Πρόσωπα

Ελένη Βαροπούλου: Όπως κάθε άνθρωπο του θεάτρου, η Αργολίδα με μαγνητίζει

Είκοσι χρόνια μετά το ιστορικό site specific Φεστιβάλ Άργους – το οποίο ανέπτυσσε τις καλλιτεχνικές δράσεις του σε αρχιτεκτονικά μνημεία, αρχαία και σύγχρονα, σε αρχαιολογικούς χώρους και εργοστάσια της περιοχής – η σημαντική θεατρολόγος Ελένη Βαροπούλου επιστρέφει στην αργολική γη με το «Διεθνή τόπο» ένα νέο, διεθνές καλλιτεχνικό project. Φωτογραφίες: Αρτεμις Αλκαλάη, Πλάτων Ριβέλλης

27.06.2017

Θεατρολόγος και κριτικός διεθνούς διαμετρήματος, σε διαρκή διάλογο με το «ζωντανό θέατρο» της κάθε εποχής, η Ελένη Βαροπούλου επιστρέφει στον τόπο του «πρωταρχικού μύθου» του θεάτρου, το Άργος και τις Μυκήνες. Είκοσι χρόνια μετά το Φεστιβάλ Άργους, βρίσκεται και πάλι επικεφαλής, ως καλλιτεχνική διευθύντρια, ενός διεθνούς project επικεντρωμένου στον εμβληματικό τόπο των Ατρειδών.

Ο «Διεθνής Τόπος» θα συγκεντρώσει, από 3-9 Ιουλίου, έλληνες και ξένους καλλιτέχνες, σε μια συνομιλία, αφενός, με το έργο του Ιάννη Ξενάκη και, αφετέρου, με τις βιομηχανικές μνήμες της περιοχής. Με αυτήν την αφορμή, συνομιλήσαμε με την Ελένη Βαροπούλου για τις κατευθυντήριες ιδέες που την οδήγησαν στη διοργάνωση.

Τι σας κάνει να επιστρέφετε, είκοσι χρόνια μετά, στην Αργολίδα; Ποια σημασία έχουν για σας σήμερα, ως θεατρολόγο, τόποι όπως το Άργος και οι Μυκήνες;

Κάθε επιστροφή έχει πολλές αιτίες. Κίνητρα συνειδητά και ασυνείδητα. Αλλά και το τυχαίο παίζει σημαντικό ρόλο. Όπως κάθε άνθρωπο του θεάτρου, η Αργολίδα με μαγνητίζει. Το Άργος και οι Μυκήνες είναι τόποι με έμβλημα το τραγικό. Το Άρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου είναι ο τόπος της κατεξοχήν θεατρικής εμπειρίας. Όμως στο Άργος επιθυμούσα να επιστρέψω και επειδή το site specific Φεστιβάλ της δεκαετίας του ’90 είχε διακοπεί για λόγους που δεν είχαν σχέση με τους καλλιτέχνες ή με εμένα την ίδια.

Πιστεύω στη δυναμική του site specific διαβήματος

Τι σας οδήγησε στην απόφαση να προσδώσετε site specific χαρακτήρα στις δράσεις του project «Διεθνής Τόπος»;

Πιστεύω στη δυναμική του site specific διαβήματος. Γιατί ο τόπος, σαν ιδιαίτερη εδαφικότητα, όχι μονάχα μας εμπνέει για μιαν επιτόπια εξειδικευμένη αναζήτηση αλλά και μας εξασφαλίζει δυνατές εμπειρίες χώρου, που σωματοποιημένες αφήνουν ανεξίτηλο το βιωματικό τους ίχνος. Επιπλέον, η ιστορικότητα ενός τόπου αναδεικνύεται μέσα από τα site specific διαβήματα πιο δραστικά. Παράγονται νέες σχέσεις με τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους, το τοπίο, τη γύρω φύση.

Η μία από τις δύο βασικές πτυχές του «Διεθνούς Τόπου» είναι αφιερωμένη στον Ιάννη Ξενάκη. Το αφιέρωμα αυτό εντάσσεται σε μια γενικότερη επανεκτίμηση των πρωτοποριών του ’60, που είδαμε να αποτελεί μέρος και του προβληματισμού της documenta 14; Τι επιβάλλει σήμερα κάτι τέτοιο;

Η επανεκτίμηση αυτή πιθανόν να φαίνεται απαραίτητη σε εκείνους που δεν είχαν σε συνεχή εκτίμηση τις πρωτοπορίες του ’60 ή σε όσους κάτω από ορισμένα προστάγματα του μεταμοντερνισμού δεν θεωρούσαν ζωντανό το πνεύμα της πολιτικής παρέμβασης που διακατείχε πολλούς ριζοσπάστες καλλιτέχνες των δεκαετιών ’60 και ’70. Προσωπικά, ποτέ δεν έβγαλα από τον ορίζοντα των δικών μου προβληματισμών αυτές τις πρωτοπορίες, που ήσαν, άλλωστε, και πρωτοπορίες της γενιάς μου. Τι είχαν προτείνει για το θέατρο; Κατάργηση των ορίων ανάμεσα στις τέχνες. Δράσεις στο χώρο. Διάδραση ανάμεσα στους ηθοποιούς και το κοινό. Με το σύνθημα έξω από τα δεσμά της συμβατικής παράστασης και έξω από την «κοινωνία του θεάματος».

Η δεύτερη πτυχή, η «Αργολική Industriale», συνδιαλέγεται μέσω της τέχνης με τις βιομηχανικές μνήμες της περιοχής. Τι πιστεύετε πως οδηγεί σήμερα συχνά νέους καλλιτέχνες να ερευνούν την ίδια την εμπειρία της βιομηχανικής εργασίας και της μνήμης της; Υπάρχει δυνατότητα δικτύωσης ανάλογων καλλιτεχνικών προσπαθειών;

Πράγματι, νέοι καλλιτέχνες σε πολλές χώρες του κόσμου, από την Ιαπωνία και την Κίνα μέχρι την Ελλάδα, έλκονται από την εμπειρία της βιομηχανικής εργασίας και τις μνήμες της. Κι αυτό σχετίζεται με το ενδιαφέρον για τα ντοκουμέντα και την ιστορία. Με την αρχαιολογία της νεωτερικότητας, με το σώμα καθώς αντιπαρατίθεται στις μηχανές, αλλά και με το σώμα μέσα στην κουλτούρα του άυλου. Με το σώμα, ως αντικείμενο εξουσιασμού, όταν ελέγχεται, χειραγωγείται, επιτηρείται. Η δικτύωση δεν είναι πλέον ζήτημα τεχνικών δυνατοτήτων, παραμένει όμως ζήτημα των μορφών συλλογικότητας. Τι είδους δικτύωση και για ποια συλλογικότητα, αυτό είναι το ερώτημα, πέρα από την επιφανειακή πληροφόρηση και την αυτοπροβολή μέσω των μίντια κοινωνικής δικτύωσης.

Αναφερόμενη στο εργοστάσιο «Ρέα» και την εικαστική παρέμβαση σε αυτό, κάνετε λόγο για μια «ετεροτοπία». Με ποια έννοια θεωρείτε ότι αποτελεί έναν «ετεροτοπικό χώρο» και πώς αυτός συνδέεται με την κρίση την οποία βιώνουν οι δυνητικοί επισκέπτες του;

Ο τόπος του εργοστασίου «Ρέα» είναι ένας ετεροτοπικός χώρος ως χώρος του «άλλοτε» και ως χώρος του «άλλου», του διαφορετικού, αφού δεν εντάσσεται στους κανονικούς χώρους για συνάθροιση, έκθεση κ.λπ. Αυτό το ουτοπικό μέρος γίνεται χώρος ειδικός για μια εφήμερη κοινωνικοχωρική πραγματικότητα. Για μιαν αναπάντεχη και όχι κατεστημένη διασταύρωση του εμπειρικού, βιωματικού και νοηματικού στοιχείου. Μπροστά στις διάφορες κρίσεις, όχι μόνο μπροστά στην οικονομική κρίση, αυτή η διασταύρωση είναι, αν όχι μια απάντηση, τουλάχιστον μια πρόκληση.