Στην πρόβα: Κατάδυση στο αιματοβαμμένο τέλος της «Οδύσσειας»

Η γειτνίαση του 4ου Γυμνασίου Νέου Ηρακλείου με τον Ηλεκτρικό και ο ήχος από το τρένο που γρατζουνά τις ράγες αναγγέλλει, κάθε τόσο, μιαν άφιξη· και σίγουρα ένα ταξίδι. Μέσα στο σχολικό προαύλιο με τα γκραφίτι και τα οπαδικά συνθήματα στους τοίχους, η ομάδα «Πυρ» κάνει ακριβώς το ίδιο.

_{Σκηνή από την έναρξη της παράστασης.}

«Ποντοπορώντας το καράβι, στο νησί ακουμπούσε – στη χώρα της Ιθάκης». Οι, τέλεια συντονισμένες, φωνές των ηθοποιών αναγγέλλουν τη μητέρα των αφίξεων: Ο Οδυσσέας αποβιβάζεται στην Ιθάκη του· ο Οδυσσέας, διακόπτει ο Αργύρης Ξάφης που τον υποδύεται, «επιστρέφει σ’ έναν τόπο αγνώριστο, που δεν θυμίζει τίποτα από την Ιθάκη που άφησε, με δεκάδες επίδοξους εραστές να μαγαρίζουν το σπίτι του, την οικογένεια του διαλυμένη – εκτός από την Πηνελόπη που και αυτή βρίσκεται στο απόλυτο όριό της. Αυτός ο φαιδρός – στις τραγωδίες – ήρωας, ο παραμυθένιος, ο πανούργος, ο πολύστροφος θα διαπράξει την πιο βίαιη πράξη της ζωής του μήπως και επανορθώσει για την απουσία του».

_{Ο Αργύρης Ξάφης με τον Γιώργο Μπινιάρη. Στο βάθος ο Γιώργος Δικαίος.} 

Με τη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη να κυλά γάργαρα στα στόματα τους, οι «Πυρ» εστιάζουν στις ραψωδίες Φ και Χ της ομηρικής «Οδύσσειας», παρακολουθώντας τον πολυμήχανο βασιλιά να βαφτίζει στο αίμα των μνηστήρων την επιστροφή που τόσο πόθησε. «Είναι βαθιά συγκινητική και τόσο σύγχρονη η αντιστροφή της έννοιας του ξένου στην “Οδύσσεια”: Ο Οδυσσέας είναι ξένος στον τόπο του, ξένος μέσα στο σπίτι του. Το έπος δηλαδή τελειώνει δυσοίωνα, μελαγχολικά και πολύ μοναχικά γι’ αυτόν το βασιλιά που τόσο λαχτάρησε να επιστρέψει αλλά η μοίρα του είναι πάντα να φεύγει. Και η καρδιά αυτού του τέλους, χτυπά εδώ στη “Μνηστηροφονία” όπου ο Οδυσσέας διαπράττει ένα εντελώς μάταιο φονικό» παρατηρεί η σκηνοθέτις της παράστασης κι επικεφαλής της ομάδας, Ιώ Βουλγαράκη.

_{Η σκηνοθέτις της παράστασης, Ιώ Βουλγαράκη.}

«Εκείνος όσο του περίσσευαν τα βέλη στον αγώνα του, τόσο σημάδευε και σημάδευε και σκότωνε έναν προς έναν τους μνηστήρες μέσα στο παλάτι. Κι αυτοί να πέφτουν σκοτωμένοι σωρηδόν», συνεκφωνεί εμφατικά η ομάδα – συγκεντρώνοντας το κοινό των φιλοπερίεργων περαστικών στα σχολικά κάγκελα με μια από τις πιο σπλάτερ σκηνές εκδίκησης στην ιστορία της παγκόσμιας δραματουργίας.

_{Ο Αλέξανδρος Λογοθέτης εκπροσωπεί τον κόσμο των μνηστήρων.}

«Η άφιξη έχει διπλή σημασία» παρατηρεί ο Αλέξανδρος Λογοθέτης που, στην παράσταση μαζί με το Γιώργο Παπαγεωργίου, τον κόσμο εκπροσωπεί των «μωρών μνηστήρων που δεν κατάλαβαν πως πάνω απ’ το κεφάλι τους κρεμόταν η θηλιά του ολέθρου». «Η άφιξη», συνεχίζει ο Λογοθέτης, «είναι το τέλος ενός ταξιδιού και η αρχή ενός καινούργιου. Και τα δυο περιέχουν την αναζήτηση αλλά και το θάνατο. Ένα ταξίδι γεμάτο αίμα τελειώνει και ένα νέο που θα οδηγήσει στον θάνατο 108 αντρών και 12 γυναικών ξεκινά».

_{Γιώργος Δικαίος και Αργύρης Ξάφης.} 

Μια υπενθύμιση που τελικά ανατρέπει τη συμβατική ανάγνωση ενός happy end στην οδυσσειακή «Άφιξη». «Η ανατροπή βρίσκεται στην μονοδιάστατη, αδιάφορη διδασκαλία του έργου που κάναμε στο σχολείο» σχολιάζει ο Αργύρης Ξάφης. «Το κείμενο ήταν πάντα εκεί· έχει διαβαστεί κι άλλοτε κι από άλλους με αυτό τον τρόπο – παράδειγμα ο Δημητριάδης στην “Ιθάκη” του. Πάλι για την αδυναμία της επιστροφής, τον άνοστο νόστο, την παμφάγα Ιθάκη μιλάει. Προσωπικά δεν θυμόμουν σχεδόν τίποτα από αυτό το κομμάτι της πλοκής, παρόλο που ο Όμηρος έχει αφιερώσει πολλές ραψωδίες στην επιστροφή του ήρωα του. Ίσως, το προσπερνούσαν γρήγορα, οι δάσκαλοι μας θεωρώντας ότι τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν από μελαγχολία, μοναξιά, ανεκπλήρωτο, χαμένα όνειρα κι ελπίδες· από το πως είναι να αισθάνεσαι ξένος στην πατρίδα σου, από άδοξο τέλος, την ηλίθια αίσθηση πως η βία υπάρχει μόνο ως καθάρισμα τιμής, ως εκδίκηση, πως ο έρωτας ξεχνά και είναι απλοϊκός, πως δεν υπάρχει πάντα το “ζήσαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα”. Κάνουν λάθος».

_{Σκηνή σε κινησιολογία της Σοφίας Πάσχου.}

Καθώς ο ήλιος κρύβεται στην πλάτη των σχολικών κτηρίων, το σκηνικό από λευκούς led φωτοσωλήνες της Αννας Φιοντόροβα αρχίζει να φωτίζεται σταδιακά. Πρόθεση της Ρωσίδας σκηνογράφου, να παρουσιάσει το παλάτι της Ιθάκης ως ένα σπίτι “φάντασμα”, με το σκελετό του χώρου, τους αρμούς του να είναι ορατοί, δημιουργώντας σχεδόν την αίσθηση μιας οφθαλμαπάτης. Η κατασκευή της Φιοντόροβα δηλαδή, συνομιλεί ευθέως με την ανάγνωση της «Μνηστηροφονίας» που, επί της ουσίας, δεν διακρίνει μια πραγματική επιστροφή για τον Οδυσσέα. Αντίθετα, όπως εισηγείται η σκηνοθέτις, «είναι εντελώς αδύνατο να επιστρέψει ο Οδυσσέας, όπως είναι αδύνατο να επιστρέψει οποιοσδήποτε από εμάς οπουδήποτε. Μόνο με τη μνήμη επιστρέφουμε, εκεί φυλάσσεται ό,τι αφήνουμε πίσω. Κατά τον ομηρικό στίχο η επιστροφή του Οδυσσέα είναι ένα “φάντασμα ονείρου”».

_{Η Ιώ Βουλγαράκη και η σκηνογράφος της «Αφιξις» Αννα Φιοντόροβα.}

Για τους «Πυρ» η παράσταση μοιάζει μ’ ένα υποκειμενικό πλάνο της «άφιξης» μέσα από τα μάτια Οδυσσέα, συνθήκη που γεννά μια αφήγηση ποιητική και όχι ρεαλιστική. Τα κρουστά και τα φωνητικά του Γιάννη Δεσποτάκη (σε μουσική της Σαβίνας Γιαννάτου) σμίγουν ατμοσφαιρικά με την παρτιτούρα του λόγου – πότε με την προσωπική και πότε με την χορική φόρμα της αφήγησης – κάνοντας την επταμελή ομάδα των πρωταγωνιστών (Γιώργος Δίκαιος, Δέσποινα Κούρτη, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Μαίρη Μηνά, Γιώργος Μπινιάρης, Αργύρης Ξάφης και Γιώργος Παπαγεωργίου) να μοιάζει με μια μικρή κοινωνία σύγχρονων ραψωδών. Κι άλλοτε, χάρη στην, υψηλής ενέργειας, κινησιολογία της Σοφίας Πάσχου ξεσπούν παιγνιωδώς σε, σχεδόν, καρτουνίστικες κινήσεις – «ισορροπία αναγκαία για μια λειτουργία αφηγηματική» όπως τονίζει η σκηνοθέτις.

_{Η Δέσποινα Κούρτη στο ρόλο της Πηνελόπης και ο Γιώργος Παπαγεωργίου.}

«Ακούστε με, μνηστήρες, αλαζόνες, όσοι το σπίτι αυτό καταπατώντας τρώτε και πίνετε». Τη ζεστή και συνάμα σταθερή φωνή της Δέσποινας Κούρτη που καλεί σε ακρόαση ακολουθεί ένα νευρικό κινησιολογικό κρεσέντο, δηλωτικό της ψυχολογίας της αφοσιωμένης βασίλισσας. Η Δέσποινα Κούρτη περιγράφει μια γυναίκα που τη στιγμή της «Αφιξης», «αντιστέκεται σθεναρά και ήρεμα, εφευρίσκει τεχνάσματα, ξεγελάει τους μνηστήρες. Κι ενώ ο τόπος υφίσταται ένα σημαντικό κενό εξουσίας καταφέρνει και τον διοικεί καλά. Κανένας δεν μπορεί να πάρει τη θέση του Οδυσσέα δίπλα της και μέσα της, για τον οποίο ξαγρυπνά και πνίγεται στο κλάμα κάθε βράδυ επί 20 χρόνια. Σε αντίθεση με τον Οδυσσέα, η Πηνελόπη δεν έχει χάσει τον εαυτό της. Θα είναι πάντα η γυναίκα του κρατώντας τη μνήμη του ζωντανή, σ’ ένα νησί που τον έχει, σχεδόν, ξεπεράσει, κρατώντας τη φλόγα της αγάπης, της πίστης και του πόθου της γι αυτόν αναμμένη».