Φεστιβαλικά notes #16: Γιάννης Παρασκευόπουλος «Festen – Οικογενειακή γιορτή» στο Εθνικό Θέατρο

Κατέβηκε στην Αθήνα με τη φήμη που κουβαλούσε, με τις ενθουσιώδεις κριτικές που ήδη είχε αποσπάσει η παράσταση και έγινε πολύ σύντομα sold out και στην Αθήνα, όπως έγινε και στη Θεσσαλονίκη. Η πρώτη έκπληξη μας περίμενε μπαίνοντας στην αίθουσα εκδηλώσεων και βλέποντας το πώς ήταν η διάταξη των θέσεων των θεατών: Καρέκλες με συγκεκριμένα άτακτη τοποθέτηση, όχι όλες προς μία κατεύθυνση. Αλλοι θεατές ήταν πλάτη με πλάτη, άλλοι ήταν αντικρυστοί σαν σε κουπέ τρένου, άλλοι ήταν σε μονές θέσεις, ο ένας πίσω από τον άλλον. Και ανάμεσά μας οι ηθοποιοί. Που μέχρι ν’ αρχίσει η παράσταση, σηκώνονταν κάθε τόσο από τη θέση τους για να γίνουν διακριτοί.

Είδαμε

Μια ιστορική ταινία μεταφέρθηκε σ’ αυτή την παράσταση, μια ταινία που εγκαινίασε το «Δόγμα ’95» (μια κίνηση δύο νεαρών Δανών σκηνοθετών του Λαρς Φον Τρίερ και του Τόμας Βίντερμπεργκ, που απέρριπτε τα κλισέ της εμπορικής κινηματογραφικής βιομηχανίας. Οι δύο σκηνοθέτες θέλουν τα γυρίσματα να γίνονται σε φυσικούς χώρους, χωρίς σκηνικά-φροντιστηριακά αντικείμενα και ειδικό φωτισμό, με την κάμερα στο χέρι. Αυτά για την ιστορία).

Εχω την αίσθηση ότι και ο Γιάννης Παρασκευόπουλος έκανε μ’ έναν τρόπο το δικό του Δόγμα, με τον τρόπο και μόνο που έστησε τους θεατές, ανακατεύοντάς τους με τους ηθοποιούς. Με την απουσία από καθέδρας σκηνής. Με την απόλυτη απάλειψη της απόστασης μεταξύ θεατρικού δρώμενου και κοινού. Κρατώντας ελεύθερους όλους τους διαδρόμους, αφού οι ηθοποιοί έπαιζαν κυριολεκτικά δίπλα μας, ή πίσω μας ή μπροστά μας. Καλώντας μας να στρεφόμαστε διαρκώς στις καρέκλες μας για να παρακολοθούμε τη δράση, που απλωνόταν σ’ όλη εκείνη την υπέροχη αίθουσα εκδηλώσεων. Και ήταν μ’ έναν τρόπο αυτό, ένας υπαινιγμός για το πώς κοιτάμε τις όψεις των πραγμάτων που μας αφορούν, για το πώς ακούμε τη μια άποψη και την άλλη.

Οσο για την ιστορία αυτού του έργου; Τα μέλη μιας εύπορης μεγαλοαστικής οικογένειας, συγκεντρώνονται στο πατρικό για να γιορτάσουν τα 60ά γενέθλια του πάτερ φαμίλια, του Χέλγκε (Βασίλης Σπυρόπουλος). Η σύζυγός του, φυσικά, η μητέρα, η Ελσι (Γιολάντα Μπαλαούρα), οι δύο γιοι, η κόρη, η εγγονή, ο γενικός διευθυντής των επιχειρήσεων, η συνεταίρος του, και το υπηρετικό προσωπικό. Και κάπου εκεί, ο μεγάλος γιος, ο Κρίστιαν (Χρίστος Στυλιανού) κάνει την τρομακτική αποκάλυψη, στην πρόποση των γενεθλίων: αποκαλύπτει ότι ο πατέρας βίαζε εκείνον και τη δίδυμη αδελφή του, που έχει ήδη αυτοκτονήσει, όσο ήταν παιδιά. Κανείς δεν θέλει να πιστέψει αυτό που ακούει. Ολοι, στο άκουσμα της φοβερής αποκάλυψης, λειτουργούν με δήθεν ψυχραιμία, με επιτηδευμένη ελαφρότητα και ασφαλώς με ρηχότητα. Ολοι ντυμένοι στα ασπρόμαυρα για το επίσημο δείπνο. Και οι αποκαλύψεις συνεχίζονται. Και οι συγκρούσεις. Και οι εκπλήξεις των μελών. Και η διαδρομή τους προς την απελευθέρωση και την ωριμότητα. Που γίνεται στη σκηνή του τέλους, στο πρωινό, όπου όλοι καταφτάνουν με άσπρες πυτζάμες. Το λευκό της αθωότητας, της αγνότητας, της κάθαρσης. Και η εξουσία του πατέρα, του δυνάστη, του ολοκληρωτικού, φτάνει στο τέλος της. Σ’ όλη αυτή τη διάρκεια της παράστασης ο σκηνοθέτης Γιάννης Παρασκευόπουλος είναι παρών, είναι ο Κιμ, ο μάγειρας και είναι ο άνθρωπος που στηρίζει και καθοδηγεί αθόρυβα τον Κρίστιαν να κάνει την επαναστάσή του, να βαδίσει προς την απελευθέρωσή του.

Η επίγευση

Δεν ήταν ακριβώς επίγευση. Ηταν μια γεύση διαρκής, σε όλη την παράσταση. Μια αίσθηση συμμετοχής, ζόφου, αλλά κυρίως θαυμασμού για τον ευφυέστατο τρόπο που στήθηκε ένα τόσο οδυνηρό έργο. Ηταν η μαγική μουσική του Μάνου Μυλωνάκη που υπογράμμιζε κάθε στιγμή, ήταν οι φωτισμοί του Στράτου Κουτράκη, ήταν ο τρόπος που κινούνταν διαρκώς οι ηθοποιοί -κι εμείς μαζί τους- ήταν το κοίταγμα του δικού μας εαυτού μέσω της παράστασης, ήταν ο τρόπος που το έργο έθιγε την έννοια του φασισμού στις προσωπικές συμπεριφορές και την έννοια της κυριαρχίας ή της απουσίας ρόλου μέσα στην πυρηνική οικογένεια (ο ρόλος της μητέρας ήταν καθοριστικός. Και οι εκφράσεις στο πρόσωπο της Γιολάντας Μπαλαούρα έδωσαν όλη την κλίμακα). Και ναι, αυτό ήταν μια καθηλωτική παράσταση.

Και ήταν η πρώτη φορά σ’ αυτό το Φεστιβάλ που οι θεατές φώναξαν «μπράβο», σχεδόν κραυγάζοντας από ενθουσιασμό και θέλοντας να εκδηλώσουν τη δική τους φόρτιση. Στ’ αλήθεια δεν ξέρω ποιον να ξεχωρίσω σ’ αυτή την παράσταση. Φάνηκε να είναι επιλεγμένοι ένας ένας πολύ προσεκτικά, να είναι καθοδηγημένοι από τον σκηνοθέτη με αυταπάρνηση και γνώση και το αποτέλεσμα ήταν κοινό και ισόποσα μοιρασμένο.

Ακούσαμε στο φουαγιέ

Φορτισμένα πρόσωπα είδα, ένα κορίτσι να κλαίει στη διάρκεια της παράστασης είδα, ανθρώπους μαγεμένους και στη διάρκειά της και μετά είδα, και λίγα λόγια άκουσα, γιατί λίγα μπορείς να πεις μετά από ένα τέτοιο θέαμα. Μέχρι σήμερα στο φετινό Φεστιβάλ έχω δει παραστάσεις που ήταν πολύ καλές, καλές, χαριτωμένες, που υπηρετούσαν το σκεπτικό τους, είδα λιγότερες καλές ή κακές. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που είδα μια παράσταση που δικαιώνει τη λέξη «συγκλονιστική και καθηλωτική» γιατί έχουμε την τάση να την βάζουμε λίγο άκριτα οι δημοσιογράφοι. Κι όχι μόνο για το θέμα, που έτσι κι αλλιώς σοκάρει και καθηλώνει. Αλλά για το γενικό θέαμα, για το σκεπτικό, για τη δουλειά όλων.