Στην πρόβα: Η «Θεία Κωμωδία» του Δάντη στη Στέγη – Ταξίδι στην Κόλαση με rollerblades

Ο ήχος από τις ρόδες των πατινιών, έτσι όπως ρυθμικά κι επίμονα γρατζουνούν το δάπεδο της κεντρικής σκηνής της Στέγης, φτιάχνουν “μουσική”, σ’ αυτά τα πρώτα, νευρικά λεπτά της πρόβας για τη «Θεία Κωμωδία» των Vasistas. Δεν έχουν δοκιμάσει μέχρι τώρα, παρά απόψε – νύχτα Μεγάλης Τετάρτης – να συγκεντρώσουν μαζί όλους τους κόσμους της παράστασης: Τα σκηνικά (Εύα Μανιδάκη), τα φώτα (Τάσος Παλαιορούτας), τη μουσική (σε επιμέλεια του Μάρκελλου Χρυσικόπουλου), τα κοστούμια (Χριστίνα Κάλμπαρη). Κι είναι όλοι τους ένα σιωπηλό κοινό στην άδεια πλατεία της Στέγης, δίπλα στη σκηνοθέτη της παράστασης, Αργυρώ Χιώτη που τσεκάρει σχολαστικά τις σωστές θέσεις κι αναρωτιέται – δοκιμάζοντας το μικρόφωνο της – αν «είμαστε έτοιμοι όλοι».

Μαζί με τον πυκνό καπνό που διαχέεται σταδιακά από τα αριστερά της σκηνής για να σχηματίσει ένα μεταφυσικό πέπλο πάνω από τα κεφάλια μας, απελευθερώνεται και η ποίηση του Δάντη: «Φτάνοντας στη μέση της ζωής», ακούγεται η φωνή του Ευθύμη Θέου, «βρέθηκα σ’ ένα δάσος σκοτεινό γιατί είχε χαθεί ο ίσιος δρόμος».

Η, μέχρι πριν από λίγο, αμηχανία της αναμονής, σαρώνεται από το δαντικό διθύραμβο· ο «αέρας που τρέμει», οι «κραυγές θυμού κι απελπισίας», το «απάτητο δάσος που καρπούς δεν έχει αλλά φαρμακερά αγκάθια», οι «ψυχές που γίνονται αγριόδεντρα», η «ζοφερή ομίχλη». Η υπαρξιακή αυτοβιογραφία του Δάντη, το φανταστικό ταξίδι του στον Αδη, «στον τόπο όπου το κάθε φως είχε σωπάσει», ένα έργο για την οντολογική συντέλεια του ανθρώπου στα πέτρινα χρόνια του Μεσαίωνα, περνάει για πρώτη φορά στα χέρια Ελλήνων δημιουργών που επιχειρούν τη θεατροποίηση του.

Η σκηνοθέτις της «Θείας Κωμωδίας», Αργυρώ Χιώτη.

«Ξέραμε πως μόνο μια υπαρξιακή προσέγγιση μπορεί να μας ενδιαφέρει. Με αυτή τη σκέψη, αρχίσαμε να χαρτογραφούμε το έργο· θέλαμε να ακουστεί αυτούσιος ο δαντικός λόγος, να κρατηθεί η αίσθηση της κατάβασης με έναν φρενήρη ρυθμό, ένα βούλιαγμα αδυσώπητο που μετά οδηγεί αλλού, έξω και αλλιώς…» εξηγεί, μετά το τέλος του περάσματος, η Αργυρώ Χιώτη. «Η ιδιαίτερη μουσικότητα που χρησιμοποιήσαμε ήρθε σαν απόλυτη προτεραιότητα ώστε να ακουστεί ο πυκνός λόγος και να αγγίξει. Ο προσωπικός τόνος ήταν από την αρχή ζητούμενο· δεν μ’ ενδιαφέρει το μέγεθος του κειμένου μουσειακά, δεν θέλω να το θαυμάζω, θέλω να το ακούω και να το αφήνω να με ταράζει. Αυτό ήταν από την αρχή το ζητούμενο μας – με όλους στην ομάδα και με το Νίκο Παναγιωτόπουλο που ανέλαβε το δύσκολο έργο της δραματουργίας».

Ο δημιουργός του εμβληματικού «Σύσσημον», σε συνέργεια πάντα με την ομάδα, επέλεξε σταθμούς του έπους με ισχυρό ποιητικό και εικονοκλαστικό εκτόπισμα ώστε να τονιστεί η κατάκτηση του ολοένα και μεγαλύτερου σκοταδιού. Πριν την διαδικασία ανάτασης και ανύψωσης της δαντικής οντολογίας, “αντικαθιστώντας” το Καθαρτήριο, η ομάδα αποφάσισε να ενθέσει ποιήματα του Εντγκαρ Λι Μάστερς από τη συλλογή «Ανθολογία του Σπουν Ρίβερ» (βασισμένη στη «Θεία Κωμωδία») και «Cantos XIV και XV» του Εζρα Πάουντ για να δημιουργήσει «ρωγμές πραγματικότητας»· «για να συνδέσουμε πιο καθαρά, το παρόν, τη σκέψη και το λόγο μας, μ’ ένα λόγο πιο συμβολικό και πυκνό» όπως λένε. 

Για την κατάβαση των Vasistas προς την Κόλαση, χρειάζονται μόνο 90 λεπτά. Γύρω από τους αφηγητές – που στέκονται μέσα σ’ ένα φωτεινό στεφάνι από νέον – τον Ευθύμη Θέου (η φωνή του Δάντη) και το Φιντέλ Ταλαμπούκα (η φωνή του Βιργίλιου), αναπτύσσεται μια εξαμελής ομάδα ηθοποιών (Ελένη Βεργέτη, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Αντώνης Αντωνόπουλος, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη, Ματίνα Περγιουδάκη, Γιάννης Κλίνης). Πάνω σε rollerblades και μέσα σε ασπρόμαυρα, φουτουριστικά σχεδόν, κοστούμια, κινούνται – πότε σε μικρότερες ομάδες και πότε σε μια ενιαία συλλογικότητα – σε μια υπνωτιστική, τελετουργική κυκλική δίνη· λες και σκάβουν με τις ρόδες τους ένα λάκκο προς τον Κάτω Κόσμο. Μια κίνηση που, για τη σκηνοθέτη της παράστασης, συνομιλεί με την «άπιαστη κίνηση του νου, με την πραγματικότητα που στροβιλίζεται εντός μας».

_{Οι αφηγητές της παράστασης, Ευθύμης Θέου και Φιντέλ Ταλαμπούκας.} 

Η σκηνική τους φόρμα, έντονα βασισμένη στην «αλήθεια και την επαφή που μόνο ο παρόν χρόνος της αφήγησης μπορεί να φέρει», ανοίγεται όπως πάντα στη μουσική και στη μουσικότητα του λόγου. Καθισμένοι στον ίδιο φωτεινό κλοιό, ένα κουαρτέτο εγχόρδων (Αλέξης Καραϊσκάκης Νάστος Φαίδων Μηλιάδης / Μιγκέν Σελμάνι , Αγγελική Κασδά, Γιάννης Ρωμανός/ Ηλίας Λιβιεράτος) ερμηνεύουν κατανυκτικά έργα του Στιβ Ράιχ και του Φίλιπ Γκλας – τονίζοντας την αλλόκοτη θρησκευτικότητα της παράστασης.

_{Ελένη Βεργέτη, Ευθύμης Θέου.} 

«Η μουσική είναι για μας ο τρόπος να υπάρχουμε πάνω στη σκηνή, να επικοινωνούμε και χρόνο με το χρόνο αφηνόμαστε όλο και περισσότερο στη δύναμη της. Η μουσική χτυπάει κατευθείαν στις αισθήσεις – δεν μπορείς να της αντισταθείς. Στη “Θεία Κωμωδία” η μουσική υπάρχει παντού, στον τρόπο που εκφέρεται ο λόγος, στην κίνηση των σωμάτων. Εκείνο που έχουμε να κάνουμε ως ηθοποιοί είναι να αφεθούμε σ’ αυτό το ρυθμό και να τον εμπιστευτούμε για να μας παρασύρει» σημειώνει ο Ευθύμης Θέου, ίσως η πιο χαρακτηριστική περσόνα των παραστάσεων των Vasistas. Η επίσης, ασκημένη στην ομάδα, ηθοποιός Ευδοξία Ανδρουλιδάκη έρχεται να προσθέσει το ρόλο της σωματικότητας και του ensemble στον τρόπο των Vasistas. «Όταν όλα αυτά συνδυάζονται, όσο απλό κι αν φαίνεται, απαιτείται συγκέντρωση, ομαδικότητα, άνοιγμα στους άλλους και υποχώρηση του εγωισμού, χωρίς βέβαια να χάνει κανείς την προσωπικότητα και τη δύναμη του» σημειώνει, έχοντας μόλις βγάλει τα rollers από τα πόδια της.

_{Ευδοξία Ανδρουλιδάκη.}

Πάνω στη σκηνή, οι απόκοσμοι φωτισμοί του Τάσου Παλαιορούτα – που αποδίδουν την «μαυριδερή λάμψη» του Δάντη – κυκλώνουν το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη: Ένα λευκό ουρανό, φτιαγμένο από χαρτί που αιωρείται πάνω απ’ τα κεφάλια των πρωταγωνιστών και τους πλησιάζει απειλητικά. Η σκηνογράφος το χαρακτηρίζει «μεταβλητό τοπίο από χαρτί, που παίρνει τη μορφή του ουρανού και γίνεται κοιμητήριο, δάσος, πύλη, λίμνη… Κάθε φορά, η υλικότητα του χαρτιού, μεταφράζεται με διαφορετικούς τρόπους. Δημιουργεί, μ’ έναν ελλειπτικό τρόπο, το εδώ και το αλλού».

Η χαοτική, αλληγορική, εσωτερική περιπλάνηση του Δάντη «που τόλμησε να απλώσει τα μάτια του στο αιώνιο φως ώστε ολότελα να σβήσει» τερματίζει (απροσδόκητα) στην αγάπη και στην παραδοχή πως «η αγάπη τον ήλιο κινεί και τ’ άλλα αστέρια». Όπως διαπιστώνει και ο Ευθύμης Θέου που μονολογεί αυτούς τους στίχους, η «Θεία κωμωδία» είναι «η πορεία ενός ανθρώπου από το σκοτάδι, το κλείσιμο και την οργή, στην ουσιαστική του συνάντηση με τους άλλους και την έξοδο του σ’ ένα πρόσκαιρο, έστω φως. Είναι ένα τραγούδι για τη μοναξιά του κόσμου και τη δύναμη της αγάπης».

_{Ματίνα Περγιουδάκη, Ελένη Βεργέτη, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη.}

Η εμπειρία της παράστασης – γιατί με σκηνικές εμπειρίες επιδιώκουν να μας πλησιάζουν οι Vasistas – σηματοδοτεί, για την Αργυρώ Χιώτη, περίπου ότι σηματοδοτούσε και η «Θεία Κωμωδία» όταν γραφόταν, οκτώ αιώνες πριν, όταν ο Μεσαίωνας άρχιζε να ξεθωριάζει: «Την ασταμάτητη και καθημερινή μάχη μας να κατανοήσουμε τον κόσμο και τη λειτουργία του, να συνδεθούμε μαζί του και να συμπλεύσουμε με ειρήνη».