερμηνεύσω ως ηθοποιός, με ενδιαφέρει περισσότερο η ενέργεια που δημιουργείται και ανταλλάσσεται πάνω στη σκηνή και προς τους θεατές. Νομίζω πως ο ηθοποιός πρέπει να κρατάει την ενέργεια του καθαρή και να την προσφέρει όπως και την τροφή.
Σε αυτό το πλαίσιο, ποια θέση καταλαμβάνει ο χώρος του αρχαίου δράματος;
Το αρχαίο δράμα είναι ο λόγος που έγινα ηθοποιός. Είναι πάντα μπροστά και αξεπέραστο.
Θυμάστε να υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο κίνητρο;
Από πολύ μικρή, μαθήτρια Δημοτικού ήμουν ακόμη, αγάπησα πολύ τα αρχαία ελληνικά. Θυμάμαι να ακούω τη μεγάλη μου αδελφή να μελετά κι εγώ ν’ ακούω τα σπουδαία κείμενα. Έπειτα, ήρθαν οι αναγνώσεις, ο Όμηρος, οι τραγικοί συγγραφείς και στ’ αλήθεια τότε ερωτεύτηκα. Στην αρχή ήθελα να γίνω αρχαιολόγος. Αργότερα ήρθε το θέατρο.
Με ποιο κείμενο πήρατε το βάπτισμα στο αρχαίο δράμα;
Με τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου. Φοιτούσα στη δραματική σχολή, όταν λίγους μήνες αργότερα έμελλε να παίξω στην ίδια παράσταση αντικαθιστώντας την Αννέζα Παπαδόπουλου που ερμήνευε τότε, μια συγκλονιστική Ιώ.
Ανακαλείτε το συναίσθημα εκείνης της στιγμής;
Ήταν Δευτέρα θυμάμαι, όταν ο Θόδωρος Τερζόπουλος μου ανακοίνωσε πως αναλαμβάνω το ρόλο της Ιώς στην παράσταση η οποία θα ανέβαινε ξανά την Παρασκευή της ίδιας εβδομάδας. Έπαθα σοκ· άλλαξα χίλια χρώματα κι αφού τον ευχαρίστησα του είπα πως δεν μπορώ να το κάνω. Και πως να μπορούσα εξάλλου αφού μόλις είχα αποφοιτήσει από τη δραματική! Τελικά, υποχώρησα. Ερμήνευσα την Ιώ, έχοντας τη συναίσθηση της ευθύνης και του χρέους προς το κείμενο και το σκηνοθέτη μου.
Τελευταία το κοινό μοιάζει να είναι πιο δοτικό από τους ερμηνευτές που βρίσκονται επί σκηνής. Κι αυτό είναι σχεδόν συγκινητικό
Έκτοτε, σκέφτεστε έργα ή ρόλους του αρχαίου δράματος ή σκέφτεστε την έρευνα στο είδος;
Δεν κρύβω πως μου αρέσουν όλα έργα και όλοι οι ρόλοι της αρχαίας γραμματείας. Όμως όλα αυτά δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια αφορμή για έρευνα που δεν τελειώνει ποτέ. Μια ζωή δεν φτάνει για να μελετήσει κανείς το αρχαίο δράμα.
Και τώρα, Κλυταιμνήστρα. Είναι η πρώτη φορά που τη συναντάτε, σωστά;
Ναι. Και είναι μια ηρωίδα που αγαπώ ιδιαίτερα.
Τι χαρακτηριστικά φέρει η Κλυταιμνήστρα στη δική σας προσέγγιση, στο «Colossus»;
Δεν φέρει το τραγικό μέγεθος της βασίλισσας αφού υποκριτικά την προσεγγίζω σαν μια καθημερινή, «μέτρια» γυναίκα. Δεν είναι η Κλυταιμνήστρα που υποδύομαι αλλά μια μάνα που θα μπορούσε να λέγεται «κυρία Κούλα». Κι αυτό ομολογώ με ζορίζει πάρα πολύ. Έχω την τάση να εξιδανικεύω τις μορφές που υποδύομαι, να τις θαυμάζω ώστε στο τέλος να καταφέρω τις δικαιώσω.
Το αρχαίο δράμα είναι ο λόγος που έγινα ηθοποιός. Είναι πάντα μπροστά και αξεπέραστο
Πιστεύετε παρόλα αυτά, όπως εισηγείται και ο Αισχύλος, πως νέο ξεκίνημα χωρίς αίμα και θυσία δεν μπορεί να επιτευχθεί;
Νομίζω ότι τίποτα που να αξίζει δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς θυσία και αίμα. Το δικό μας αίμα όμως και τη δική μας θυσία, όχι του άλλου!
Ωστόσο γύρω μας συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο· διαρκώς θυσιάζονται οι άλλοι. Πως αντιδράτε σε αυτό;
Διαχρονικά, μέσα στους αιώνες της ανθρώπινης Ιστορίας πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν εκείνοι που χρίζονται θύματα, «αυτοί που θυσιάζονται στο όνομα του αίματος», όπως αναφέρεται και στο κείμενο της παράστασης. Νομίζω πως – κι αυτό τελικά πραγματεύεται η δική μας προσπάθεια – όσο μένουμε παθητικοί, το Κακό δεν σταματάει· έρχεται στην πόρτα μας κι εμείς απλώς παριστάνουμε πως δεν είναι εκεί. Λέει κάπου η Κλυταιμνήστρα: «Να πάψει η θάλασσα να ξεβράζει σώματα. Έχουμε δουλειές να κάνουμε». Και τότε συνειδητοποιεί κανείς πως η βρωμιά είναι μέσα μας, στο αίμα μας – κι από εκεί πρέπει να αρχίσουμε το “καθάρισμα”.
Η Σοφία Χιλλ με το σκηνοθέτη του «Colossus», Θάνο Παπακωνσταντίνου.
Στην ανάγνωση του Θάνου Παπακωνσταντίνου η «Ορέστεια» διαβάζεται ανάποδα: Από το οργανωμένο κράτος οδηγούμαστε στην αυτοδικία. Θα λέγατε πως αυτή είναι και η πορεία που περιγράφει την παγκόσμια κατάσταση σήμερα;
Ίσως. Στην παράσταση μας η Κλυταιμνήστρα, ή καλύτερα αυτή η καθημερινή γυναίκα, δρα. Δεν έχει σημασία αν αυτό που κάνει είναι η λύση στο πρόβλημα. Σημασία έχει το ότι δρα. Παίρνει την κατάσταση στα χεριά της, δεν μένει παθητική.
Είστε πολιτικό ον; Ενεργή ως πολίτης;
Οι άνθρωποι είναι φύσει πολιτικά όντα όταν είναι ανοιχτοί, όταν δεν είναι φοβισμένοι και έχουν συνείδηση.
Δεν έχετε περάσει φάσεις φόβου και εσωστρέφειας στη ζωή σας;
Φυσικά κι έχω. Μια από αυτές είναι και η τωρινή. Προσπαθώ ωστόσο να παλεύω τους φόβους μου και να τους ξεπερνάω. Θεωρώ πως υπάρχει ένα κλειδί σ’ αυτή την υπόθεση. Όσο πιο πολύ φοβάται ο άνθρωπος τόσο περισσότερο ελευθερώνεται. Ακόμα κι απέναντι στο θάνατο, το μεγαλύτερο του φόβο.
Τίποτα που να αξίζει δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς θυσία και αίμα. Το δικό μας αίμα όμως και τη δική μας θυσία, όχι του άλλου!
Μεγαλώνοντας ένα παιδί στη σημερινή, έντονη κοινωνική αβεβαιότητα, τι αγωνίες σας προκαλεί για το μέλλον του;
Η αγωνία μου πιο πολύ είναι να μην αλλοτριωθεί, να μην έχει συνείδηση, να είναι φοβισμένος και υποδουλωμένος· θέλω να ξέρει αυτή τη μικρή αλλά πολύ σημαντική θέση που έχει μέσα στο Σύμπαν.
Ποια περίοδο της ζωή σας που έχετε αποχαιρετήσει οριστικά, νοσταλγείτε ακόμα;
Νοσταλγώ την περίοδο που δεν έχω ζήσει και που δεν θα θέλω να αποχαιρετήσω. Νοσταλγώ την περίοδο που θα στέκομαι σαν μια πέτρα στην κορυφογραμμή πάνω στην κόψη και θα έχω πανοραμική τη θέα του κόσμου κάτω από τα πόδια μου και του απείρου πάνω από το κεφάλι μου – για να το πω ποιητικά!
