Πρόσωπα

Ιωάννα Παππά: Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου ζω σ’ έναν παράλληλο, φανταστικό κόσμο

Πριν διακριθεί ως πρωταγωνίστρια του θεάτρου ήταν ένα ντροπαλό κορίτσι που ήθελε να ταξιδέψει στο Διάστημα. Η αλήθεια είναι πως ακόμα θέλει.Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή

21.05.2017

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα ντροπαλό κορίτσι. Που έμαθε να διακρίνει τη ζωή της πριν και μετά το θέατρο. Χρόνια πολλά μετά παραμένει κορίτσι αλλά χωρίς ντροπή ή συστολή. Το θέατρο, βλέπεις, κάνει θαύματα – θαύματα κάνει και το κορίτσι.

Με γουλιές ζεστού καφέ στα χείλη κι ένα απαλό soundtrack από Mazzy Star, αυτό το ανοιξιάτικο πρωϊνό, η, αμετανόητα «κοριτσένια», Ιωάννα Παππά εξηγεί την έντονη και λυτρωτική σχέση που έχει αναπτύξει με το θέατρο. Μιλάει για τον ήσυχο χειμώνα που έμεινε αφοσιωμένη σε μια μόνον παράσταση – την περσινή επιτυχία των «Τριών αδελφών» του θεάτρου «Πορεία» – σε αντίθεση με τη συνήθη θεατρική συμπεριφορά της. «Ήξερα ότι θα στερηθώ δημιουργικότητας γιατί, πράγματι, έχω συνηθίσει να μη μένω σ’ ένα έργο μέσα στη σεζόν. Γενικά, δυσκολεύομαι να μένω στο ίδιο πράγμα για πολύ καιρό κι ομολογώ πως οι επαναλήψεις δεν είναι το αγαπημένο μου» παραδέχεται, τώρα που ανοίγει ξανά τον κύκλο της θεατρικής δραστηριότητας με τον μονόλογο του Βιζυηνού «Το μόνον της ζωής μου ταξίδιον» σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη.

Δέχθηκε, όπως λέει, αμέσως την πρόταση του γιατί της αρέσουν τα δύσκολα. «Μου αρέσει να βάζω τον εαυτό μου σε μια διαδικασία εκπαίδευσης – τουλάχιστον εκεί που μπορώ να εκπαιδευτώ» σχολιάζει. «Κι εδώ ο βαθμός δυσκολίας έχει να κάνει με την γλώσσα αφού το κείμενο είναι ολόκληρο στην καθαρεύουσα, κάτι που δεν έχω αποπειραθεί να ξανακάνω».

Δεν είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζεις μονόλογο. Έχει προηγηθεί η «Οδός Πολυδούρη».

Ναι, κι ομολογώ πως ένας μονόλογος δεν ήταν στα σχέδια μου – μάλιστα είχα σκεφτεί πως δεν θέλω να το επιχειρήσω ξανά. Είναι, βλέπεις, αυτή η μοναξιά που νιώθεις στη διάρκεια των προβών αλλά και λίγο πριν αρχίσει η παράσταση… Συνομιλείς πολύ έντονα με τον εαυτό σου κι αυτό μερικές φορές μπορεί να σε τρελάνει. Η υπερένταση είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ότι αν δουλεύεις σε μια συνηθισμένη παράσταση.

Ποιες είναι οι άλλες προκλήσεις στο Βιζυηνό;

Στόχος μας είναι να υπάρχει βαθιά κατανόηση των νοημάτων και όσων συμβαίνουν στον ήρωα. Ο Βιζυηνός στηρίχτηκε πάρα πολύ στο φανταστικό κόσμο γιατί επιδίωκε να «φεύγει» από την πραγματικότητα, ώστε να λυτρώνεται με κάποιο τρόπο.

Εσύ χρησιμοποιείς τέτοιες διεξόδους;

Μονίμως· δεν κάνω άλλη δουλειά! Από πολύ μικρή, απ’ όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, ζω σ’ έναν παράλληλο φανταστικό κόσμο. Και καταλαβαίνω απόλυτα αυτή την ψυχοσύνθεση ανθρώπου.

Μέσω του θεάτρου άρχισα να επιτρέπω στον εαυτό μου να έχει αδυναμίες, να κάνει λάθη, να μην κάνει τα αναμενόμενα

Τι σε οδήγησε στους φανταστικούς κόσμους;

Δε ξέρω ακριβώς πως λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος αλλά σίγουρα δεν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο για τον καθένα από εμάς. Νομίζω πως ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και μεταφράζουμε τα πράγματα, το πως αποκωδικοποιούμε τα ερεθίσματα που δεχόμαστε είναι αυτός που μας διαφοροποιεί μεταξύ μας – κι όχι τόσο το πως εκφράζουμε τα συναισθήματα μας. Η φαντασία είναι ένας δρόμος για να αντιλαμβανόμαστε το τρισδιάστατο της ζωής. Κι έτσι όταν βρίσκομαι σ’ ένα χώρο επιδιώκω να βγαίνω από τα όρια του.

Πόσο πιο μεγάλη φαντάζει έτσι η ζωή;

Σχεδόν αχανής. Κι επειδή με τρομάζει η έννοια του θανάτου – όσο μεγαλώνω έχω διαρκώς την αίσθηση της πορείας προς το τέλος – τόσο ανοίγει αυτό το φάσμα των εμπειριών μου. Ίσως να προκύπτει σαν μια ανάγκη να καλύψω αυτόν τον πόνο και την ίδια ώρα σαν μια ανάγκη να κατανοήσω το ανεξερεύνητο. Μεγαλώνοντας, ζω σ’ ένα παροξυσμό να ψάχνω ολοένα και περισσότερα πράγματα, κάτι που στο τέλος φέρνει μια καλύτερη επαφή με τον εαυτό μου.

Πως αποκωδικοποιείς την έννοια του ταξιδιού;

Ταξίδι σημαίνει τόσα πολλά πράγματα. Στο Βιζυηνό σηματοδοτεί την πορεία προς το θάνατο, το έργο αυτό είναι σχεδόν μια μελέτη για το θάνατο. Ταξίδι επίσης σημαίνει μετατόπιση – κυριολεκτική και νοητική. Πιστεύω όμως πως η πιο ισχυρή σημασία της λέξης είναι αυτός ο δρόμος της ζωής και του θανάτου που, στην πραγματικότητα, είναι ένας κοινός δρόμος. Όλα τα ταξίδια οδηγούν κι εξυπηρετούν αυτό το μεγάλο ταξίδι της ζωής.

Τι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε για να απολαύσουμε αυτό το ταξίδι λοιπόν;

Εμπειρικά μιλώντας ίσως χρειάζεται να απλοποιήσουμε τα πράγματα για να τα κατανοήσουμε καλύτερα. Νομίζω πως η ζωή φαίνεται πιο περίπλοκη απ’ ότι είναι. Η δική μου προσπάθεια μέσα σ’ αυτό το ταξίδι είναι να φτάσω στην πιο απλή προσέγγιση της ζωής.

Τι είδους ταξίδι θα επέλεγες να κάνεις, αυτή τη στιγμή που μιλάμε;

Από μικρή ήθελα να πάω στο Διάστημα. Κι επειδή πλέον είναι σίγουρη ότι δεν θα καταφέρω εν ζωή, θα ήθελα όταν πεθάνω να με σκορπίσουν εκεί. Τώρα αν μιλάμε για κάτι πιο εφικτό, θα ήθελα να βγω εκτός Ευρώπης, να γνωρίσω μια άλλη ήπειρο.

Τη δύναμη που ένιωσα στα 14 μου χρόνια όταν κοίταζα τον κόσμο από τη σκηνή δεν την είχα νιώσει πουθενά αλλού

Τι έχεις καταλάβει για τον εαυτό σου μεγαλώνοντας;

Ήμουν ένα πολύ ντροπαλό παιδί. Κι όσα διέθεταν οι περισσότεροι άνθρωποι γύρω μου – να είναι επικοινωνιακοί, να υπερασπίζονται αυτό που θέλουν και να το εκφράζουν μου – μου φαίνονταν πολύ δύσκολα πράγματα. Έτσι, νιώθοντας απόσταση απ’ όλα αυτά και κάποιου είδους ανεπάρκεια, υποχωρούσα· πήγαινα κι άλλο πίσω. Κρατούσα τον κόσμο μου κρυφό. Ωστόσο, μέσω του θεάτρου άρχισα να επιτρέπω στον εαυτό μου να έχει αδυναμίες – αφού και οι άλλοι άνθρωποι έχουν – να κάνει λάθη, να μην κάνει τα αναμενόμενα.

Άλλαξες στην πορεία;

Στον πυρήνα μου δεν άλλαξαν πολλά. Δεν έχει αλλάξει ο τρόπος σκέψης μου, αλλά η έκφραση του τρόπου σκέψης μου.

Τι κάνει ένα ντροπαλό παιδί στο θέατρο;

Βρίσκει τη δύναμη του. Η αλήθεια είναι πως από την πρώτη στιγμή που ανέβηκα στη σκηνή σε ερασιτεχνικό επίπεδο δεν ένιωσα ντροπή ή συστολή. Τη δύναμη που ένιωσα στα 14 μου χρόνια όταν κοίταζα τον κόσμο από τη σκηνή δεν την είχα νιώσει πουθενά αλλού.

Σαν να ήσουν γεννημένη γι’ αυτό;

Ασχολήθηκα εντελώς τυχαία με το θέατρο και χωρίς να έχω το παράδειγμα από κανέναν. Έκτοτε δεν πέρασε ούτε μια μέρα όπου το θέατρο απουσίασε από την καθημερινότητα μου. Ήμουν 14 κι έχω φτάσει στα 40. Οπότε αυτό, μ’ έναν έμμεσο τρόπο, σημαίνει πως ναι, ήμουν γεννημένη για να δουλέψω στο θέατρο.

Θέλεις να το επιβεβαιώνεις αυτό στον εαυτό σου;

Γενικά είμαι πολύ ανασφαλής και έχω πολλές απαιτήσεις – τόσο από τον εαυτό μου όσο κι από τους άλλους. Συνεπώς, δεν σταματάει ποτέ η αμφιβολία γι’ αυτό που κάνω – ακόμα κι αν έρθουν βραβεία, ακόμα κι αν έρθουν καλές κριτικές. Κι όλα αυτά μου συμβαίνουν, μολονότι νιώθω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου και θεωρώ ότι δικαίως ανήκω σ’ αυτό το χώρο.

Αν γυρνούσες και κοίταζες πίσω θα φανταζόσουν αυτή την πορεία;

Δεν θέλω να προσπαθώ να καταλάβω τι θα γίνει γιατί μου αρέσει η έκπληξη. Μου αρέσει να μπαίνω σε μια διαδικασία επειδή εκείνη τη στιγμή επιθυμώ πολύ κάτι. Δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά κι ούτε καν σκέφτομαι τι επιπτώσεις θα έχει. Τολμάω, παίρνω ρίσκα, δεν με νοιάζει να εκτεθώ, να σπάσω τα μούτρα μου. Αυτή είναι η επιλογή μου για τη ζωή γενικότερα. Όταν θέλω κάτι πολύ, δεν υπάρχει περίπτωση να μην μπω στη διαδικασία να το γνωρίσω.

Γενικά είμαι πολύ ανασφαλής παρότι νιώθω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου και θεωρώ ότι δικαίως ανήκω σ’ αυτό το χώρο

Ωστόσο, είσαι ικανοποιημένη με το πως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα ως τώρα;

Ναι, είμαι ευχαριστημένη γιατί τις περισσότερες φορές εργάζομαι πάνω σε παραστάσεις τις οποίες νιώθω ως προσωπική μου υπόθεση. Δεν τις κάνω για να υπάρχω στη δουλειά, για να υπάρχω στην επικαιρότητα ή για να αποδείξω κάτι. Κινούμαι πλέον, πολύ συνειδητά σε ένα πλαίσιο επιλογών που ευνοούν – εκτός από την επαγγελματική μου εξέλιξη – και την ψυχική μου ηρεμία.

Αναγνωρίζεις τις, πιθανώς, λάθος επιλογές;

Δεν το αντιμετωπίζω έτσι. Αποτυχίες, επιτυχίες, λάθη και σωστά, όλα συμβάλλουν σε μια πορεία. Έχω ακούσει πολλά σχόλια που με έχουν πληγώσει, έχω συνειδητοποιήσει εκ των υστέρων τι δεν χειρίστηκα καλά, όμως τελικά επιτρέπεται να γίνουν λάθη. Ποιος ο λόγος να είμαστε αυστηροί, να λειτουργούμε με κανόνες; Ειδικά στην τέχνη, οφείλεις να πας προς το άκρο, ακόμα κι αν αυτό δεν θα σε δικαιώσει.

Είσαι άνθρωπος των κανόνων ή του ενστίκτου;

Είμαι ο άνθρωπος που ακολουθεί το ένστικτο του κι αυτό καμιά φορά συνάδει με τους κανόνες.

Ποια είναι πλέον η σχέση σου με το θέατρο;

Ήρεμη ευτυχώς – χωρίς να σημαίνει ότι δεν έχω περάσει κι εγώ φουρτούνες μέσα σε αυτό. Αγαπώ πολύ το θέατρο, το γνωρίζω καλά. Κι ίσως γι’ αυτό πάντα ήθελα να κάνω και κάτι άλλο πέραν την υποκριτικής· αλλά δεν έχω τολμήσει ν’ αναλάβω μεγάλη ευθύνη.

Θα ήθελες να σκηνοθετήσεις για παράδειγμα;

Ναι, αλλά καθώς είμαι πολύ αυστηρή και θεωρώ πως δεν είναι όλοι για όλα, αναγνωρίζω στη σκηνοθεσία μιαν άλλη πολυπλοκότητα σε σχέση με τη δουλειά του ηθοποιού. Όταν αποφασίζεις να προτείνεις κάτι στην Τέχνη καλό θα είναι θα υπάρχει ένας καλός λόγος. Χωρίς να την αποκλείω , η σκηνοθεσία δεν είναι στα σχέδια μου.

Γενικά δίνεις την αίσθηση πως δεν κοιτάζεις μπροστά.

Ναι, έχω την αίσθηση του τώρα. Σκέφτομαι συχνά το παρελθόν – όχι επειδή δεν μπορώ να ξεπεράσω κάτι αλλά για να καταλάβω καλύτερα αυτό που έχει συμβεί.

Όταν θέλω κάτι πολύ, δεν υπάρχει περίπτωση να μην μπω στη διαδικασία να το γνωρίσω

Πως αντιδράς στο συλλογικό μας τώρα;

Όταν σε αφορά ο κόσμος δεν μπορείς να παραβλέπεις αυτό που γίνεται γύρω σου. Με επηρεάζει πάρα πολύ όλο αυτό που συμβαίνει και νομίζω πως οι εφιάλτες που βλέπω κάθε βράδυ οφείλονται σ’ αυτή την αγριότητα. Έχει μπει τόσο βίαια στην καθημερινότητα μου και δεν μπορώ να την αγνοήσω.

Τι ρωγμές σου έχει προκαλέσει η τρέχουσα κατάσταση;

Νιώθω φόβο, ο οποίος δεν προσωποποιείται, ούτε επικεντρώνεται σε κάτι. Αντίθετα, ο φόβος μου γεννιέται για κάτι πολύ μεγάλο που ενδεχομένως να εξελιχθεί χειρότερα απ’ ότι φαντάζομαι. Και μπορεί στην Ελλάδα τα πράγματα να μην έχουν εκτροχιαστεί, ωστόσο η ανθρωπότητα είναι μία. Κι αυτό που συμβαίνει σ’ ένα λαό αυτομάτως πρέπει να κινητοποιεί και τους υπόλοιπους λαούς. Γι’ ανθρώπινες ζωές μιλάμε εξάλλου.

Μπαίνεις στη θέση των άλλων;

Το επιδιώκω σε μια προσπάθεια να καταλάβω. Προσπαθώ να καταλάβω τι θα μου συνέβαινε αν βρισκόμουν, για παράδειγμα, στη θέση ενός παιδιού σ’ ένα εμπόλεμο τοπίο. Προχθές, παρακολουθούσα ένα βίντεο όπου ένα παιδάκι προσπαθούσε να ξεφύγει από μια εμπόλεμη ζώνη στη Συρία μαζί με τον πατέρα του και ξαφνικά έπεσε μια βόμβα, χάθηκε ο πατέρας κι αυτό το παιδί έτρεχε, σε κατάσταση παράκρουσης στους δρόμους, κλαίγοντας απαρηγόρητο… Για πολύ ώρα, το μυαλό μου δεν μπορούσε να πάει παρακάτω. Με ξεπερνάει αυτή η πραγματικότητα και βυθίζομαι σε μεγαλύτερη απογοήτευση όταν συνειδητοποιώ ότι κανείς δεν κάνει κάτι· ούτε οι κυβερνήσεις, ούτε οι οργανώσεις που οφείλουν να εξυπηρετήσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα αυτού του παιδιού να μην θρηνήσει τον πατέρα του από πόλεμο.

Μήπως είναι βολικό για κάποιους να μην πηγαίνει το μυαλό μας παρακάτω;

Οι εξουσίες είναι απόλυτα υπεύθυνες για το κατάντημα αυτό. Δεν μπορώ να κατηγορήσω τον εκάστοτε λαό και δεν μπορώ να καταλάβω πως έχουν καταφέρει να επιφορτίσουν τον κόσμο με τέτοιες ευθύνες. Οι εξουσίες αναδεικνύονται δημοκρατικά για να προασπίσουν με τον ίδιο τρόπο τη Δημοκρατία.

Ακούγεσαι σαν να απαλλάσσεις τον πολίτη από την ατομική ευθύνη.

Η ατομική είναι μια παράλληλη κατάσταση με την ευθύνη της εξουσίας. Το ένα δεν αναιρεί το άλλο.

Η έλλειψη ατομικής ευθύνης είναι είναι ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του εγχώριου επαρχιωτισμού.

Η Ελλάδα έμοιαζε, για πάρα πολλά χρόνια, μ’ ένα μικρό χωριό στα μάτια μας. Κι αυτό το σύμπλεγμα, δεν θα εξαφανιστεί από τη μια μέρα στην άλλη. Το πρόβλημα βεβαίως καταγράφεται όταν ο επαρχιωτισμός κυριαρχεί. Δυστυχώς, δεν το έχουμε ξεπεράσει.

Ειδικά στην τέχνη, οφείλεις να πας προς το άκρο, ακόμα κι αν αυτό δεν σε δικαιώσει

Ο επαρχιωτισμός έπληξε και το θέατρο;

Εννοείται! Υπήρξε μια περίοδος όπου ξαφνικά, το ελληνικό θέατρο άρχισε να στρέφεται αποκλειστικά προς τη γερμανική σχολή. Όποιος έκανε κάτι άλλο ήταν παρωχημένος. Αυτά είναι στερεότυπα που όταν γίνονται συλλογική συνείδηση κάτι χάνεται.

Κάτι δηλώνεις λοιπόν παίζοντας σ’ ένα κείμενο – ορόσημο για την ελληνική γλώσσα;

Φυσικά. Κάτι υπερασπίζομαι· τη σχέση του ανθρώπου με την ιστορία και τη γλώσσα του, το λαϊκό πολιτισμό μιας εποχής εφόσον – ας το παραδεχθούμε – έχουμε χάσει την επαφή με τις ρίζες μας.

Αν ήθελες να διαγράψεις κάτι από τη συλλογική μας ταυτότητα τι θα ήταν αυτό;

Το καθετί που υπόσχεται ευκολία. Την ευκολοπιστία του Ελληνα.