Νίκος Καραθάνος: Γι’ αυτό είμαι εδώ μπροστά σας, επειδή πονάω

Το χαμόγελο του μοιάζει κουρασμένο – μόλις έχει τελειώσει την πρόβα εξάλλου – αλλά παραμένει πλατύ. Είναι το ίδιο χαμόγελο που ζωγραφίζει κάθε τόσο το πρόσωπο του όσο μιλάμε, καθισμένοι στη φωτεινή «σοφίτα» του εξώστη. Ωστόσο, οι πιο φυσικές, οι πιο αβίαστες στιγμές μιας συζήτησης με το Νίκο Καραθάνο δεν περιέχουν γέλιο, μα αγνή συγκίνηση.

Γιατί δεν είναι μόνο οι παραστάσεις του που γητεύουν τις ψυχές των θεατών, είναι και ο λόγος του, ο καθημερινός λόγος του – που τελικά καθόλου κοινός δεν μοιάζει, αλλά ηχεί (χωρίς υπερβολή) σαν μικρή ευλογία στ’ αυτιά μου. Η’ τουλάχιστον σαν μακροσκελές ποίημα. «Έχετε ξεκαθαρίσει αν είστε μυαλό ή καρδιά φλεγόμενη;» τον ρωτάω και υποχωρεί μπροστά στους πληθωρικούς χαρακτηρισμούς που φέρνουν παιδικές γκριμάτσες στο πρόσωπο του. Σε όλα τα υπόλοιπα πάντως, απαντά χωρίς αντιρρήσεις. 

Ασχολείστε για πρώτη φορά μ’ ένα καθαρόαιμο πολιτικό έργο.

Πως μεταφράζετε την πολιτική;

Υπήρξατε ποτέ οπαδός; Είχατε συγκεκριμένη πολιτική ταυτότητα;

Όχι. Ενεργός οπαδός, ποτέ.

Η πατρίδα του μέλλοντος πρέπει να χωράει πνευματικά τη ζωή μου και όχι υλικά, ούτε αναφορικά με τα στοιχεία μιας εθνικής ταυτότητας

Αναγνωρίζετε τα πολιτικά τοπία για τα οποία μιλάει ο Γκομπρόβιτς στην «Οπερέτα»;

Όχι, γιατί το έργο γράφεται όταν ο Κομμουνισμός βρίσκεται στην ακμή του. Ο ναζισμός ήταν πολύ κοντά, πολύ νωπός. Δηλαδή, όλα είχαν αφήσει τα χνάρια τους πάνω στις ζωές των ανθρώπων. Έκτοτε όμως πέρασαν άλλοι, πολλοί από πάνω μας και μας ποδοπάτησαν.

Με τι συνδιαλέγεστε λοιπόν δουλεύοντας στην «Οπερέτα»;

Ταυτιστήκατε με αυτά τα λόγια;

Το άγιο δεν μπορεί να μιλήσει ούτε στην εποχή μας, ούτε στους ανθρώπους της

Τι σημαίνει για εσάς πατρίδα;

Πως φαντάζεστε την πατρίδα του μέλλοντος;

Να χωράει πνευματικά τη ζωή μου και όχι υλικά, ούτε αναφορικά με τα στοιχεία μιας εθνικής ταυτότητας. Μια πατρίδα που δεν θα με αντιμετωπίζει σαν οπλίτη και πολίτη.

Στο έργο ακούγεται η φράση «αγία και καταραμένη πατρίδα». Είναι η Ελλάδα τέτοια;

Μικρύναμε δηλαδή;

Επανάσταση είναι μια διάθεση ανατροπής, σαν μια κλωτσιά στα σωθικά, σαν ένα αναπότρεπτο μπροστά. Να πας μπροστά ακόμα και με κλάματα

Αυτός ο κόσμος σας ταιριάζει; Μήπως ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για να ζήσει μ’ έναν άλλο τρόπο από αυτόν που ζει σήμερα;

Δεν έχουμε αυτό που μας ταιριάζει ή αυτό που μας αξίζει. Μάλλον έχουμε αυτό που μας μοιάζει. Και ο κόσμος αυτός μας μοιάζει.

Ένας κόσμος που μας πάει μπροστά ή πίσω;

Κι εμείς ακολουθούμε αυτή τη τρελή πορεία;

Ρωτάτε συχνά τον εαυτό σας «τι είναι ζωή;»

Μικρός, ναι, το ρωτούσα και το ζούσα. Και έλεγα από μέσα μου «αχ, ναι, θέλω». Τώρα, πάλι το ρωτάω, μόνο που μένω άναυδος.

Όπως κάναμε δωρεά τη ζωή και το παρόν μας στο κράτος και στα κόμματα, έτσι κάναμε δωρεά τις λέξεις και τις έννοιες στην Ιστορία

Ποια θα θέλατε να είναι η τελευταία παράσταση, το τελευταίο έργο που θα ανεβάζατε;

Μια παράσταση που θα περιείχε το βλέμμα μου από την ώρα που άρχισα να βλέπω τον κόσμο ως τη στιγμή που για μένα τελείωσαν τα πράγματα. Κάτι που να ζουλάει τον τοίχο…

Στο χείλος του κόσμου μας περιμένει μια επανάσταση ή μια πτώση;

Μήπως έχουμε μολύνει την έννοια της επανάστασης με τέτοια προσδοκία που έχουμε γι’ αυτήν;

Ενώ αντίθετα που θα έπρεπε να παραπέμπει;

Σε μια αλλαγή στάσης, σ’ ένα ανακάτεμα του «είναι» μας. Μια τάση μεγάλη – σαν εμετός.

Μικρύναμε για να χωρέσουμε σ’ αυτές τις κοντές περιστάσεις. Κι αυτό είναι ντροπιαστικό

Τι σας πηγαίνει επίμονα μπροστά;

Καλή ερώτηση… Ο χρόνος. Καμιά φορά μου φαίνεται πως όλες οι μέρες του εαυτού και της ζωής μου, στήνονται σε μια σειρά και η μια σπρώχνει την άλλη. Οπότε, είναι μια ουρά που σε σπρώχνει· να, εδώ λίγο πιο κάτω απ’ τη μέση.

Ο ανθρώπινος πόνος ή η ανθρώπινη χαρά σας κινεί πιο δυναμικά στην Τέχνη;
Η ανθρώπινη “αναπηρία”. Αυτό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να έχει. Η σκέψη ότι μπορεί να περπατήσει ακόμα και με τα χέρια. Ότι το βράδυ μπορεί να ονειρευτεί όλα όσα πρέπει να κάνει μα όταν σηκωθεί από το κρεβάτι το πρωί θα τα έχει ξεχάσει. Με κινεί το χιούμορ, η βλακεία του, οτιδήποτε φωνάζει «βοήθεια» πάνω του.

Απελπισμένος φτιάχνετε παραστάσεις;

Ωστόσο, η απελπισία δεν δυσκολεύει την καλλιτεχνική κρίση σας;

Επομένως, όταν δεν δουλεύετε πάνω σε κάτι ο πόνος μεγαλώνει;

Τότε ο πόνος κάνει μετάσταση.

Κάθε παράσταση πρέπει να μοιάζει μ’ ένα άλλο μπαλκόνι από το οποίο στέκεσαι για να παρατηρήσεις τον κόσμο και τους ανθρώπους

Είστε λίγο ποιητής ή απλώς έτσι σκέφτεστε;

Έτσι καταλαβαίνω τον κόσμο. Δεν το κάνω επίτηδες.

Η ποίηση είναι και ομορφιά. Αυτό σημαίνει πως βρίσκετε ομορφιά στον κόσμο;

Αναγνωρίζετε ομορφιά σ’ αυτά που κάνετε στο θέατρο;

Είστε φορέας αλήθειας;

Τότε πως εξηγείτε πως όλοι συγκινούνται με τις παραστάσεις σας;

Σας κάνει εντύπωση που στην Ελλάδα της κρίσης και των τεράστιων αδιεξόδων υπάρχει πολύς κόσμος που ασχολείται με το αν ένας σκηνοθέτης σεβάστηκε τον «x» συγγραφέα;

Ο καθένας βλέπει αυτό που θέλει να δει – κι εγώ μέσα σ’ αυτούς. Δεν έχουμε καταλάβει το θέατρο σαν εμπειρία, σαν κάτι φρέσκο που απλώς πρέπει να το δεχτούμε και μετά να το καταλάβουμε. Δεν χρειάζεται να το ξέρουμε, ούτε να μας ξέρει. Ειλικρινά, δεν με αφορά να ξέρω το έργο – άλλη είναι η δουλειά μου. Επίσης, πάρα πολλά έργα μας φαίνονται πεθαμένα ενώ μέσα τους σφύζουν από ζωή· κι άλλα που μοιάζουν ζωντανά, ενώ δεν είναι. Είναι κάτι τόσο ρευστό όλο αυτό που πρέπει να ξύσεις το φλοιό του, να δεις τι έχει μέσα και τι πραγματικά λέει. Ν’ ανοίξεις τα χάσματα του, να δεις ανάμεσα στις λέξεις. Ο Γκομπρόβιτς, ας πούμε, λέει «μη με διαβάζετε, δεν θα καταλάβετε τίποτα» και όντως έτσι είναι.

Με ενδιαφέρει η, καθ’ ολοκληρία, συγκίνηση. Να καταλάβω πως μπορεί ένα έργο τέχνης να είναι βαπτισμένο στη συγκίνηση

Πως αφομοιώνετε τα καλά λόγια;

Οι παραστάσεις σας θα ήταν οι ίδιες, αν δεν είχατε αυτούς τους ανθρώπους γύρω σας;

Όχι, βέβαια – με τίποτα. Κάθε παράσταση οφείλεται στον καθένα από αυτούς τους ανθρώπους, προσωπικά. Οι παραστάσεις έγιναν από την ώρα και το λεπτό που μου αφιέρωσαν. Είναι φοβεροί όλοι· συντελεστές και φίλοι μου κοντινοί.

Σε ποιες περιπτώσεις το θέατρο που κάνετε είναι μια προσωπική κατάσταση; Αναγνωρίζετε κομμάτια του εαυτού σας μέσα στις σκηνοθεσίες σας;

Έχω την αίσθηση ότι προσπαθείτε να “χωρέσετε” περισσότερη αγάπη στις παραστάσεις σας ακόμα κι αν αυτό παραγκωνίζει στοιχεία του εκάστοτε έργου. Είναι έτσι;

Αγαπάτε πολύ;

Η καθημερινή φθορά ψαλιδίζει την αγάπη;

Τολμάτε να σκέφτεστε τον εαυτό σας γερασμένο;

Κάνετε τους ανθρώπους χαρούμενους;

Θέλω να τους κάνω. Καμιά φορά, βέβαια, τους δυσκολεύω και θέλω να το προσέξω αυτό.